Albanologu MAKSIMILIAN LAMBERTZ

RAPORT PثR REALIZIMIN E PROJEKTIT «DORثSHKRIMET SHQIPE Tث MAKSIMILIAN LAMBERCIT» Nث VJENث


Realizues: Dr. Zymer Neziri, këshilltar shkencor dhe profesor universitar, Instituti Albanologjik i Prishtinës.
Vendi i realizimit: Vjenë, Akademia e Shkencave e Austrisë-Arkivi dhe Biblioteka Kombëtare e Austrisë-Dorëshkrimet.
Koha e realizimit: 10.11.2005-30.11.2005.
Financues: Ministria Federale e Arsimit, e Shkencës dhe e Kulturës e Austrisë.
Njësitë e realizuara: rreth gjashtëdhjetë dosje dorëshkrimesh të ndryshme të albanologut M. Lamberc-folklor, etnologji, gjuhë, letërsi etj. : HAN: Autogr. 760/44 bis 760/50; HAN: Autogr. 978/41 bis 978/47; HAN: Autogr. 24 917 bis 24 925 3 Beil; HAN: Autogr. 31 029 bis 31 050; HAN: Autogr. 24 755 bis 24 619.
Njësitë e parealizuara: HAN: Autogr. 24 620 bis 24 678.
Pengesa: Vonesa e marrjes së vizës në Ambasadën e Austrisë në Shkup, Maqedoni, nga data 7 tetor 2005 deri më 8 nëntor 2005, që ma ka shkurtuar për një të tretën afatin e qëndrimit njëmujor të hulumtimeve në Vjenë, prandaj kanë mbetur të paraelizuara njësitë HAN: Autogr. 24 620 deri në 24 678.
Rëndësia e dorëshkrimeve:
Dorëshkrimi i ditarit të prof. dr. Maksimilian Lambercit, gjatë qëndrimit të tij në Shqipëri më 1916 (Ser. n. 24 591, 24 592, 24 593, 24 594) është me rëndësi edhe për folklorin, e sidomos për epikologjinë shqiptare, për etnologjinë, gjeografinë etj. të Alpeve Shqiptare, sidomos të Malësisë së Madhe, të Shkodrës, të Tiranës, të Durrësit, të Lushnjës, të Elbasanit, të Shpatit, të Peqinit etj. Ky ditar ka rëndësi edhe për letërsinë shqiptare dhe për studimet shqiptare. Sh. Gjeçovi, Gj. Fishta, J. Rrota, V. Prenushi, Asdreni, H. Mosi etj. janë emra të përmendur në këtë ditar të Lambercit. Ai ka rëndësi edhe për historinë e Shqipërinë gjatë Luftës së Parë Botërore, për qëndrimin e saj ndaj Austrisë, për diplomacinë etj. Ditari ka 4 fletore të shkruara në gjuhën gjermane, shkrim shumë i lexueshëm, me shembuj edhe nga gjuha shqipe. Fletoret janë të formatit të zakonshëm. Kanë gjithsej 415 faqe. Teksti është shkruar me pendë, me ngjyrë të zezë, ose me laps të zakonshëm.
Edhe dorëshkrimi i tij shqip - vëllimi i këngëve popullore lirike dhe epike historike (Ser. n. 24 580) kanë rëndësi të veçantë. Dorëshkrimi i Lambercit i vëllimit të këngëve popullore shqiptare ka rëndësi për historikun e mbledhjes dhe për pasurimin e fondit të mbledhjes së këngëve lirike, që edhe sot janë shumë të përhapura ndër shqiptarë. Ky vëllim këngësh popullore, që ka edhe këngë popullore epike historike, po ashtu ka rëndësi për historikun e mbledhjes dhe për pasurimin e fondit të mbledhjes së këtyre këngëve, e ndër to veçohen ato për personalitete të shquara të historisë së shqiptarëve, siç ishin: Mahmut pashë Bushati, Ali pashë Tepelena, Oso Kuka, Rexhep Aga, Hamzë Aga, Hasan Aga, Ramiz Begu, Haxhi Dano, Shahin beg Toptani dhe të tjera, që shënojnë poetikisht ngjarje të rëndësishme të dy shekujve të fundit në Shqipëri, sidomos të periudhës së dy shtetpashallëqeve shqiptare të Bushatasve në Shkodër dhe të Ali pashë Tepelenës në Janinë, si dhe të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
Me interes janë edhe dorëshkrimet për arbëreshët në Itali, kur Lamberci ishte në qëndrim studimor, më 1913-1914, i dërguar nga Akademia Mbretërore e Shkencave e Austrisë. Dialektet shqipe në Itali dhe Jul Variboba janë pika kulmore të punës së tij për arbëreshët.
Kontributi i Lambercit për mitologjinë e shqiptarëve ka rëndësi të veçantë. Të dhënat e mbledhura për Zanën, Orën, Drangonin, Kulshedrën, Të Bukurën e Dheut, Floçkën dhe për qeniet e tjera mitologjike ndër shqiptarë janë me vlera të rralla dhe shumë me peshë edhe për mitologjinë e përgjithshme. Përkthimi i këngëve të kreshnikëve shqiptarë në gjuhën gjermane është përpjekja e parë për afirmimin e eposit heroik të shqiptare në Evropë. Me rëndësi të dorës së parë është edhe kontributi i tij për mbledhjen e përrallave shqipe dhe për botimin e tyre. Barazimi i dorëshkrimeve në Vjenë dhe i botimit të tyre gjithsesi paraqet mundësi krahasimi me interes për studiuesit e eposit, të mitologjisë dhe të përrallës popullore.
Po ashtu rëndësi të veçantë ka, për çështje krahasimi, edhe dorëshkrimi i tij pas Luftës së Dytë Botërore, i viteve ’40 dhe ’50, për eposin shqiptar të kreshnikëve, i botuar në vitet ’50 (1954-1958 dhe 1958) në gjuhën gjermane dhe tash vonë edhe në gjuhën shqipe (2004, përkthim i E. اabejt), që konsiderohet ndër studimet më të mira monografike për eposin shqiptar të kreshnikëve. Ky studim dhe tjetri për përrallën shqiptare janë kryevepra të albanologut M. Lamberc.
E rëndësishme është edhe korrespondenca e Lambercit me personalitete të shquara të kohës së tij, sidomos ajo me P. Kreçmerin, V. Streitbergun, M. Vasmerin, Gj. Fishtën, V. Jagiqin, A. fon Kralin, G.Vajgandin, E.اabejn, A. Heisenbergun, V. Beringerin, A. Palucën, pastaj mbresat e tij gjatë vizitës në Shqipëri, pas 30 vjetësh, në korrik 1954, etj.
Studiuesi austriak Maksimilian Lamberc, që nga viti 1906 kur dëgjoi gjuhën shqipe në Atikë të Greqisë, e deri më 1963, kur vdes, nuk iu nda punës për t’i çuar përpara studimet albanologjike.
Kanë ndihmuar: mentori Prof. Dr. Konrad Kِstlin, drejtor, Instituti i Etnologjisë Europiane i Universitetit të Vjenës; Dr. Ardian Ahmedaja, Instituti i Muzikës Popullore dhe i Etnomuzikologjisë i Universitetit të Muzikës të Vjenës; Dr. Skender Gashi, Vjenë.
Ndihmuan edhe: z. Petra Aigner e Arkivit të Akademisë së Shkencave të Austrisë dhe personeli i Bibliotekës Kombëtare të Austrisë-Dorëshkrimet: z. René Rainer, z. Mr. Veronika Kunz, z. Ursula Gabl etj.
Falënderim: financuesi i projektit- Ministria Federale e Arsimit, e Shkencës dhe e Kulturës e Austrisë, WUS Austria dhe Byroja e Bashkëpunimit Akademik (ACM).
Prishtinë, më 7. 12. 2005

Dr. Zymer Neziri, këshilltar shkencor dhe profesor universitar, Instituti Albanologjik i Prishtinës, rruga «Eqrem اabej», p.n. , Prishtinë, Kosovë. Tel. +381 38 (0) 220 822, +377 (0) 44 149 256
Fax +381 38 (0) 224 156,
E-mail:[email protected]
Zymer Neziri
Instituti Albanologjik i Prishtinës

Maksimilian Lamberc

Ne foto Albanologu Maksimilian Lamberc (1882-1963) me veshje shqiptare (Shkoder 1916).





Ndër albanologët kryesorë gjermanishtfolës të shekullit të njëzetë, bashkë me austriakun Norbert Jokl (1877-1942) dhe baronin hungarez Franc Nopça (1877-1933), është pa dyshim edhe austriaku Maksimilian Lamberc (1882-1963). Një bursë qeveritare bëri të mundur që shkencëtari i ri të bënte një udhëtim në Itali dhe në Greqi, gjatë të cilit, duke përgjuar bisedimet e peshkatarëve të Atikës dhe të barinjve të Thivis, ai ra në kontakt për herë të parë me gjuhën shqipe.

Filologu austriak Maks Lamberc (Maximilian Lambertz) u lind më 27 korrik 1882 në Vjenë ku dhe u rrit. Ai studioi gjuhësinë krahasimtare dhe filologjinë latine dhe greke në Universitetin e Vjenës nga 1900-1905 dhe kreu doktoraturën mbi Die griechischen Sklavennamen (Emrat greke të skllevërve), Vjenë 1907. Një bursë qeveritare bëri të mundur që shkencëtari i ri të bënte një udhëtim në Itali dhe në Greqi, gjatë të cilit, duke përgjuar bisedimet e peshkatarëve të Atikës dhe të barinjve të Thivis, ai ra në kontakt për herë të parë me gjuhën shqipe. Pas kthimit në Vjenë, Lamberci filloi të jepte mësim në shkollë, por pas pak kohe, 1907, shkoi në Mynih për të bashkëpunuar në fjalorin e madh të gjuhës latine Thesaurus Linguae Latinae. Në vitin 1911, u kthye në Vjenë për të vazhduar punë si mësues në një shkollë të mesme. Botimi i tij i parë albanologjik, bashkë me Gjergj Pekmezin (1872-1938), qe një doracak dhe libër leximi i gjuhës shqipe (Lehr- und Lesebuch des Albanischen), Vjenë 1913.

Në vitet 1913 dhe 1914, ai udhëtoi për disa javë në Italinë e Jugut për të mësuar të folmet arbëreshe. U përqëndrua kryesisht mbi të folmet më pak të njohur të Abruceve dhe të Molizes, në veçanti mbi të folmen e Badhesës (italisht Villa Badessa).
Në maj dhe qershor të vitit 1916, Maks Lamberc udhëtoi për herë të parë në Shqipëri si anëtar i Komisionit për Ballkanin të Akademisë Austriake të Shkencave për të kryer hulumtime gjuhësore dhe folklorike. Gjatë këtij udhëtimi ai kaloi në Grudë, Shkodër, Lezhë, Krujë, Tiranë, Durrës, në luginën e Kirit, Shosh, Shalë, në luginat e Drinit dhe të Valbonës, dhe në veçanti në Mirditë ku qëndroi shumë kohë duke studiuar dialektin dhe duke mbledhur material folklorik. Në dhjetor të vitit 1916 u kthye përsëri në Shqipëri, kësaj radhe me trupat austro-hungareze të cilët kishin pushtuar zona të gjera të Shqipërisë së Veriut dhe të Mesme, dhe u ngarkuar me mbikëqyrjen e shkollave në zonën austro-hungareze.
Ishte gjithashtu anëtar i Komisisë Letrare Shqype të ngritur nga autoritetet austro-hungareze për të vendosur një normë letrare dhe një drejtshkrim standard për gjuhën shqipe. Gjatë qëndrimit të Shkodër, ai bashkëpunoi më Gjergj Fishtën në redaksinë e gazetës së përdyjavshme Posta e Shqypnies (1916-1918), në të cilën botoi disa artikuj. Materiali i tij folklorik u paraqit gjermanisht për herë të parë në vëllimin Volkspoesie der Albaner: eine einführende Studie (Poezia popullore e shqiptarëve: një studim hyrës), Sarajevë 1917.
Lamberci u kthye në Austri pas Luftës së Parë Botërore dhe punoi mësues shkolle deri në vitin 1934. Gjatë asaj kohe ai vazhdoi të shkruante libra dhe artikuj për aspekte të ndryshme të kulturës shqiptare, veçanërisht të folklorit. Në vitin 1934, pas ardhjes në pushtet të regjimit të Dollfuss-it në Austri, Lamberci, që prej 1910 anëtar i Partisë Socialdemokratike të Austrisë, u përjashtua nga puna. Në moshën 53, me banim në Vjenë, në rrugën Metternichgasse 7/II/10, ai iu kthye studimeve universitare për teologjinë protestante, por disertacioni i tij u hodh poshtë nga fakulteti për arsye racore - nëna e tij kishte qenë me prejardhje hebrej. Në vitin 1939, Lamberci u kthye në Mynih për të vazhduar punë me fjalorin latin, dhe mbeti aty deri në vitin 1942. Në 1943 shkoi në Lajpcig ku dha mësim në frengjisht dhe italisht dhe ku bashkëpunoi në enciklopedinë e njohur të botës antike Real-enzyklopنdie der Altertumswissenschaften të Pauly-Wissowa-it.
Në qershor të vitit 1945, pasi u bë anëtar i partisë komuniste, u emërua drejtor i Shkollës së Lajpcigut për Gjuhë të Huaja dhe, në tetor 1946, u bë profesor i gjuhësisë krahasimtare dhe, deri në vitin 1949 dekan i Fakultetit të Pedagogjisë së Universitetit Karl Marks të Lajpcigut. U bë gjithashtu drejtor i Institutit të Studimeve Indoevropiane deri në vitin 1957 kur doli në pension. Lamberci e vizitoi Shqipërinë në qershor të vitit 1954 dhe në 1957 dhe, edhe pas prishjes së marrëdhënieve të ngushta politike midis Shqipërisë dhe Paktit të Varshavës, ai refuzoi të shkëpuste lidhjet me Shqipërinë dhe mori pjesë në disa pritje të ambasadës shqiptare në Berlinin lindor.
Gjatë kohës kur punoi profesor në Lajpcig, Lamberci jetoi me gruan e tij austriake, Jozefa, në një vilë në lagjen Markkleeberg. Martesa nuk ishte e lumtur dhe çifti nuk pati fëmijë. Aty profesori vdiq më 26 gusht 1963. U varros në varrezat Wien-Dِbling në qytetin e lindjes, Vjenë.

Megjithëse Maks Lamberci nga shkollimi ishte specialist për gjuhën latine dhe greke, dhe më vonë teolog, pasioni i tij kryesor ishte dhe mbeti gjuha shqipe. Tani ai konsiderohet albanologu më i shquar gjermanishtfolës i shekullit të njëzetë i cili ka lënë një listë të gjatë botimesh me rëndësi parësore: Albanische Mنrchen und andere Texte zur albanischen Volkskunde (Përralla shqiptare dhe tekste të tjera të folklorit shqiptar), Vjenë 1922; Zwischen Drin und Vojusa: Mنrchen aus Albanien (Midis Drinit dhe Vjosës: Përralla nga Shqipëria), Lajpcig 1922; Albanisches Lesebuch mit Einführung in die albanische Sprache (Libër leximi në shqip me një hyrje për gjuhen shqipe) në dy vëllime, Lajpcig 1948; Gjergj Fishta und das albanische Heldenepos "Lahuta e Malcيs," Laute des Hochlandes: eine Einführung in die albanische Sagenwelt (Gjergj Fishta dhe eposi heroik "Lahuta e Malcيs," Hyrje në botën e legjendave shqiptare), Lajpcig 1949; Die geflügelte Schwester und die Dunklen der Erde: albanische Volksmنrchen (Motrat fluturake dhe të Errëta të Tokës: përralla shqiptare), Ajzenah 1952; Lehrgang des Albanischen (Kursi i shqipes) në tre vëllime, Berlin 1954-1955, Halle/Saale 1959; Albanien erzنhlt: ein Einblick in die albanische Literatur (Shqipëria rrëfen: hyrje në letërsinë shqiptare), Berlin 1956; dhe Die Volksepik der Albaner (Eposi popullor i shqiptarëve), Halle 1958. I pabotuar mbeti dorëshkrimi i tij prej 187 faqesh Das Drama im albanischen Theater von heute (Drama në teatrin shqiptar të sotëm), shkruar në vitin 1963.