Titulli: Thenie mbi shqiptaret
SHEGA E HAPUR,
RITI I KRYER NGA GRATث SHQIPTARE Qث EVOKON
PERثNDESHثN PELLAZGJIKE, DHEMETRA
Gra të ndryshme shqiptare kryejnë një ritual të moçëm çdo fund-vit. Ditën e fundit të vitit, duke u vdekur njëri vit e duke lindur viti i ri, Zonjat e shtëpisë, hapin një kokërr shegë dhe e vendosin të paprekur diku në një cep të shtëpisë. Nëse i pyet se përse e bëjnë këtë gjë, të përgjigjen se: “është mirë, është mbarësi”. Nuk është aspak e çuditshme që këtë shpjegim mbi traditën shqiptarët ta përmbledhin vetëm me dy vlerësime: “është mirë” ose “është keq”.
Ata nuk hyjnë në thellësi të detajit, të interpretimit, por qëndrojnë besnikë të trashëgimisë së vërtetë që sillnin Të Parët, brez pas brezi, pa pasur nevojë për shpjegime, interpretime, bindje racionale etj. Në këtë mënyrë, tradita shqiptare rezistoi falë kodit të besnikërisë brez më brez dhe besnikërisë të së vërtetës që brezi kishte detyrim ta ruante e ta përcillte, por pa e shndërruar apo transformuar.
Por ne jemi të interesuar për Shegën si gjak, për ritin që folëm. ا’përfaqëson ajo ? Ajo shegë e kuqe, e hapur aty, është fryti që lindi nga gjaku i Adon-is, përëndisë së Dëshirës dhe Bukurisë (Adon ~ “çuditërisht” duket si rrënja e fjalës Dëshirë = Don / Do / A -Do-n). Ashtu si edhe në çdo grimcë tradite tjetër shqiptare, shpjegimet e rrënjët gjenden në antikitet. Përgjigjen duket se e jep miti i Persefonës, perëndesha e Nën-dheut, Botës së të Vdekurve. Por ajo nuk ishte gjithnjë një perëndeshë e tillë, e Nën-dheut. U rrëmbye nga sunduesi i Botë së të Vdekurve, perëndia Had, teksa ajo mblidhte lule. Por ky rrëmbim duket se i kushtoi shumë tërë njerëzimit. E ëma e Persefonit, ishte perëndesha Dhemetra (Dhêu-mëmë, fjalë shqipe sipas albanologëve), perëndeshë e gjallimit të Dhêut, të korrave, pjellorisë, frytshmërisë, vjeljes etj. Në shenjë zîe, Dhemetra, ndaloi lulëzimin e Dhêut.
U desh ndërhyrja e Zeusit që ndalte kjo zî. Ai ndërhyri te Hadi për të kthyer Persofonën në Botën e të Gjallëve. Mirëpo kishte një rregull. Kush ushqehej me fryte e ushqime të Nën-dheut qëndronte përjetë aty, në atë Botë. Me hile, Hadi i kish dhënë Persefonës gjashtë kokrra shege për të ngrënë. Në këtë mënyrë u vendos që për gjashtë muaj Persefona të qëndronte në botën e Nën-dheut dhe për gjashtë muaj të tjerë, ajo të vinte Mbi-Dhê. Kësisoj, bota e njerëzve gjashtë muaj kalon nën të ftohtë e mungesë prodhimi, e gjashtë muaj të tjerë ka fryte të bollshme, duke bërë në këtë mënyrë një përzierje të mitit dhe stinëve.
Ky ishte miti, por praktika është ajo e grave shqiptare, të quajturat Zonja Mëmë dikur në Arbëri (emërtim i Dhemetrës). Prej mijëra vjetësh ato himnizojnë perëndeshën e pjellorisë, Dhemetrën, në heshtje, me besnikëri, me seriozitet, pa dyshime dhe me mirësi… mënyra me të cilat, mbijetoi tradita shqiptare mijëravjeçare, traditë se cilës shqiptarët i kanë hua mbijetesën e tyre si komb.
Nëse do të shihni një shegë të çarë në një shtëpi, qoftë fundi i vitit, kur Dielli ka festën e tij ilire, qoftë ndonjë ditë tjetër, mendoni për botët Mbi e Nën Dhê, dhe për dashurinë e Zonjës Mëmë, nënës Dhemetër për bijën Persefonë… Ajo shegë aty, është Simbol që evokon fuqinë e Mirësisë së Mbinatyrshme, fuqinë e Misterit, pasi e tillë ishte Dhemetra, perëndesha pellazgjike, e konsideruar Themeluese e Mistereve.