Titulli: Thenje mbi shqiptaret
Shqiptaret, si kane qene?
Patjeter, qe shqiptaret e vjeter nuk kane pasur ndryshime thelbesore me shqiptaret e sotem. Duke marre parasysh koeficientin e kohes kur kane jetuar, atyre te rrethanave historike dhe sociale, ata mbeten pothuaj te njejtet me te sotmit. Ndersa, ata qe mundohen qe te gjejne ndryshimet ne librat e historise, qe zakonisht nuk te mesojne asgje nga historia, patjeter qe duhet te jene zhgenjyer shpesh, nga ky fakt. Ndoshta me afer te vertetes per te, kane qene udhetaret e huaj, qe e kane pershkruar Shqiperine, ne shekujt e kaluar. Sot, kur i lexojme, me shenimet e kujdesshme te Lumos Skendo-s, ato duken si nje rruge e vertete imagjinare drejt imazhit te paraardhesve. Kuptohet duke hequr subjektivizmat here pozitive dhe here negative te tyre, qe i kane shoqeruar shpesh hartuesit e tyre, qe ne duhet ti vleresojme per kontributin e tyre, pavaresisht frymes se vepres. E cila ne shume raste ka qene e hidhur per shqiptaret.
Gjithsesi, me percaktimet qe lexojme, duhet thene se paraardhesit tane, nuk kane ndryshuar shume nga ne. Ata kane qene po kaq grindavece dhe luftetare sa ne, po kaq punetore dhe po kaq te dhene pas te rese sa edhe ne, dhe madje po kaq te kuptueshem me njeri-tjetrin, sa edhe pasardhesit e tyre kohe me vone, ne vitin 1991 dhe 1997. Nje lexues jo i vemendshem mund te gjendet edhe perballe groteskut, kurse nje vemendje e lehte te percjell natyrshem drejt lidhjes me te kaluaren tone .
Ne librin e ardhur vitet e fundit, dhe te botuar nga EuroRilindja, Udhetaret e huaj ne Shqiperi Lumo Skendo ka bere nje pune, qe ne ditet tona eshte pak te thuash e lavderueshme. Ne permbledhjen e tij, ai ka shkuar edhe me tej, duke u dhene nje ushqim studiuesve por me shume publikut te kohes se tij, per nje sere gjerash qe lidhen me Shqiperine. Fale pregatitjes se dy studiuesve te njohur, Luan Malltezi dhe Sherif Delvina, qe e kane sjelle botimin, libri tingellon aktual ne te gjithe ndarjet e autoreve te tij.
E vecanta e librit eshte se Lumo Skendo eshte munduar qe te evidentoje cilesite e mira te shqiptareve pa menjanuar ne te njejten kohe karakteristikat e tyre negative. Ne kete kontekst te dy studjuesit duke iu referuar paralajmerimeve te autorit, i cili ka bere vete nje vleresim kritik te udhetareve te vecante qe jane treguar te padrejte me shqiptaret, theksojne se libri eshte nje kontribut me vlere ne fushen e albanologjise.
Gjithsesi, ne suplementin tone, per shqiptaret jane shmangur nje moment cilesimet e skajshme pozitive duke fokusuar me shume disa prej aneve te tyre negative. Keto te fundit, te mbartura njesoj, edhe disa shekuj me vone, jane nje pengese e madhe e shqiptareve ne rrugen e tyre ne perparim. E me teper, ato vihen ne dukje, si katerqind, apo tre qind vjet me pare, kur i largohesh kryeqytetit shqiptar dhe afrohesh ne skajet e vendit. B.an
Udhetaret e huaj: Keshtu i pame bijte e eger te shqiponjes
Udhetimet njohese drejt Shqiperise jane te paraqitur ne nje liber nga shekulli i XV dhe kane vazhduar deri ne shekullin e kaluar. Eshte publicisti dhe studjuesi i njohur shqiptar Mithat Frasheri (Lumo Skendo), qe hedh drite mbi vezhgimin e aventurierve, diplomateve, ushtarakeve dhe studjuesve te ndryshem te kaluar evropiane mbi shqiptaret. E, tiparet qe kane evidentuar ata, duhet thene se kane ndryshuar shume pak me karakteristikat e shqiptareve te sotem. Sepse eshte po ajo vemendje per punen, po ai temp luftarak dhe po ai trajtim per femren, ne shume vende te Shqiperise, edhe sot ne shekullin XXI. Keto te gjitha e bejne librin Udhetaret e huaj ne Shqiperi gjer ne fund te shekullit XIX, te botuar ne cerekun e shekullit XX, ende shume aktual.
Arnold von Harff, shekulli XV
Nga ky autor qe ka bere nje udhetim neper Shqiperi ka ardhur nje nga shenimet me te hershme te gjuhes shqipe, ne kohen, qe e ka shkruar Lumo Skendo. Arnold Von Harff, ka ardhur nga nje familje fisnike e Rinit. Ai niset nga Kelni ne 1496 dhe ka udhetuar ne Azi, Afrike dhe ne Evrope deri ne 1499. Ka pak shenime edhe per Shqiperine. Nga Raguza ne Dulcin eshte nje qind milje. Ky eshte nje qytet i bukur i vogel, ne prone te venecianeve dhe eshte ne token shqiptare. Nga Dulcini ne Duratzo 70 milje , vajtem me ere te keqe; ky eshte nje qytet i madh shkretuar prej turqve, tani ne dore te venecianeve. Edhe ky qytet eshte ne Shqiperi. Shqiptaret kane nje gjuhe te tyre, qe nuk mund te shkruhet mire, meqenese nuk kane shkronja te tyre&Ja disa fjale te permendur nga ai.
Boicke-buke
Vene-vere
Mische-mish
Pyske-peshk
Myr-mire
Criste-krisht
Kale-kal
Kijrij-qiri
Mirenestrasse-miremengjez
Myreprama-Mirembrema