▌VNSHD▐
BSNT
Autori i “Muslim Minarets in the Mountains” është i mahnitur dhe i shqetësuar për perspektivat e myslimanëve vendas në Evropën Juglindore.
Nga Robert Rigney
Libri i ri, Minarets in the Mountains a Journey into Muslim Europe, ka një titull paksa çorientues. Botuesit në Mbretërinë e Bashkuar të udhëtimit të autorit britaniko-bangladeshas Tharik Hussain nuk dalin siç duhet dhe të thonë se libri ka të bëjë, në fakt, me Ballkanin Perëndimor – vendet e ish-Jugosllavisë dhe Shqipërisë. Mesa duket, Ballkani nuk është një pikë joshëse për të pasur shumë shitje në botën e librit në këtë moment.
Megjithatë, libri ka ecur mirë që kur u botua verën e kaluar dhe ka qenë në listën e gjatë për çmimin “Baillie Gifford”, si dhe është zgjedhur si një libër i vitit nga Times Literary Supplement. Në Amazon është një libër shumë i shitur. Pra, çfarë është ajo që të tërheq te ky libër?
Minarets in the Mountains rrëfen një udhëtim që Hussain dhe familja e tij bënë në verën e vitit 2016 nëpër ish-Jugosllavi dhe Shqipëri në kërkim të komuniteteve myslimane autoktone të Evropës, historisë dhe trashëgimisë së tyre.
Duke përdorur si udhërrëfyes shkrimet e udhëtimit të eksploruesit osman të shekullit të 17-të, Evliya Çelebi, ai e krahason gjendjen e komuniteteve myslimane në kulmin e sundimit osman në Ballkan me situatën e tyre aktuale, 30 vjet pas rënies së komunizmit, laicizimit dhe ateizmit të detyruar dhe pas luftërave më të fundit ballkanase, gjenocidit dhe spastrimit etnik.
Ndërsa Hussain nuk thotë se Islami është i gjallë dhe mirë në Ballkan, ai gjeti xhepa çuditërisht të lulëzuar – dhe jo gjithmonë në vende që mund të pritej.
Ballkani është frekuentuar nga shkrimtarë aventurierë evropiano-perëndimorë, veçanërisht Edith Durham, një udhëtare britanike e epokës Eduardiane, e cila shkroi për shqiptarët dhe serbët në të njëjtën masë.
Më vonë, Rebecca West, një tjetër britanike, udhëtoi nëpër Jugosllavi në vitin 1937, duke mbledhur materiale për klasikun e saj me mijëra faqe, “Qengji i zi, fajkoi gri”. Vitet nëntëdhjetë panë një mori titujsh në Ballkan, kryesisht duke synuar kuptimin e zjarreve të fundit ballkanase. Megjithatë, kohët e fundit është botuar pak për të. Minarets in the Mountains mbushin këtë boshllëk.
Ajo që e bën këtë libër unik është se ai është shkruar nga këndvështrimi i një myslimani në Angli, duke shkruar për “atë që përgjithësisht shihet si territor i një personi të bardhë”. Libri i Hussain-it është rrëfimi i parë për Ballkanin nga një mysliman perëndimor, ndoshta i pari që nga Evilya Çelebi.
Hussain e nisi udhëtimin e tij në vitin 2016, një kohë e vështirë për myslimanët në Perëndim, pasi Donald Trump, “një kandidat i hapur islamofobik”, po kandidonte për postin e presidentit në SHBA. Mbretëria e Bashkuar ishte në grahmat e një krize identiteti të nxitur nga fushata e Brexit “që po i shiste Britanisë idenë se refugjatët myslimanë po pushtonin Evropën”, thotë Hussain.
Duke kërkuar pak prehje nga atmosfera e nxehtë, Hussain, gruaja dhe dy vajzat e tij nisën një udhëtim në Ballkan për të zbuluar trashëgiminë e bashkë-fetarëve të tyre.
Udhëtimi fillon në Bosnje, shtrihet në Sanxhakun serb dhe Kosovë, vazhdon në Maqedoninë e Veriut dhe Shqipëri, përpara se të rrotullohet dhe të vazhdojë në Malin e Zi, dhe më pas të përfundojë përsëri në Bosnje. Gjatë rrugës, ai tregon për Ballkanin mysliman, duke hedhur gjithashtu dritë mbi historinë e dhimbshme të rajonit.
Pjesa më e madhe e librit ka të bëjë me përshkrimet e mbetjeve arkitekturore të Perandorisë Osmane në Ballkan, xhamitë shekullore, hamamet dhe medresetë e Bosnjës, Serbisë, Kosovës, Maqedonisë, Shqipërisë dhe Malit të Zi. Husseini sjell një element njerëzor, duke folur me imamët dhe adhuruesit, ndërsa “i falet Zotit përkrah myslimanëve autoktonë të Evropës”.
Libri përshkruan disa atraksione turistike të parashikueshme, të tilla si Bashçarshiva, pazari i vjetër i Sarajevës, ura e famshme osmane e Mostarit dhe teqeja sufi aty pranë në Blagaj, e cila sot është gjysma një vendi pelegrinazhi fetar dhe gjysma një atraksion turistik.
Megjithatë, Hussain e gjen joshjen e vërtetë të Ballkanit mysliman jashtë rrugëve të njohura dhe të frekuentuara dhe larg itinerareve të zakonshme turistike ballkanase, në vende si Novi Pazari në Sanxhakun e Serbisë dhe në Tetovë, një qytet i zhurmshëm kryesisht me shqiptarë etnikë në Maqedoninë e Veriut.
Minarets in the Mountains mbulon pjesën më të madhe të tokës që unë vetë kam shkelur në shumë udhëtimet e mia në Ballkan, me këmbë, biçikletë, autobus dhe tren, duke filluar nga viti 2003 dhe duke zgjatur deri në vitin 2018. Ashtu si me Hussain-in, Ballkani do të thoshte shumë për mua, duke më lejuar të lë pas paragjykimet, fobitë dhe fiksimet e mia, duke më ndihmuar të shmang grackat raciste dhe nacionaliste; ai gjithashtu më çoi drejt Islamit.
Në fillim, në vitin 2003, isha një gazetar filo-serb paksa islamofobik. Doja të përjetoja një nga xhepat e fundit të rezistencës ndaj kulturës popullore të globalizuar, një vend që, ndërsa ishte fizikisht brenda Evropës, hodhi poshtë hegjemoninë e Eurozonës.
Kështu nisa udhëtimin tim në Serbi në 2003 me “Justice for Serbia” të Peter Handke në çantën time. Megjithatë, përveç takimit me serbët nacionalistë, u mahnita nga Novi Pazari mysliman, qyteti kryesor në Sanxhakun serb, ku dëgjova ezanin për herë të parë, që përhapej mbi çatitë e mbuluara me argjilë të lagjes turke në orën 5 të mëngjesit.
Novi Pazari ishte gjithashtu pika kryesore e papritur e udhëtimit të Hussainit në Ballkan. “Pasi mbërrita në Novi Pazar, m’u desh të kontrolloja që nuk kishim kaluar rastësisht ndonjë kufi diku dhe kishim hyrë në Turqi”, shkruan ai. “Kur udhërrëfyesi thoshte se ky ishte qyteti më ‘turk’ nga të gjithë, nuk bënte shaka. A mundet kjo të jetë vërtet Serbia?”
Ashtu si Sarajeva, Hussain e gjeti Novi Pazarin “një qytet shumë mysliman me mbi 80 për qind të popullsisë urbane që pohonte besimin, duke e bërë qytetin serb më mysliman se disa vende ‘muslimane’. Ne ishim vetëm në javën e dytë të udhëtimit tonë dhe jo vetëm që kishim gjetur një Sarajevë të ‘fshehur’ në Novi Pazar, por një që në mënyrë legjitime mund të pretendonte se ishte binjakja e saj”.
Teza kryesore, alarmante e Huseinit është se njeriu duhet ta vizitojë Ballkanin mysliman për sa kohë që mundet ta bëjë, pasi trashëgimia e Ballkanit mysliman rrezikon të çrrënjoset. Ndërsa qytete si Novi Pazari e frymëzuan atë me vitalitetin e tyre, Hussain e kthen vëmendjen te gjenocidi dhe spastrimi etnik i viteve nëntëdhjetë, duke mbështetur bindjen e tij se Ballkani mysliman është nën kërcënim.
Megjithatë – dhe Hussain thjesht e prek këtë temë – një nga kërcënimet më të mëdha për komunitetet myslimane në Ballkan sot nuk është islamofobia, por emigracioni dhe ikja e trurit. Vetëm në Novi Pazar, ku një në katër persona është i papunë, dhjetë autobusë nisen çdo ditë për në Gjermani, Luksemburg, Belgjikë, Holandë dhe Suedi. Disa OJQ llogaritin se çdo të shtunë nga 500 deri në 1,000 njerëz largohen nga Sanxhaku për në Evropën Perëndimore, shumë prej tyre përgjithmonë.
Minarets in the Mountains nuk janë pa një element të diskutueshëm. Për disa, ky libër ka një prirje pro-osmane, të cilën Hussain e justifikon, duke argumentuar se kultura osmane dhe turke në Ballkan tradicionalisht janë trajtuar shkurt nga ekspertët perëndimorë.
Ura e vjetër në Mostar, e cila sfidoi ligjet e fizikës për pesë shekuj përpara se të hidhej në erë nga kroatët e Bosnjës në 1993, dhe u pa nga udhëtarët viktorianë si romake (turqit inferiorë, mendohej se nuk mund të kishin ndërtuar dot një inxhinieri të tillë mjeshtërore), thotë Hussain, “i përkiste historisë ‘tjetër’ që më thanë se nuk kishte të bënte me historinë e Evropës, megjithatë ja ku po udhëtoja nëpër Evropë me familjen time, duke njohur vende dhe njerëz që më lidhnin në mënyrë të prekshme me peizazhin kulturor të kontinentit dhe trashëgiminë e tij myslimane, trashëgiminë time myslimane”.
Hussain pyet pse nuk iu mësua asgjë nga këto në shkollë në Angli. Perandoria Greke nën Aleksandrin e Madh ishte mësuar, ashtu si edhe Perandoria Romake. Por pse kaq shumë vende në Evropë – dhe jo vetëm në Evropë – iu larguan prezantimit të Perandorisë Osmane në mënyrën e duhur? A ishin osmanët më fajtorë për krimin e kolonializmit sesa grekët dhe romakët?
Hussaini thotë: “Doja të paraqisja historinë njerëzore. Doja të theksoja se edhe pse Shqipëria ishte e kolonizuar nga osmanët dhe ata ishin fajtorë për shumë mizori, veçanërisht në fund të sundimit të tyre, ishin osmanët ata që u siguruan që të gjithë herbrenjtë nga Spanja, që kishin nevojë për mbrojtje, të silleshin në Ballkan, të sistemoheshin atyr dhe që atyre t’u garantohej siguria…
“Doja të tregoja se osmanët bënë gjëra të këqija, por ata bënë edhe gjëra të mira. Njësoj siç bënë edhe grekët dhe romakët. Pra, nëse mund të ulesh si një njeri i bardhë jo mysliman, të flasësh për mrekullitë e Aleksandrit të Madh, Jul Cezarit dhe Adrianit, atëherë pse dreqin unë nuk mund të flas për Sulltan Sulejmanin apo Mehmed Pasha Sokolovicin?”
Tema
