Gjuha e njerëzve që mbështesnin Kongresin e Lushnjës më 1920. Ekspozohen letra dhe fotografi, vendimet e ngjarjes historike, fragment nga kushtetuta dhe sende të Aqif Pashë Elbasanit. Në Muzeun Historik Kombëtar deri më 31 janar
Letra drejtuar Këshillit të Lartë, fotografi të burrave të shtetit të 1920-ës, himni dhe betimet e kryesisë dhe të delegatëve, portreti në bronz i kryetarit Aqif Pashë Elbasani, si dhe sendet personale, bastuni, thika, bashkë në ekspozitën e hapur deri më 31 janar në Muzeun Historik Kombëtar, me rastin e 90-vjetorit të Kongresit të Lushnjës. Një ngjarje me vlerë historike, që kaloi pa u ndjerë. Nga zyra e shtypit e Ministrisë së Kulturës erdhi një njoftim tri ditë pas aktiviteteve që u organizuan në Lushnjë, më 24 dhjetor. Ndër të gjitha materialet e nxjerra nga fondi i Muzeut Historik Kombëtar, janë tetë letra të mbyllura në një tryezë xhami, që të ndjellin kureshtjen.
Didaskalitë thonë: “Masat popullore mbështesin vendimet e Kongresit të Lushnjës” tek letra e datës 20 shkurt 1920; “Nga protokolli i Kongresit të Lushnjës” tek letra e firmosur nga sekretarët e Kryesisë së Kongresit, Kostaq Kotta, Ferit Vokopola dhe kryetari i mbledhjes Kombëtare Aqif Pasha. E më poshtë “Protesta kundër Planeve Shqiptare të Fuqive të Mëdha” tek një letër që me zor deshifrohet: Populli i Vlorës dhe Krahinës së saj dërguar shkëlqesisë z.Bumçi, anëtar i Këshillit të Naltë të Kongresit.
Këto letra të zverdhura flasin për mbështetjen dhe besimin që kishin siguruar në popull anëtarët e këtij Kongresi.
Ja çfarë thotë njëra prej letrave:
“Gjithë populli mbasi lidhi këtë besë, me pëlqim të përgjithshëm vendosi këtë urdhër të ditës: 1. Të jetë gati për ç’do therori për me shpëtue Atdhenë nga coptimi; 2. Pëlqevi vendimet e Mbledhjes Kombëtare të Lushnjës dhe asht gati me i ndihmue me gjithë fuqin e vetë Qeverisë së re
3. Tërheq vërejtjen e Qeverisë së re dhe e ban të përgjegjshme për vonimin e të marrunit të aktevet, prej Qeverisë së Vjetër; 4. Lyp që Komanda Ushtarake Italiane të mbajë për anësinë tue mos i kundërshtue vullnetit të patundun të popullit shqiptar; 5. Nga një kopje e kësaj t’u çohet Qeverisë së Re dhe autoriteteve ushtarake Italiane ndë Tiranë” (Gropaj, 22 shkurt 1920, Në emër të gjithë popullit, Pleqësit e Katunavet”.
Gjurmët e penës, shpejtësia e shkrimit, boja e hapërdarë në fjalë të veçanta, në njërën prej letrave të hershme (Vlorë, më 28 të vjeshtës së I-rë, 1919), që është shkruar para se të mblidhet Kongresi i Lushnjës, nga vlonjatë (populli i Vlorës dhe krahinës së saj), duket sikur shprehin revoltën e atyre njerëzve ndaj planeve të Fuqitë e Mëdha kundrejt Shqipërisë.
Ndaj letra, “dërguar shkëlqesisë Luigj Bumçi në Paris”, është quajtur “Protesta kundër planeve Antishqiptare të Fuqive të Mëdha”.
Në të gjitha letrat, po edhe në betimet e anëtarëve të Kongresit të 1920-ës, vihet re një gjuhë ku fjala ka peshë, është e zgjedhur, dhe lë mbresë.
Edhe pse ky nuk është qëllimi i parë i ekspozitës, është një fakt që bie në sy.
“Shpresa humbi/ Atdheu ty po të thërret/ Ta shpëtosh nga kjo natë/ Bëu i zoti në do të rrosh në jetë/ Armikut jepi datë/ Në të varet shpres’e kombit shqipëtar, Në statutin tënd të shtrenjtë/ اliro tokat e Shqipërisë së parë/ Bashko Atdheun e shenjtë”.
Janë këto vargje të marra nga Hymni i Kongresit të Lushnjës, që dëftejnë besimin, forcën dhe parimet që i bashkonin mendimtarët e kohës.
E njëjta gjuhë shihet edhe në betimin e “Anëtarit të Këshillit të Naltë” të Kongresit, me kryetar Aqif Pashë Elbasanin, dhe anëtarë Luigj Bumçin, Mihal Turtullin dhe Abdi Toptanin.
“Betohem në emër të Perëndisë duke dhënë besën shqiptare e fjalën e nderit para mbledhjes së kombit se do t’i shërbej popullit dhe shtetit shqiptar drejtësisht, do të mbroj ligjet dhe indipendencën e plotë të atdheut të shenjtë”.
Në krah të dokumentit “Vendimet Historike të Kongresit” ku shihen 4 portretet e burrave që vendosën për fatin e kohës dhe betimet e tyre, qëndron dokumenti “Delegatët e Kongresit”, ku në krye janë emrat e kryesisë: Aqif Pashë Biçaku (kryetar), Sotir Peçi (nënkryetar), Kostaq Kotta (sekretar) dhe Ferit Vokopola (sekretar) e poshtë tyre emrat e 50 përfaqësuesve të 26 qyteteve të Shqipërisë. Të gjithë zotohen: “Mbledhja Kombëtare jep fjalën e nderit e besën shqiptare, duke u betuar në emër të Perëndisë se derisa Këshilla e Naltë vepron sipas Ligjit të Shtetit, duke ruajtur pavarësinë e plotë të Shqipërisë me mish e me shpirt, do të jetë mbrojtës e përkrahës i gjithhershëm i kësaj këshille”.
Po përse ishte me kaq rëndësi Kongresi i Lushnjës në Shqipërinë e 1920-ës?
Këtë na e “sqarojnë” vendimet që dolën prej mbledhjes së kongresit (21-31 janar në Lushnjë), të cilat janë riprodhuar me rastin e ekspozitës në MHK:
“1.Riafrimi i Pavarësisë së Plotë të Shqipërisë (shpallur më 28 nëntor 1912); 2. U zgjodh Këshilli i Lartë, që përfaqësonte kryetarin e Shtetit Shqiptar dhe Këshilli Kombëtar me funksionet e parlamentit; 3. Kongresi zgjodhi qeverinë kryesuar nga Sulejman Delvina, Qeveri e cila më 11 shkurt u vendos në Tiranë dhe që, prej kësaj dite u bë kryeqyteti i Shqipërisë”.
Krahas fotografive të Kongresit janë portretet e funksionarëve të Qeverisë së Sulejman Delvinës (kryeministër): Eshref Frashëri (zv.kryeministër), Ahmet Zogu (Ministër i Punëve të Brendshme), Hoxha Kadri (Ministër i Drejtësisë), Sotir Peci (Ministër i Arsimit), Mehmet Konica (Ministër i Punëve të Jashtme), Ali Riza Kolonja (Ministër i Luftës), Bajram Curri (ministër pa portofol), Hysen Vrioni (Ministër pa portofol), Spiro Jorgo Koleka (Ministër pa protofol).
Përbri materialit për Qeverinë e Delvinës, shihet një fragment i kushtetutës. Në pikën e V-të të saj mund të lexojmë: “Në kjoftë se njeni nga gjymtyrët e Këshillit Naltë jep dorëheqjen, tre të tjerët vijojnë në detyrë”.
Të gjitha dokumentet e ekspozitës shoqërohen me fotografi, Lushnja dhe Tirana në vitin 1920, turma të popullit në sheshin përpara godinës ku zhvillohej Kongresi, dhoma ku zhvilloi punimet mbledhja historike, foto e Selisë së Qeverisë në vitet 1920, 1928-1931, foto e Këshillit të Lartë duke hyrë në Tiranë, shkurt 1920. Burra me kostume, kapela dhe bastun, veshje gati uniforme.
Një prej bastunëve është ekspozuar edhe në këtë ekspozitë. ثshtë i Aqif Pashë Elbasanit (1860-1926), bashkë me thikën, e një flamur, të gjitha këto të mbyllura në një eksponat. Kur hyn në holl, përballesh me portretin e tij në bronz.
Në fund ndjen nevojën për më tepër detaje të tilla të gjalla, letra origjinale, objekte, që bëjnë më të prekshme ngjarjet e një kohe të kaluar.
•Gazeta Shekulli•
Letra drejtuar Këshillit të Lartë, fotografi të burrave të shtetit të 1920-ës, himni dhe betimet e kryesisë dhe të delegatëve, portreti në bronz i kryetarit Aqif Pashë Elbasani, si dhe sendet personale, bastuni, thika, bashkë në ekspozitën e hapur deri më 31 janar në Muzeun Historik Kombëtar, me rastin e 90-vjetorit të Kongresit të Lushnjës. Një ngjarje me vlerë historike, që kaloi pa u ndjerë. Nga zyra e shtypit e Ministrisë së Kulturës erdhi një njoftim tri ditë pas aktiviteteve që u organizuan në Lushnjë, më 24 dhjetor. Ndër të gjitha materialet e nxjerra nga fondi i Muzeut Historik Kombëtar, janë tetë letra të mbyllura në një tryezë xhami, që të ndjellin kureshtjen.
Didaskalitë thonë: “Masat popullore mbështesin vendimet e Kongresit të Lushnjës” tek letra e datës 20 shkurt 1920; “Nga protokolli i Kongresit të Lushnjës” tek letra e firmosur nga sekretarët e Kryesisë së Kongresit, Kostaq Kotta, Ferit Vokopola dhe kryetari i mbledhjes Kombëtare Aqif Pasha. E më poshtë “Protesta kundër Planeve Shqiptare të Fuqive të Mëdha” tek një letër që me zor deshifrohet: Populli i Vlorës dhe Krahinës së saj dërguar shkëlqesisë z.Bumçi, anëtar i Këshillit të Naltë të Kongresit.
Këto letra të zverdhura flasin për mbështetjen dhe besimin që kishin siguruar në popull anëtarët e këtij Kongresi.
Ja çfarë thotë njëra prej letrave:
“Gjithë populli mbasi lidhi këtë besë, me pëlqim të përgjithshëm vendosi këtë urdhër të ditës: 1. Të jetë gati për ç’do therori për me shpëtue Atdhenë nga coptimi; 2. Pëlqevi vendimet e Mbledhjes Kombëtare të Lushnjës dhe asht gati me i ndihmue me gjithë fuqin e vetë Qeverisë së re
3. Tërheq vërejtjen e Qeverisë së re dhe e ban të përgjegjshme për vonimin e të marrunit të aktevet, prej Qeverisë së Vjetër; 4. Lyp që Komanda Ushtarake Italiane të mbajë për anësinë tue mos i kundërshtue vullnetit të patundun të popullit shqiptar; 5. Nga një kopje e kësaj t’u çohet Qeverisë së Re dhe autoriteteve ushtarake Italiane ndë Tiranë” (Gropaj, 22 shkurt 1920, Në emër të gjithë popullit, Pleqësit e Katunavet”.
Gjurmët e penës, shpejtësia e shkrimit, boja e hapërdarë në fjalë të veçanta, në njërën prej letrave të hershme (Vlorë, më 28 të vjeshtës së I-rë, 1919), që është shkruar para se të mblidhet Kongresi i Lushnjës, nga vlonjatë (populli i Vlorës dhe krahinës së saj), duket sikur shprehin revoltën e atyre njerëzve ndaj planeve të Fuqitë e Mëdha kundrejt Shqipërisë.
Ndaj letra, “dërguar shkëlqesisë Luigj Bumçi në Paris”, është quajtur “Protesta kundër planeve Antishqiptare të Fuqive të Mëdha”.
Në të gjitha letrat, po edhe në betimet e anëtarëve të Kongresit të 1920-ës, vihet re një gjuhë ku fjala ka peshë, është e zgjedhur, dhe lë mbresë.
Edhe pse ky nuk është qëllimi i parë i ekspozitës, është një fakt që bie në sy.
“Shpresa humbi/ Atdheu ty po të thërret/ Ta shpëtosh nga kjo natë/ Bëu i zoti në do të rrosh në jetë/ Armikut jepi datë/ Në të varet shpres’e kombit shqipëtar, Në statutin tënd të shtrenjtë/ اliro tokat e Shqipërisë së parë/ Bashko Atdheun e shenjtë”.
Janë këto vargje të marra nga Hymni i Kongresit të Lushnjës, që dëftejnë besimin, forcën dhe parimet që i bashkonin mendimtarët e kohës.
E njëjta gjuhë shihet edhe në betimin e “Anëtarit të Këshillit të Naltë” të Kongresit, me kryetar Aqif Pashë Elbasanin, dhe anëtarë Luigj Bumçin, Mihal Turtullin dhe Abdi Toptanin.
“Betohem në emër të Perëndisë duke dhënë besën shqiptare e fjalën e nderit para mbledhjes së kombit se do t’i shërbej popullit dhe shtetit shqiptar drejtësisht, do të mbroj ligjet dhe indipendencën e plotë të atdheut të shenjtë”.
Në krah të dokumentit “Vendimet Historike të Kongresit” ku shihen 4 portretet e burrave që vendosën për fatin e kohës dhe betimet e tyre, qëndron dokumenti “Delegatët e Kongresit”, ku në krye janë emrat e kryesisë: Aqif Pashë Biçaku (kryetar), Sotir Peçi (nënkryetar), Kostaq Kotta (sekretar) dhe Ferit Vokopola (sekretar) e poshtë tyre emrat e 50 përfaqësuesve të 26 qyteteve të Shqipërisë. Të gjithë zotohen: “Mbledhja Kombëtare jep fjalën e nderit e besën shqiptare, duke u betuar në emër të Perëndisë se derisa Këshilla e Naltë vepron sipas Ligjit të Shtetit, duke ruajtur pavarësinë e plotë të Shqipërisë me mish e me shpirt, do të jetë mbrojtës e përkrahës i gjithhershëm i kësaj këshille”.
Po përse ishte me kaq rëndësi Kongresi i Lushnjës në Shqipërinë e 1920-ës?
Këtë na e “sqarojnë” vendimet që dolën prej mbledhjes së kongresit (21-31 janar në Lushnjë), të cilat janë riprodhuar me rastin e ekspozitës në MHK:
“1.Riafrimi i Pavarësisë së Plotë të Shqipërisë (shpallur më 28 nëntor 1912); 2. U zgjodh Këshilli i Lartë, që përfaqësonte kryetarin e Shtetit Shqiptar dhe Këshilli Kombëtar me funksionet e parlamentit; 3. Kongresi zgjodhi qeverinë kryesuar nga Sulejman Delvina, Qeveri e cila më 11 shkurt u vendos në Tiranë dhe që, prej kësaj dite u bë kryeqyteti i Shqipërisë”.
Krahas fotografive të Kongresit janë portretet e funksionarëve të Qeverisë së Sulejman Delvinës (kryeministër): Eshref Frashëri (zv.kryeministër), Ahmet Zogu (Ministër i Punëve të Brendshme), Hoxha Kadri (Ministër i Drejtësisë), Sotir Peci (Ministër i Arsimit), Mehmet Konica (Ministër i Punëve të Jashtme), Ali Riza Kolonja (Ministër i Luftës), Bajram Curri (ministër pa portofol), Hysen Vrioni (Ministër pa portofol), Spiro Jorgo Koleka (Ministër pa protofol).
Përbri materialit për Qeverinë e Delvinës, shihet një fragment i kushtetutës. Në pikën e V-të të saj mund të lexojmë: “Në kjoftë se njeni nga gjymtyrët e Këshillit Naltë jep dorëheqjen, tre të tjerët vijojnë në detyrë”.
Të gjitha dokumentet e ekspozitës shoqërohen me fotografi, Lushnja dhe Tirana në vitin 1920, turma të popullit në sheshin përpara godinës ku zhvillohej Kongresi, dhoma ku zhvilloi punimet mbledhja historike, foto e Selisë së Qeverisë në vitet 1920, 1928-1931, foto e Këshillit të Lartë duke hyrë në Tiranë, shkurt 1920. Burra me kostume, kapela dhe bastun, veshje gati uniforme.
Një prej bastunëve është ekspozuar edhe në këtë ekspozitë. ثshtë i Aqif Pashë Elbasanit (1860-1926), bashkë me thikën, e një flamur, të gjitha këto të mbyllura në një eksponat. Kur hyn në holl, përballesh me portretin e tij në bronz.
Në fund ndjen nevojën për më tepër detaje të tilla të gjalla, letra origjinale, objekte, që bëjnë më të prekshme ngjarjet e një kohe të kaluar.
•Gazeta Shekulli•