Disa mite për luftën italo-greke dhe varrezat e ushtarëve grekë
Mero Baze
Ka një vëmendje më të madhe seç meriton boshatisja e një varreze të ushtarëve grek në Sajmolë, një fushë e vogël buzë Vjosës, në Grykën e Këlcyrës. Dhe bashkë me këtë vëmendje të shtuar ka dhe një reaksion politik, të adresuar qartë kundër kësaj historie.
Së pari në Sajmol nuk po gjenden eshtra ushtarësh. Ky mit duhet të bjerë dhe nuk duhet të përmendet në shtyp si i tillë. Në atë vend, që po gërmohet në Sajmol, është një varrezë e ushtarëve të vrarë grek, ruajtur prej vitit 1941. E kemi pasur atë varrezë. Askush nuk e ka punuar atë tokë në gati tetëdhjetë vjet. As në komunizëm as pas komunizmit nuk e ka lëvizur njeri kryqin. Pra nuk kemi të bëjmë me kërkim varresh, por me boshatisjen e një varreze për ti çuar trupat në një varrezë të sistemuar 3 km më tutje, pranë Kishës së Shën Kollit, po në Grykën e Këlcyrës.
Në atë vend mbi rrugën kryesore ka pas dhe ushtarë të varrosur italianë, të cilët janë hequr në vitet gjashtëdhjetë, dhe nuk ka vend për spekulime. Medalione ushtarësh italianë dhe grek ka gjithë fusha, sa herë e punon traktori, ashtu sic ka krehër fishekësh grek dhe italianë në çdo qoshe shtëpish të vjetra.
Fusha e vogël e Sajmolës gjendet mes malit Golik dhe Shëndelli, ku janë shkatërruar batalionet “Lupi di Toskani” dhe “Julia” e italinëve si dhe forcat greke të batalionit të Kretës dhe të Kallpaqit. As italianët dhe as grekët nuk kanë mundur dot ti varrosin shumicën e të vrarëve. Biles grekët shumë më pak se italianët. Tragjike është se shumica e tyre mbetën në faqet e maleve ku janë vrarë dhe kanë humbur në vite aty.
Gianni Granzotto, një ish ushtar italinë, gazetarë dhe autor librash, që në vitet tetëdhjet ishte President I ANSA në Itali, ka ardhur në vitin 1984 në Sajmolë dhe në Peshtan, aty ku është bërë beteja. Siç e përshkruan në librin e tij, “Vjosa ime e dashur”, tregon se si buzë rrugës në Peshtan takoi një bari dhe e pyeti: “A ka më të vrarë në Golik, që janë pa varrosur?”
-Ka,- i ishte përgjigjur me vrazhdësi të natyrshme bariu. Sa herë shkrin dëbora rrëshqasin poshtë rrungajave.
-Të lutem mbulojini aty ku janë. Goliku ishte dhe mali i tyre.
ثshtë në një farë mënyre një ndjenjë njerëzore të respektojmë dikë që jeta e ka përplasur të vdes në malet tona, pamvarësisht politikave të mbrapshta që e kanë sjell aty.
Histeria ndaj zhvarrosjes së disa kufomave të ruajtura, është teprim, dhe tejkalon problemet që shoqërojnë këtë histori, ku Shqipëria dhe shqiptarët janë viktima të një lufte që nuk ishte e tyre.
Dhe duhet të jemi realist të pranojmë se shqiptarët kanë qenë më shumë me grekët në këtë luftë kur ata ishin gjallë, dhe është e tepërt të bëjnë si antigrek tani me disa të vdekur. Për më tepër që mburremi dhe e kemi argument kundër ligjit të luftës, se disa nga kompanitë dhe batalioni shqiptar “Tomori” dezertuan nga lufta.
Së dyti duhet të jemi realist dhe për konceptin e luftës italo-greke që preku Shqipërinë. Ne ishim “fronti shqiptar” i luftës italo-greke, pasi Italia, pas sulmit më 28 tetor 1940 kundër Greqisë, nuk e përballoi dot ofensivën greke dhe u tërhoq nga Greqia në territorin shqiptar në Janar 1941, duke u kthyer nga vend pushtues në një vend që u pushtua nga Greqia (në këtë rast si territor italianë, pasi ne ishim të pushtuar nga Italia). Prandaj kur i trajtojmë grekët si pushtues më 1940-1941 duhet të jemi të kujdesshëm të përdorim një kriter. Nëse ne themi se duhet hequr ligji i luftës, pasi ne nuk sulmuam Greqinë, por e sulmoi Italia, atëherë as nuk mund të themi që na pushtoi Greqia pasi kemi qenë të pushtuar nga Italia. Ajo që disa quajnë pushtim grek është se Greqia, disa muaj nga Janari deri në Prill, e vuri para ushtrinë italiane duke e detyruar të tërhiqet në brendësi të territorit tonë, nga Kurveleshi në Berat dhe deri Kolonjë Korçë e Pogradec.
Dhe po të mos futej ushtria gjermane nga Bullgaria në Selanik të dhe të pushtonte Greqinë, ne mund të kishim një histori dhe më të rëndë nga kjo luftë. Por pushtimi i Greqisë nga Gjermania, bëri që Greqia të dorëzohej dhe ushtria italiane marshoi sërish drejt Greqisë, tashmë si “fitimtare” ndaj një ushtrie që dikush tjetër ja kishte lidhur duart.
Së treti problem i varrezave greke në Shqipëri është një vendim i shtrirë në kohë nga së paku 12 qeveri shqiptare prej vitit 1987, dhe është një vendim ku pala shqiptare thjeshtë ka rezistuar apo toleruar në varësi të halleve të tjera që ka pasur me Greqinë, por kurrë nuk është marrë seriozisht me thelbin e problemit. اdo ushtar i vrarë në Shqipëri meriton të ketë një varrezë dhe një të tillë e meritonin dhe ushtarët grek, derisa e kanë ushtarët gjermanë, anglezë, apo francezë. Ajo që është e ndjeshme për opinionin është konceptimi i këtyre varrezave si masive, dhe vendosja e tyre gjeografike në një nga kufijtë e pretendimeve historike të Greqisë. E vërteta është se këto varreza janë simbolike, pasi ato nuk kanë brenda atyre as 5 për qind të ushtarëve grek të vrarë në Shqipëri, të cilët kanë mbetur maleve pa adresë dhe të paidentifikuar, pasi në tërësi ishte një ushtri sulmuese që kishte mobilizuar dhe vullnetarë. Vendshtrirja e tyre gjeografike nga Bularati në Këlcyrë dhe më tej drejt juglindjes, është një fitore e politikës greke ndaj asaj shqiptare, firmosur së fundi nga qeveria Berisha dhe që Edi Rama po e shkëmben me heqjen e ligjit të luftës me Greqinë. Pra po i merr diçka për një gjë që ua kishim dhënë. Kaq është çmimi politik.
Histeria ndaj zhvarrimeve apo gjetjes së ushtarëve të vrarë në Shqipëri, nuk është një gjest që na nderon. Sidomos kur bëhemi “luanë” me të vdekurit dhe pula me të gjallët.
