Rëndësia e dhënies së ndihmës së parë

Ndihma e parë është një veprim kompleks me qëllim të mënjanimit të drejtpërdrejtë të shkaktarëve të rrezikut, që e keqësojnë gjendjen shëndetësore të sëmurit ose të lënduarit.
Mr.Sc.Dr. Basri Lenjani M.D.
Specialist i Mjekësisë Emergjente
Drejtor i Qendrës Emergjente - QKUK
Ndihma e parë - kuptojmë zbatimin e ndihmës mjekësore në vendin e ngjarjes të të sëmurit apo të të lënduarit, gjatë transportit si dhe në institucionin shëndetësor përkatës, me qëllim të mënjanimit të drejtpërdrejtë të shkaktarëve të rrezikut, që e keqësojnë gjendjen shëndetësore të të sëmurit ose të të lënduarit. Dhënia e ndihmës së parë fillon nga vendi i ngjarjes dhe vazhdon gjatë transportit deri në vendosjen e të lënduarit dhe të sëmurit në institucionet mjekësore përkatëse.
Ndihma e parë duhet të zbatohet brenda 10 minutave të art dhe në mënyrë përkatëse.
Qëllimi kryesor i ndihmës së parë është që t’i sigurojë të sëmurit, të lënduarit dhe të helmuarit ventilim të shpejt të mushkërive dhe perfuzionin sistemik, të dërgohet sa më parë dhe në gjendje sa më të mirë shëndetësore deri në Entin shëndetësor. Shpëtimtari duhet të kërkojë ndihmë, të përcaktojë kohën e saktë të ndërprerjes së punës së zemrës dhe të lënduarin ta vendosë horizontalisht mbi një sipërfaqe të fortë. Kjo mund të jepet vazhdimisht si një pasqyrë.
Me ndihmë të shpejtë ofrojmë njohuri elementare për shpëtimin e jetës, në raste emergjente të rrezikimit të shëndetit të njeriut, duke zvogëluar dhembjen, minimizimin e ndërlikimeve të të lënduarit dhe sëmundjeve të befasishme, deri sa të arrijë ndihma mjekësore profesionale. Ndihma e shpejt mjekësore nuk ka për qëllim të përcaktojë llojin e sëmundjes, shërimit, lëndimit apo të helmimit, po të ofrojë ndihmë të parë themelore. Qëllimi i shpëtimtarit është të mbizotërojë mirë masat e reanimacionit kardiopulomnal në rast të sëmundjeve apo aksidenteve (frymëmarrja artificiale, masazh zemre, fashimi, ndalja e gjakderdhjes. Imobilizimi, mobilizimi, lëvizjen e të lënduarit dhe vlerësimin teorik dhe praktik. Nëse infermieri-ja jep ndihmën e shpejtë mjekësore, vlerësohet si ndihmë e parë profesionale mjekësore. Ndihma e shpejtë joprofesionale mjekësore, nënkuptohet dhënia e ndihmës së shpejtë nga personat laikë. اdo person që i jep vetvetes ndihmën e parë, nënkuptohet si ndihmë vetes, ose shokut të vet në formë të ndihmës së shpejtë mjekësore reciproke. Ndihma e parë është e nevojshme vazhdimisht në jetën e përditshme, dhe sidomos atëherë kur nuk mund të presim ndihmën mjekësore profesionale në vendin e fatkeqësisë. Këto raste ngjajnë shpesh dhe çdo ditë kudo në botë. Vetëm brenda territorit të Kosovës ngjajnë 5000-7000 aksidente brenda vitit. Aftësia e sa më shumë qytetarëve për të ofruar ndihmën e parë, ka rëndësi të posaçme, sidomos kur numri i të lënduarve është me përmasa të mëdha, siç ndodhë gjatë katastrofave elementare natyrore e të tjera, në kohën e paqes si dhe gjatë luftës. Në kushte të luftës numri i të plagosurve dhe i të sëmurëve është më i madh dhe gjithnjë vjen duke u shtuar. Kushtet e punës dhe të shërbimit shëndetësor, janë të pa përshtatshme si pasojë e mungesë së stafit shëndetësor dhe pajisjeve konkretizuese. Ndihma e parë ofrohet për të plagosurit që janë të rrezikuar nga sulmet e agresorit. Në këto rrethana të vështira ndihma e shpejtë mjekësore, që e japin qytetarët ka rëndësi të posaçme. Ndihma e parë duhet të jetë e shpejtë dhe me cilësi.

Në disa rrethana ndihma e parë e prolonguar është e padobishme, por mund të jetë e dëmshme, nëse nuk jepet drejt. Ndihma e parë, në kushte të paqes, më shpesh jepet veç e veç. Kjo mundëson, që personit të lënduar, t’i përkushtohet një përkujdesje e posaçme dhe kohë e mjaftueshme për marrjen e masave tjera për shpëtimin e jetës së tij. Por, kur kemi të bëjmë me lëndimet e shumta, kushtet e ofrimit të ndihmës së shpejtë mjekësore vështirësohen. Shpëtimtari, që ofron ndihmën e shpejtë mjekësore, shpeshherë do të ndodhet në situatë t’i ndihmojë një numrit të madh të të lënduarve, por është e pamundur që në të njëjtën kohë t’u jap ndihmën të gjithë të të lënduarve, për shkak se lëndimet nuk janë të njëjta, disa prej të cilave edhe nuk rrezikojnë jetën e të lënduarit. Ndihma e parë duhet të jepet sipas peshës së lëndimit, por është e domosdoshme të bëhet sistemimi sipas prioriteteve.

Me triazhim nënkuptojmë klasifikimin e rasteve sipas peshës së lëndimeve, sëmundjeve. Triazhimi i rasteve emergjente duhet të fillojë nga vendi i lëndimit, apo sëmundjeve të befasishme. Ndihma e parë duhet të ofrohet pandërprerë në vendin e ngjarjes, por edhe gjatë transportit deri në entin shëndetësor. Në rast të fatkeqësive të mëdha: tërmeteve, vërshimeve, zjarreve, fatkeqësive të rënda në komunikacion, miniera, kur brenda një kohe të shkurtër mund të kemi një numër të madh të lënduarve, është vështirë të bëhet një triazhim i mirëfilltë, sepse kushtet e punës janë të ngjashme me ato të luftës.

Në këto raste, ndihma e parë mund të jepet nga çdo person që ka përfituar njohuri të përgjithshme nga kurset e ndihmës së shpejtë mjekësore. Shpëtimtari mund të jetë person i rritur, fëmijë, pa marrë parasysh gjininë, fuqinë fizike, dhe ngritjen në pikëpamje edukative. Ndihma e parë nuk është vetëm masë për shpëtimin e jetës, por edhe për parandalimin e invaliditetit dhe ndërlikimeve të tjera, që mund të përkeqësojnë gjendjen shëndetësore të të sëmurit, lënduarit dhe të të helmuarit.

Kur duhet të ofrohet ndihma e shpejtë mjekësore?
Ndihma e parë duhet t’u ofrohet të gjithë të sëmurëve, lënduarve dhe të helmuarve, jeta e të cilëve është në rrezik. Duke pasur parasysh zhvillimin dinamik të jetës, shpesh ngjajnë lëndime në punë, aksidente në komunikacion, vrasje, plagosje, goditje me mjete të ftohta, rënia nga katet e larta të ndërtesave, lëndime nga rryma elektrike, mbytjet në ujë, lëndimet nga mjetet fizike, kimike, biologjike, sulme në zemër dhe gjendje të tjera emergjente. Në këto raste është e domosdoshme të ofrohet ndihma e shpejtë mjekësore brenda 10 minutave të artë. Shpëtimtari i rastit, duhet të zbatojë parimet themelore të dhënies së ndihmës së parë dhe ta konsideroi atë si obligim human dhe ligjor ndaj të gjithë atyre, të cilët, në momentin e caktuar e kanë jetën në rrezik.
Gjendjet të cilat kanë prioritet për ndihmë të parë:
* Ngulmimi
* Gjakderdhjet
* Gjendjet aksidentale
* Lëndimet e kokës, bushtit kurrizor, barkut dhe
* Lëndimet e shkaktuara nga të goditurat e trupit me gërmadha

Në të gjitha këto raste, shpëtimtari që jep ndihma e parë, duhet të jetë i qetë, i matur, i vetëdijshëm, i përgjegjshëm, këmbëngulës, i shkathët, i sigurt, të ketë njohuri të përgjithshme cilësore. Ai mund të jetë shpëtues i jetës edhe duke përdorë një falë të bukur, si “S’ka gjë më të bukur se të shpëtosh një jetë njeriu’’. Ndihma e parë është domosdoshme të jepet vetëm në situatat e arsyeshme dhe në mënyrë adekuate. Nuk këshillohet që “mësimet” e laikëve t’i zbatoni në këto raste. Ndihma e parë është i vetmi veprim i dobishëm për ruajtjen e shëndetit të jetës së të sëmurëve, të lënduarve dhe të helmuarve, sepse me ndërmarrjen e masave shpëtuese, një numër i madh i të lënduarve mbesin të gjallë.

ROLI I SHPثTIMTARIT Nث OFRIMIN E NDIHHMثS Sث PARث
Do të dëshironi apo nuk do të dëshironi që një herë në jetë të luanin rolin e shpëtimtarit. Shpëtimtari nuk është person që ka mbaruar specializimin, kurs ose shkollë për këtë qëllim. ثshtë shumë e natyrshme që këta persona të posedojnë njohuri elementare të ofrimit të ndihmës së parë. Ofrimi i ndihmës së parë mund të bëhet në shumë mënyra, nga momenti i thirrjes së Enti i Ndihmës së Shpejtë Mjekësore ose personave tjerë. Shpëtimtari është person që ofron ndihmën e parë, ndihmon të lënduarit ose të sëmurët që të mbijetojnë, lehtëson ankesat deri na ardhje të ndihmës së shpejtë mjekësore. Shpëtimtari është person me potencial fizikë, psikik, i aftë të njohë nevojat e dobishme të ndihmës së parë, dhe jep vendim për fillimin e ndihmës së parë. Ndihma e parë që duhet t’i ofrohet të lënduarit apo të sëmurit, nuk është gjithherë e ndërlikuar, për të cilën mendon shpëtimtari, por vetëm duhet të respektohen disa parime bazë të ndihmës së parë.
Nëse gjendeni në një situatë të tillë, shumë shpejtë duhet të bëni një plan për veprim, i cili përfshinë këto detyra:
■ Njohja e dhe vlerësimi i nevojave,
■ Ndërmarrja e vendimeve për ofrimin e ndihmës së parë dhe vlerësimi i vendit ku ka ndodhur aksidenti,
■ Shkallën e lëndimeve dhe rrezikshmërinë që paraqesin ato për jetën e të sëmurit,
■ Thirrja e ENSHM-së
■ Ekzaminimi parësor i viktimës
■ Ekzaminimi dytësor i viktimës
■ Vlerësimi dhe përcjellja e shenjave jetësore.
■ Tërheqjen e viktimës nga vendi ku ka ndodhur aksidenti, vendosja në pozitë të dëshirueshme
■ Transporti i të sëmurëve dhe të lënduarve në entet shëndetësore
Njohja dhe vlerësimi i nevojave për ndihmë të parë
Në rast të gjendjeve emergjente, kur jeta e viktimës është në rrezik (akute ; Infarkti i zemrës, lëndime të shumëfishtë të trupit, mbytjet në ujë, goditjet nga rryma elektrik, ose përkeqësimi i sëmundjeve kronike; sulmi astmatik. Në këto raste shpëtimtari duhet ta njohë gjendjet akute ose lëndimet me shkallë të rrezikshmërisë.
Marrja e vendimit në ofrimin e ndihmës së parë
Marrja e vendimit për ofrim të ndihmës së parë, te të gjithë personat nuk është e njëjtë; për shkak të shfaqjes së pengesave fizike dhe psikike, të cilat mund të ndikojnë, bllokojnë shpëtimtarin për veprim. (Shih foton).

Prania e personave dhe paramendimi se çka do të bëni:
Viktima është dehur, narkoman, lënduar. Situata shqetësuese, gjaku, lëndimet e rënda trupore, zjarret, papastërtia, sëmundjet ngjitëse; janë faktorë që mund të ndikojnë në bllokimin e shpëtimtarit për marrjen e vendimit për ndihmë të parë.
I sëmuri ose i lënduari mund të reflektoi përshtypje sensacioni negativ tek shpëtimtari, për shkak se gjakut, të vjellat, lëndimet e rënda, mund të frikësojnë shpëtimtarin. Viktimës duhet t’i ofrohet ndihma e parë e domosdoshme, duke shikuar prioritet; person i moshuar, fëmijë i vegël, person nën ndikim e alkoolit, drogës, barnave etj. Për shkak të stresit, intoksikimit ose gjendjes së shokut, i aksidentuari mund të jetë i shqetësuar, agresiv. Situatat e tilla e vejnë shpëtimtarin para një dileme.
Nëse askush nuk e kontrollon situatën, rolin duhet të marrë organizatori që ta lirojë hapësirën rreth viktimës dhe e dërgon një person tjetër që ta ftojë ENSHM-në. Shpëtimtari bën ekzaminimin parësor të viktimës në vendin e ngjarjes dhe e vendos të sëmurin në pozitë të dëshirueshme, si dhe përkujdeset për procesin e tërheqjes së viktimës. Në kushtet bashkëkohore, çdo person duhet të ketë njohur të përgjithshme për ofrimin e ndihmës së parë që ndihma e parë të jetë efikase.
Shpëtimtari duhet të jetë efikas në shpëtimin e viktimës nga zjarret, nga rrëzimet e dheut, mbytjet në ujë, aksidentet në komunikacion. Ai duhet të përcjellë viktimën deri në spital dhe ta informojë shërbimin profesional mjekësor për ngjarjen. Gjatë zbatimit të ndihmës së parë, duhet të zbatohen të drejtat e arta, si “Mos bëni dëm”. Masat të cilat merren për t’i ndihmuar viktimës, nuk duhet të bëhen në mënyrën se vetëm jemi duke bërë diçka. Në këto raste, duhet të jeni shumë të vetëdijshëm për veprimet të cilat do të zbatoni.

Vlerësimi i vendit të aksidentit, shkalla e rrezikshmërisë e të lënduarve dhe rrezikshmëria e shpëtimtarit
Pas vlerësimit dhe njohjes së nevojave për ofrimin e ndihmës së parë, si dhe marrja e vendimit për t’i ndihmuar të lënduarit, shpëtimtari duhet të krijojë hapësirë të sigurt për veprim në vendin e aksidentit. Shpëtimtari dhe personat përreth tij, asnjëherë nuk guxojnë të rrezikojnë jetën e tyre.
Shpëtimtari dhe personat, të cilët ofrojnë ndihmën e parë, duhet të kenë kujdes nga:
■ Mjetet eksplozive
■ Zjarret e mëdha
■ Burimet e hapura të energjisë elektrike
■ Shtyllat elektrike të rrëzuara
■ Vazhduesit elektrik
■ Shembjet e dheut
■ Tymi nga zjarret
■ Vërshimet
■ Tërmetet
■ Aksidentet madhore
Në rrethanat e tillë, shpëtimtari dhe personat tjerë, duhet të ftojnë në ndihmë; Shërbimin përkatës të policisë, zjarrfikësit dhe Entin e Ndihmës së Shpejtë Mjekësore. Të gjitha këto shërbime duhet ta kryejnë punën sipas obligimeve dhe rrethanave të cilat i takojnë. Shpëtimtari dhe personat tjerë, të cilët ndodhin afër ngjarjes ose rastit, duhet të vlerësojnë se çka ka ndodhur dhe të dinë shkakun e aksidentit. Në vendin e ngjarjes mund të gjeni mjete eksploduese, armë dhe barna, prej të cilave mund të përfitojmë të dhënat e para se përse ka ndodhur aksidenti?
Kujdes të posaçëm duhet t’u kushtohet shkaktarëve të tjerë, të cilët nuk mund të vlerësohen për momentin. Te aksidentet në komunikacion, dera e hapur e automjetit ose xhami i parë i thyer, mund të na dëftojnë se personi tjetër në veturë është hedhur jashtë. I lënduari që gjakos ose ankohet në dhembje të kokës, të kafazit të kraharorit ose barkut, mund të jetë shkak i humbjes së vetëdijes. Shpesh herë shpëtimtari dhe personat tjerë, në fillim nuk mund t’i vërejnë foshnjat dhe fëmijët, të cilët mund të jenë të hedhur nga vetura për disa metra, por shikimi me kujdes i vendit në këto raste, ka rëndësi të madhe.
Shpesh herë ndodhë që në vendin e ngjarjes ka më shumë të lënduar se sa shpëtimtarë. Në këto raste ndihma e parë nuk mund t’u ofrohet të gjithë të lënduarve në të njëjtën kohë, por prioritet mund t’u jepet të sëmurëve të rëndë, me prioritet numër një. Por, nga ana e shpëtimtarit kërkohet të bëhet triazhi i të lënduarve në bazë të peshës së lëndimit. Keni kujdes që të lënduarit të mos i largoni nga vendi i aksidentit, vetëm në ato raste kur i lënduari është rrezikuar nga zjarri ose tymi.
Të lënduarit me vetëdije, kontaktoni, qetësoni, dhe bëni përgatitje psikike. Kërkoni leje nga të lënduarit se a mund t’i ndihmosh. Kur i lënduari është foshnje ose fëmijë, lejen kërkojeni nga prindërit e fëmijës, nëse janë afër, ndërsa kur nuk keni zgjedhje tjetër, veproni sipas parimeve themelore të dhënies së ndihmës së parë.
Në rast se personi e refuzon ndihmën e parë nga kalimtari i rastit, atëherë ftoni Entin e Ndihmës së Shpejtë Mjekësore, por qëndroni afër të lënduarit dhe mos tentoni të ndërmerrni ndonjë veprim. Vetëm ekipet e Entit të Ndihmës së Shpejtë Mjekësore, mund të ofrojnë një vendim profesional në situatat e tilla.
Nëse i lënduari është i pavetëdijshëm, ndërmerrni masat shpëtuese duke vlerësuar shenjat jetësore. Nëse jeni të bindur se i lënduari po vdes, asnjëherë mos tentoni ta lini vetëm, sepse kjo nuk është në kontekst të etikës dhe moralit. Tentoni të veni kontakt me të lënduarin e rëndë, jepni kurajë se do të bëni më mirë, duke i thënë se “ne do të bëjmë të pamundurën për shëndetin tuaj” dhe “mos u shqetësoni, se ne jemi në përkujdesjen e shëndetit tuaj.

Personi më i thirrur për dhënien e informatës për të lënduarin e vdekur, është policia e cila njofton familjarët e të vdekurit. Por, duhet të kemi kujdes që më parë familjarët e viktimës, duhet të përgatiten për lajmin, duke u dëftuar se lëndimi ishte shumë i rëndë dhe se edhe përkundër masave reanimuese, viktima ka ndërruar jetë për shkak të lëndimeve të shumëfishta. Gjatë dëftimit të rastit familjarëve u shpjegoni në mënyrë detale për rrethanat e aksidentit. ثshtë etike që gjatë referimit të rastit, informatat duhet të jenë të sakta dhe bindëse për familjarët e viktimës.

FTONI ENTIN E NDIHMثS Sث SHPEJTث MJEKثSORE
Kërkoni ndihmë nga të të tjerët që të ftojnë Entin e Ndihmës së Shpejtë Mjekësore në ndihmë. Nëse jeni vetëm dhe përreth jush nuk ndodhet askush, përveç të lënduarit, veprimin e ardhshëm duhet ta bëni vetëm. Në këto raste këshilloheni të mos e ftoni ndihmën e shpejtë, nëse i lënduari ka pësuar lëndime të lehta, sepse e keni më lehtë të organizoni dërgimin e viktimës për në spital për tretman të mëtutjeshëm.
Ndihma e Shpejtë Mjekësore duhet të rezervohet vetëm në rastet kur sëmundjet dhe lëndimet mund të rrezikojnë jetën e viktimës. Qendra emergjente – mjeku kujdestar, duhet të marrë informacione të bollshme për aksidentin e ndodhur, numrin e të lënduarve dhe të të vdekurve, kuptohet nëse ka pasur të vdekur.

Mjeku kujdestar duhet të parashtrojë pyetje të cilat janë në interes të përzgjedhjes e rastit emergjent. Pas marrjes së informatave, me ftesë zyrtare, Ekipi i Ndihmës së Shpejtë Mjekësore, duhet të arrijë në kohë sa më të shkurtër në vendin e ngjarjes.
Në ngjarjet e fatkeqësive të mëdha, në ndihmë duhet të vijë Policia e Kosovës, ose shërbimi përkatës i policisë dhe zjarrfikësit.
EKZAMINIMI PARثSOR I Tث LثNDUARIT OSE Tث SثMURIT
Ekzaminimi parësor ka për qëllim të vlerësojë shumë shpejtë gjendjen shëndetësore të të lënduarit apo të sëmurit, të cilit në çdo moment mund t’i rrezikohet jeta. Detyra e shpëtimtarit është të reagojë shpejtë dhe me ekzaminim parësor të vlerësojë gjendjen shëndetësore të viktimës. Kontakti i parë i shpëtimtarit është që të vlerësojë gjendjen e vetëdijes, shenjat jetësore dhe shikimin detal të trupit.
Ndihma e parë fillon me përdorimin e rregullave sipas alfabetit të dhënies së ndihmës së parë, (A, B, C, …).
RKP zbatohet te të gjithë pacientët pa marrë parasysh gjininë dhe moshën, me përjashtim tek ata të sëmurë që ndodhen në fazën e rëndë terminale, të sëmundjet kronike të pamjekuara.
RKP duhet të zbatohet deri sa të arrihet përmirësimi i gjendjes të të sëmurit,e ndërpritet me paraqitjen e shenjave të vdekjes, si dhe tek ata të sëmurë që ndërprerja e punës së zemrës dhe e frymëmarrjes ka zgjatur më tepër se pesë minuta.
Parimet themelore të RKP janë: stimulimi i respiracionioneve dhe masazhi i zemrës. Suksesi i RKP-së varet prej kohës së kaluar, prej momentit të ndërprerjes së punës së zemrës dhe të frymëmarrjes, dhe posedimit të aftësive përkatëse profesionale mjekësore.

EKZAMINIMI DYTثSOR I Tث LثNDUARIT OSE Tث SثMURIT
Ekzaminimi dytësor mund të realizohet vetëm atëherë kur viktima nuk është në rrezik jete. Shikimi detal i trupit të viktimës dhe gjetja e shkaktarëve të mundshëm të cilët mund të rrezikojnë jetën e viktimës. Nëse viktima s,ka puls,frymëmarrje , i pavetëdijshëm nuk duhet të humbet kohë me shikim dytësor.
Cilat janë prioritetet e ekzaminimit dytësor?
■ biseda me shpëtimtarin dhe viktimën
■ vlerësimi i shenjave jetësore
■ shikimi detal i viktimës
Shikimi detal i viktimës
Vlerësohet si hap i fundit i shikimit dytësor të viktimës. Ne do të arrijmë të identifikojmë; lëndimet, gjakderdhjet, zonat e dhembjeve, reaksionet e padëshirueshme, reaksionet alergjike, sëmundjet kronike, barnat e e mundshme që më parë i ka përdorur viktima për trajtimin e sëmundjeve kronike (Shiringë të insulinës, inhalator për preventivin e sulmeve astmatike, nitroglicerinë etj.
Pse duhet të largohen rrobat nga viktima?
Mirë është që viktimës, që shpesh herë është e domosdoshme të largohen rrobat nga trupi i tij. Por para se të largohen rrobat nga viktima duhet të kemi kujdes në:
■ lëvizjet minimale të viktimës
■ rrobat nga viktima duhet të largohen nga pjesa jo e lënduar e ekstremitetit, më pas të anës së lënduar por me kujdes shumë të madh
■ kujdes dhe ruani shëndetin e viktimës
■ rrobat mund të largoni nga viktima, duke prerë ose shqyer me dhe lëndimet do të jenë më pak të viktimës
■ Por me kujdes të bëni çdo veprim
■ Largo por mos lëndo viktimën.
Shikimi i sistemeve dhe të gjitha pjesët e trupit
Shikimi detal i kokës dhe qafës – shiko sipërfaqet trupore dhe kërko; maviosjet, gjakosjet ose plagët. Ndryshimet e ngjyrës së lëkurës, mukozave, buzët, thonjtë, dhe konjunktivave, që shpesh mund të jenë shkaktarë të lëndimit apo sëmundjes. Personi që ka probleme me organet të frymëmarrjes mund të duket cianotik ose maviosur që shpesh mund të vëreni në buzët, dhe në thonjtë e viktimës. Nëse viktima gjakos, është i zbehtë, i plogësht, i dezorientuar në kohë dhe hapësirë, i mungon ajri, ushtimë në veshë, errësim para syve janë shenja bindës për gjendje shoku. Shiko gjejë gjakosjet e mundshme në veshë, ose përmbajtje tjetër, mund të dyshojmë për lëndimet e rënda të kokës. Një shikim i vëmendshëm mund të vëreni bebëzat e syve; gjerësinë madhësinë, lëvizshmërinë, reaksioni në dritë, trup të huaj, jep të dhëna bindëse për lëndime, sëmundje apo ndonjë helmim të mundshëm të viktimës. Hapësira e gojës duhet të shikohet me kujdes, në rast të pranisë së trupit ta huaj, përmbajtjes së gjakut, masat të vjellave lëmit, largo me kujdes. Nëse viktima ka proteza largoni nga goja e viktimës, por me kujdes duke mos shkaktuar ndonjë lëndim të mundshëm.
Nga viktima kërkoni që të bëjë lëvizje të kontrolluar; kokës, qafës dhe gjymtyrëve të sipërme dhe të poshtme të trupit. Nëse viktima ankohet se gjatë lëvizjes ka dhembje të qafës dhe të pjesës lumbale ose të belit, nuk këshillohet të bëjë lëvizje. Shikimi i kafazit të kraharorit dhe barkut ka rol në gjetjen e lëndimeve të mundshme.
I dëftoni të lënduarit që të marrë një frymëmarrje të thellë, pas largimit të ajrit nga mushkëritë pyetni të lënduarin se mos po ndiejnë dhembje. Gjatë shikimit mund të gjeni deformime të kafazit të kraharorit, lëndime të jashtme sipërfaqësore të barkut. Gjatë palpmit barku mund të jetë i fortë si dërrasë, mund të jenë shenjë e sëmundjes apo traumës së barkut.
Gjatë shikimit të sistemit muskulor vërejmë lëvizje të kufizuara të ekstremiteteve, dhembje, enjteje, deformime, plagë, gjakosje. Nëse këto simptome dhe shenja janë të pranishme ndërmerreni masat e ndihmës së parë bazike. Shikim të kujdesshëm, duhet të t’i kushtoni e komblikut, bëni lëvizje me kujdes dhe vlerësoni se a ka thyerje. Por, shpesh ndodhë që viktima mund të mos ankohet për dhembje, pa ndonjë simptomë shoqërues, ndihmoni viktimës që të marrë ose të vendosni në pozitë të dëshirueshme për disa minuta nën përcjelljen tuaj. Nëse kërkon ujë, mos i jepni, por mund t’i lagni vetëm buzët e viktimës. Vlerësoni në mënyre të hollësishme shenjat jetësore. Por, nëse viktima nuk ndihet; gjendja e vetëdijes errësohet, është i zbetë apo cianotik, çrregullim ose mungesë të pulsit, ndjesi subjektive, plogështi, dobësi të përgjithshme, viktimën vendosni në pozitë të autotransfuzionit. Në rast se viktima humba vetëdijen, nuk ka puls dhe frymëmarrje, filloni menjëherë me masat e reanimacionit kardiopulmonal.

Si bëhet vlerësimi dhe përcjellja e shenjave jetësore?
Pas shikimit parësor, dytësor, përkujdesjes shëndetësore të lënduarit, sëmurit apo të helmuarit, nuk mund të konstatojmë se ne e kemi mbaruara punën tonë, por duhet të presim deri në arritjen e Entit të Ndihmës së Shpejtë Mjekësore në vendin e ngjarjes e cila duhet të marrë nën mbikëqyrej shëndetësore të viktimës. Para se të arrijë Entit të Ndihmës së Shpejtë Mjekësore vlerësoni shenjat jetësore për disa minuta, pyetni viktimën se ndien ndonjë pengesë subjektive. Shpëtimtari duhet të krijojë një ambient të sigurt, të qetë, aq sa edhe vetë viktima të ndihet më i sigurt, duke i dëftuar se për disa minuta do të arrijë mjeku i emergjencës. Nëse viktima kërkon ujë të pijë, mos i jepni asnjë pikë, sidomos kur është në gjendje të pavetëdijshme, që është rreziku më i madh. Nëse është fjala për lëndime të barkut, ose e ka barkun të fortë si dërrasë, në ato raste mund të lagen vetëm buzët e viktimës. Kur jemi shumë të sigurt se nuk kemi të bëjmë me ndonjë lëndim shumë serioz, vetëm atëherë mund t’i jepni ujë të pijë dhe atë shumë pak.
Vendosja e të sëmurit apo të lënduarit në pozitë të dëshirueshme
■ Të lënduarin apo të sëmurin duhet vendosur në pozitë të dëshirueshme, në bazë të lëndimeve të sistemeve.
■ Pozita e trupit duhet të sigurojë të lënduarit apo të sëmurit:
■ mirëmbajtje dhe kalueshmëri të rrugëve respiratore
■ largimin e dhembjeve, ankesave të të lënduarve apo të helmuarve
■ pengimin e gjendjes së shokut
■ mbrojtja e të sëmurit apo të lënduarit nga kushte te dobëta atmosferike
Transporti i të sëmurit apo të lënduarit në Entet shëndetësore – në rast se nuk është i pranishëm Enti i Ndihmës së Shpejtë Mjekësore
■ Nëse lëndimet e viktimës nuk janë serioze, dhe të pa mundshme të arrijë ekipi ndihmës së shpejtë mjekësore mund të merret vendimi që transportohet me veturë private deri në entin shëndetësor.
■ Por nëse gjendja shëndetësore e viktimës është e përkeqësuar nuk këshillohet të bëhet transporti, por të pritet ndihma e shpejtë mjekësore por me kusht të jenë dy persona njëri vozitës, ndërsa tjetri në cilësinë e përcjellësit të viktimës.
■ Në kushte bashkëkohore përdoren mjetet e posaçme për transport.
■ Vetëm në raste të veçanta viktima mund të bartet me veturë private, por me përcjellje.
■ Nuk këshillohet që i sëmuri apo i lënduari të vozisë vetë, kjo mundë të jetë vdekjeprurëse.
Entit të Ndihmës së Shpejtë Mjekësore merret me ofrimin e ndihmës së shpejtë mjekësore të gjendjeve urgjente: sëmundjeve, lëndimeve dhe helmimeve, të cilat i rrezikojnë funksionet vitale të organizmit të njeriut. Shërbimet e mjekësisë urgjente paraqesin formë të veçantë të mbrojtjes shëndetësore. Shërbimet emergjente zë një vend të posaçëm dhe me përgjegjësi si në paqe ashtu edhe në situata urgjente. Struktura e kuadrove dhe mobilizimi i duhur, në gjendje të jashtëzakonshme ndihmojnë që ata t’u adaptohen kushteve dhe kërkesave që kërkojnë situatat e tilla, në mënyrë që të bëhet intervenimi si dhe diagnostifikimi dhe terapia të aplikohet shpejtë në vendin e ngjarjes, me ndihmën e mjeteve teknike ndihmëse. Ekipi mjekësor me përvojë ofron ndihmën e parë mjekësore për ta shpëtuar të sëmurin ose të lënduarin. Dhënia e ndihmës urgjente fillon nga vendi i ngjarjes dhe vazhdon gjatë transportit. Forma organizative e dhënies së Enti i Ndihmës së Shpejtë Mjekësore ofron shërbime emergjente pandërprerë gjatë 24 orëve. Ndihma urgjente mjekësore duhet të zbatohet brenda 10 minutash në mënyrë përkatëse. deri në vendosjen e të lënduarit dhe të sëmurit në institucionet mjekësore përkatëse.