Ibn Firnas nga Spanja islamike shpiku, ndertoi dhe provoi nje makine fluturuese ne 800 e.r..
R. Beikon lexoi per makinat fluturuese ne referencat arabe te makines se Ibn Firnas. Shpikja e ketij te fundit eshte bere 500 vjet para asaj te Beikonit dhe 700 vjet para shpikjes se Da Vincit.
Pasqyrat e xhamit u prodhuan per here te pare ne Venecia ne 1291.
Pasqyrat e xhamit perdoreshin ne Spanjen islamike qe nga shek. XI. Venecianet e mesuan artin e prodhimit te xhamit nga artizanet siriane gjate shek. IX-X.
Deri ne shek. XIV, i vetmi lloj ore qe gjendej ishte ajo e ujit. Ne 1335, nje ore e madhe mekanike u ndertua ne Milano te Italise. Kjo ka mundesi te kete qene ora e pare mekanike.
Nje variacion i tere orash mekanike u prodhuan nga inxhinieret muslimane spanjolle. Keto ishin te vogla e te medha dhe kjo dije u percoll ne Evrope me perkthimet ne latinisht te librit islamik te mekanikes. Me vone u punuan dhe ingranazhe te formave te ndryshme. Nje ore e tille kishte edhe nje sasi merkuri.
Ky tip (me merkur) u kopjua menjehere nga evropianet gjate shek. XV. Per me teper, gjate shek. IX Ibn Firnas i Spanjes islamike, sipas Will Durant, shpiku nje mjet qe sherbente si ore dhe i cili tregonte kohen e sakte. Muslimanet gjithashtu ndertuan nje varietet te tere orash te sakta astronomike qe i perdornin gjate obzervimeve te tyre.
Ne shek. 17, lavjerresi u zhvillua nga Galileo gjate adoleshences se tij. Ai vuri re nje shandan qe lekundej nga era qe po frynte. Si rezultat ai shkoi ne shtepi dhe shpiku lavjerresin.
Lavjerresi u zbulua nga Ibn Junus-el-Masri ne shek. X. Ai ishte i pari qe studjoi dhe dokumentoi levizjen statike. Vlera e kesaj ne perdorimin e orave u vu ne dukje nga fizikantet muslimane gjate shek. XV
Tipi levizes dhe shtypshkronja u shpik ne perendim nga Johanes Gutenberg, ne Gjermani gjate shek XV.
Ne 1454, Gutenberg realizoi shtypshkronjen me te sofistikuar te mesjetes. Sidoqofte, tipi metalik levizes ishte duke u perdorur ne Spanjen islamike prej 100 vjetesh dhe Spanja ishte vendi ku mjetet e para perendimore te shtypit u prodhuan.
Studimi i shek. 17 i Isak Njutonit mbi lendet, driten dhe prizmin formon themelet e shkences moderne te optikes.
Cfare duhet mesuar: Ne shek. XI, El-Hajtham vendosi virtualisht cdo gje qe Njutoni avancoi persa i perket optikes. Ai e beri kete shekuj me pare dhe per me teper ai konsiderohej nga nje sere autoritetesh si themeluesi i optikes. Esziston nje fare dyshimi qe Njutoni te jete influencuar nga ai. El-Hajtham ishte fizikanti me i permendur i mesjetes. Studimet e tij u perdoren nga nje sere studiuesish evropiane gjate shek. 16-17, bile me shume se studimet e Njutonit dhe te Galileos te mbledhura bashke.
Koncepti i natyres se njejte te materies u prezantua nga Antion Lavosier gjate shek. 18. Ai zbuloi qe, edhe nese materia mund ta ndryshoje formen apo pamjen, masa e saj mbetet gjithmone e njejte. P.sh. nese uji do te filloje te zihet derisa te nxjerre avull, kriperat shkrihen ne uje, ose nese druri do te digjet dhe behet hi, masa totale mbetet e pandryshuar.
Parimet e ketij zbulimi shpjegoheshin shekuj me pare nga studiuesi i madh i Persise islamike, el-Biruni (v. 1050). Lavosier ishte dishepulli i kimisteve dhe fizikanteve muslimane dhe referohej shpesh ne librat e tyre.
I pari njeri qe perdor simbolet algjebrike ishte matematicieni francez Fransua Vieta. Ne 1591 ai shkroi nje liber algjebre duke perdorur ne ekuacionet e tij shkronja qe tashme jane shume te njohura per ne si X dhe Y. Asimov thote qe ky zbulim pati te njetin efekt sikurse kalimi nga numeratori Romak ne numrat Arab.
Matematicienet muslimane, shpikesit e algjebres, e prezantuan konceptin e perdorimit te shkronjave per te treguar te panjohuren ne ekuacion, qe ne shek. IX e.r.. Nepermjet ketij sistemi, ata zgjidhnin nje sere ekuacionesh te veshtira duke perfshire ketu edhe ekuacionet kuadrate dhe kubike. Ata perdoren simbolet per te zhvilluar dhe perfeksionuar teoremen binominale.
Gjate shek. 17 Rene Dekarti zbuloi qe algjebra mund te perdorej per te zgjidhur problemet gjeometrike. Duke bere kete, ai i dha nje shtytje te forte shkences se gjeometrise.
Matematicienet e islamit e bene kete qe ne shek. 9. Thabit bin Kurrah ishte i pari qe e beri kete. Me vone ai u ndoq nga Abul Uafa i cili ne shek. X shkroi nje liber ne te cilen ai perdori algjebren per ta zhvilluar gjeometrine ne nje shkence te thjeshte dhe ekzakte.
Kimia e ka origjinen e saj ne shek. 17 nga Robert Boil.
Nje grup i tere kimistesh muslimane, si ar-Razi, el-Xhabr, el-Biruni dhe el-Kindi kryen eksperimente kimike rreth 700 vjet perpara Bolit. Duranti shkruan se muslimanet futen metoden eksperimentale ne kete shkence. Ndersa Humbolt i konsideron muslimanet si themeluesit e kimise.
I pari qe foli per formimin gjeologjik te luginave ishte Nikolas Desmarest ne vitin 1756. Ai tha qe ato formoheshin per nje kohe te gjate nga perrenjte dhe burimet.
Ibn Sina dhe el-Biruni bene pikerishte kete studim gjate shek. 11, pothuaj 700 vjet me heret se Desmaresti.
Galileo (shek. 17) ishte i pari eksperimentues i madh i botes.
El-Biruni (v. 1050) ishte i pari eksperimentues i madh i botes. Ai shkroi me teper se 200 libra, shume nga te cilet diskutojne eksperimentet e tij te sakta. Kontributi i tij ne shkenca te ndryshme qe arrin deri 13 mije faqe e tejkalon ate qe u shkrua nga Galileo bile edhe Njutoni te mbledhura bashke.
I pari operacion i kryer me anestezi te marre nga hundet u krye nga amerikani C.W.Long ne 1845.
600 vjet perpara Long, ne Spanjen islamike ez-Zahravi dhe Ibn Zuhr bashke me disa kirurge te tjere muslimane, kryen qindra operacione me te tille anestezi qe behej me perdorimin e garzave te lagura me narkotike dhe qe vendoseshin ne fytyre.
Perdorimi shkencor i antiseptikeve ne kirurgji u zbulua nga kirurgu anglez Xhosef Lister ne 1865.
Qe nga shek. 10 fizikantet dhe kirurget muslimane perdornin alkolin e distiluar si agjent antiseptik. Kirurget ne Spanjen islamike perdoren metoda speciale per perdorimin e antiseptikeve perpara dhe gjate operacioneve. Ato gjishashtu leshuan protokolle te vecante per mirembajtjen e higjenes gjate perudhes pas operacionit. Suksesi i tyre arriti caqe aq te larta saqe titullare nga Evropa erdhen ne Kordove, Spanje, te kuroheshin ne ate qe quhej “Ajka e Klinikave” te Mesjetes.
Menyra shkencore e nderhyrjeve kirurgjikale u avancua nga kirurgu francez Ambrua Par, ne 1545. Para se metodat e tij te aplikoheshin kirurget perpiqeshin qe ndalonin rrjedhjen e gjakut duke hedhur vaj te nxehte. Par ndaloi perdorimin e ketyre metodave duke prezantuar ate te bllokimit te arterieve te gjakut. Ai konsiderohet si “babai i kirurgjise racionale”. Per ishte gjithashtu evropiani i pare qe denoi ato procedura te shemtuara kirurgjikale si... menyren e carjes se kafkes gjate operacioneve ne koke.
Kirurgu i shquar i Spanjes islamike, ez-Zahraui (v. 1013) filloi bllokimin e arterieve 500 vjet para Parit. Ai perfeksionoi perdorimin e Katgutit qe punohet me zorret e kafsheve. Ai gjithashtu prezantoi perdorimin e pambukut dhe dyllit per bllokimin e plageve gjakrrjedhese. Te dhenat e plota te punes se tij erdhen ne Evrope nepermjet perkthimeve ne latinisht.
Pervec kesaj, berberet dhe barinjte vazhdonin te ishin te paret qe praktikonin “artin” e kirurgjise edhe per 6 shekuj pas vdekjes se Zahraviut. Pari vete ishte nje berber por me i zoti dhe me i kujdesshem se te tjeret.
Farmacopeia (liber mjekimesh) e pare u botua nga nje studiues gjerman ne 1542. Sipas Enciklopedise se Librit Boteror, shkenca e farmaceotikes i pati fillimet e saja ne 1900 dhe ishte nje dege e kimise si rrjedhoje e disa analizave te bera me materiale bimesore. Vetem pas izolimit te permbajtjeve aktive te bimeve, kimistet zbuluan vlerat e tyre mjeksore.
Sipas studiuesit te njohur te historise arabe, Filip Hiti, ishin muslimanet dhe jo greket apo evropianet ata qe shkruajten librin e pare te mjekimeve moderne. Shkenca e farmaceotikes e ka origjinen e saj ne shek. 9 nga kimistet, fizikantet dhe farmacistet muslimane prodhuan mijera ilace apo perzierje bimesh mjeksore mijera vjet perpara te ashtequajtures lindje te farmaceotikes. Gjate shek. 14, Ibn Baitar shkroi nje liber shume te vlefshem mjekimesh duke perfshire aty rreth 1400 ilace. Me qindra libra te tjere u botuan gjate eres islamike. Eshte e mundur qe puna e gjermanit te kete qene nje vazhdim i Ibn Baitarit, i cili ishte shume i lexuar ne Evrope.
Zbulimi i perdorimit shkencor te ilaceve per drejtimin e semundjeve te vecanta u be nga Paraselsus, fizikanti me origjine zviceriane, gjate shek. 16. Ai gjithashtu njihet si personi i pare qe theksoi rendesine e eksperiences praktike si kusht kryesor ne trajtimin e te semureve duke lene menjane punen e te lashteve.
Er-Razi, Ibn Sina, el-Kindi, Ibn Rushd, ez-Zahraui, Ibn Zuhr, Ibn Baitar, Ibn el-Xhazar, Ibn Xhulxhul, Ibn el-Kuf, Ibn en-Nafs, el-Biruni, Ibn Sahl dhe qindra fizikante te tjere muslimane u specializuan ne terapine e ilaceve per trajtimin e simptomave dhe semundjeve te ndryshme. Ne fakt, ky koncept ishte e tere shpikje e tyre. Fjala ‘drug’ (ilac) eshte marre nga arabishtja. Eksperienca e tyre praktike dhe studimet e tyre te kujdesshme ishin te pallogaritura.
Trajtimi mjeksor i te semureve psiqike u modernizua nga Filip Pinel kur ne 1793 ai drejtonte azilin e pare te te semureve psikike ne France.
Qe ne shek. 11, spitalet e vendeve islamike kishin pavione te vecante per te semuret psikike. Ata trajtoheshin mire dhe semundjet e tyre merreshin seriozisht ne nje kohe kur te cmendurit digjeshin te gjalle sepse konsideroheshin si shtriga dhe magjistare. Per kurimin e tyre u perdor per here te pare nje metode e re me te cilen te semuret psikike trajtoheshin me kujdes me ilace dhe psikoterapi. Te gjithe qytetet kryesore islamike kishin nje azil te tille ku pacientet trajtoheshin falas. Ne fakt, metoda islamike e kurimit te te semureve psikike eshte shume me larte se metoda e tanishme, sepse ishte me humane dhe shume efektive.
Parafina e prodhua per here te pare nga anglezi Abraham Gesner ne 1853. ai e distilonte ate nga asfalti.
Kimistet muslimane e prodhuan parafinen duke e distiluar nga nafta pothuaj 1000 vjet me pare se Gesner. (shiko Enciklopedia Britanika nen titullin ‘Nafta’)
"Siperfaqja e tokes" u ngelet zvarranikeve!
