اarjet janë anomali kongjenitale, apo defekte të lindura, më të shpeshta nga të gjitha anomalitë në regjionin orofacial. Fëmija i tillë, në fillim, ka probleme në pamjen fizike, por edhe pasoja funksionale.
Ass.Dr.Sami Salihu dr.sc.
QKUK-Klinika e Kirurgjisë Maksillofaciale, Prishtinë
اarjet janë anomali kongjenitale, apo defekte të lindura, më të shpeshta nga të gjitha anomalitë në regjionin orofacial. Defektet e lindura, në përgjithësi, paraqiten në 2-3% të të porsalindurve dhe kjo përqindje dyfishohet pas vitit të parë dhe arrin në 10% pas vitit të pestë të jetës, kur, zakonisht, diagnostikohen edhe ato anomali, të cilat nuk diagnostikohen që në lindje.
Ka shumë paragjykime rreth tumoreve të lëkurës në trevat tona. Nuk mund të dimë se kur dhe si janë zhvilluar, por dimë që për çudi edhe mjekët marrin pjesë aktivisht në përhapjen e paragjykimeve!
Deri tani njihen mbi 3000 anomali të ndryshme kongjenitale dhe afro 20% të vdekjeve të të porsalindurve shkaktohen nga këto anomali. اdo ditë, në botë lindin afro 700 fëmijë me këto anomali, që do të thotë se në çdo 2 minuta lind nga një fëmijë, apo afro 240.000 fëmijë në vit. اarjet e buzës dhe qiellzës përbëjnë afro 65% të të gjitha anomalive të kokës dhe qafës. Fëmija i tillë, në fillim, ka probleme në pamjen fizike, por edhe pasoja funksionale, si: në mënyrën e të ushqyerit, fonacionit etj., por, ende nuk manifeston probleme të natyrës psikike, të cilat vijnë në shprehje më vonë, me vetëdijesimin e fëmijës, se ka lindur me të meta fizike. Kjo shkakton çrregullime të mëdha të personalitetit të fëmijës, të cilat mund të manifestohen me tërheqje në vetvete dhe ikje nga shoqëria, e deri te një manifestim enorm i arrogancës në rrethin e tij si dhe manifestojnë një zhvillim tipik psikologjik dhe mesatarisht 30-50% prej tyre, së paku përkohësisht, apo kohe pas kohe manifestojnë sjellje jo të mira, apo sjellje të cilat për momentin janë joracionale.
Embriologjia dhe patogjeneza e çarjeve
Zhvillimi embrional i fytyrës është mjaft kompleks dhe hulumtimet e deritashme eksperimentale në njerëz dhe në kafshë nuk kanë dhënë pasqyrë të qartë për formimin normal të qiellzës primare dhe sekondare, por edhe paraqitjes se çarjeve në këtë regjion.
Zhvillimi embrional i buzës dhe i qiellzës mund të ndahet në dy faza: në atë të zhvillimit të buzës dhe të qiellzës primare dhe në atë të zhvillimit të qiellzës sekondare. Buza dhe palatumi primar normalisht zhvillohen prej javës së katërt deri në javën e shtatë të zhvillimit embrional, kurse qiellza sekondare zhvillohet praj javës së shtatë deri në atë të dymbëdhjetë.
Sipas teorisë klasike të Hisit, çarjet janë pasojë e inkubimit të rritjes dhe bashkimit të vazhdimeve embrionale të fytyrës. Zgjatimi frontonazal dhe zgjatimet maksillare marrin pjesë në formimin e qiellzës primare, prandaj çarjet në këtë regjion janë rrjedhojë e çrregullimeve në zhvillimin mezodermal, i cili proliferon nga procesusi frontonazal në mes dhe procesuseve laterale të maxilles.
Ky zhvillim embriologjik, në këtë mënyrë, determinon dy tipe bazike të çarjeve dhe atë: njëra involvon buzën dhe qiellzën primare dhe tipi tjetër qiellzën sekondare. Këto tipe të çarjeve mund të ekzistojnë si të ndara, apo të kombinuara.
Etiologjia e çarjeve
Në etiologjinë e çarjeve ka shumë të panjohura, por mendimi i të gjithë shkencëtarëve është se ato shkaktohen nga 2 grupe faktorësh. Faktorët endogjen apo faktorët trashëgues. Faktorët e mjedisit apo ekzogjen.
Grupi i parë është prezent në 15-25% te çarjeve dhe nuk mund të ndikohet në këta faktor që të prevenojmë paraqitjen e çarjeve (përjashto abortin). Në studimin e tij gjenetik Fogh-Andersen erdhi në përfundim se trashëgimia luan rol të rëndësishëm në paraqitjen e kësaj anomalie. Duhet veçuar se çarjet e buzës dhe çarjet e buzës dhe të qiellzës, i takojnë një sistemi gjenetik që bartet nëpërmjet trashëgimisë recesive dhe janë më të shpeshta te meshkujt, kurse çarjet vetëm të qiellzës janë entitet klinik tjetër dhe barten me trashëgimi dominante dhe janë më të shpeshta te femrat. Roli i saktë i gjeneve, siç është numri i gjeneve të involvuara dhe natyra e ndryshimit të tyre, ende nuk është i njohur. Këtu kemi të bëjmë me ndikim të përbashkët të shumë gjeneve dhe shumë faktorëve të mjedisit, prej të cilëve asnjëri si i vetëm nuk mund të shkaktojë malformacion, por në intereaksion me njëri tjetrin.
Grupi i dytë i faktorëve është më përgjegjës për paraqitjen e një numri mjaft të madh të çarjeve. Në këtë grup bëjnë pjesë shumë faktorë, si: marrja e barërave gjatë tremujorit të parë të shtatzënisë, pastaj sëmundjet e ndryshme virale, abuzimi i duhanit, alkoolit, drogës, rrezatimet radioaktive, mosha e prindërve dhe shumë faktorë tjerë që e rrethojnë shtatzënën.
Te pacientët tanë, faktorët që ndikojnë në lindjen e fëmijëve me çarje janë:
1. Faktori trashëgues. Sa i përket prevenimit të çarjeve te ata që kanë histori pozitive familjare, mundësia për të bërë diçka që ajo të prevenohet, nuk ekziston, por, duhet paralajmëruar prindërit e ardhshëm që të përgatiten psikikisht për lindjen e këtij fëmije.
2. Faktorë tjetër që ndikon në lindjen e fëmijëve me çarje është edhe abuzimi i duhanit gjatë shtatzënisë. Prevenimi i këtij faktori është i lehtë nëse ekziston vullneti i nënës. Sipas shumicës së autorëve, nëse nëna planifikon të lindë fëmijë, duhet së paku 4 muaj më parë të mos pijë duhan dhe pas kësaj periudhe të planifikojë shtatzëninë.
3. Faktor tjetër i analizuar në këtë studim është edhe marrja e barërave të ndryshme gjatë shtatzënisë. Barërat që janë marrë më së shpeshti te këto raste kane qenë: sedativë të ndryshëm, kortikosteroidë, antiepileptikë, antiemetikë, antibiotikë, analgjetikë të ndryshëm etj. Të gjitha këto barëra janë marrë në javët dhe muajt e parë të shtatzënisë kur disa nga shtatzënat nuk kanë ditur se janë shtatzëna. Edhe pse sipas hulumtimeve të deritanishme, nuk mund të thuhet se të gjitha këto grupe barnash kanë efekte teratogjene, shumica e autorëve sugjerojnë që në tremujorin e parë medikamentet të mos përdoren fare, përveç, në rastet me indikacione absolute.
4. ثshtë analizuar edhe ndikimi i moshës së prindërve në paraqitjen e kësaj anomalie dhe kemi ardhur në përfundim se ky ndikim është evident. Prej moshës 19-35 vjeçare, ndikimi i moshës së nënës është më i madh se sa ai i babait, por pas moshës 35 vjeçare, ndikimi i moshës së babait është më i madh.
Përkundër këtyre të dhënave, konstatojmë se numri më i madh i të lindurve me çarje është me etiologji të panjohur.
Përfundimi
Për përfundim, mund te thuhet se këto anomali janë mjaft të shpeshta edhe për pacientët preferojmë këto masa preventive:
* Nëna të planifikojë shtatzëninë.
* Të bëj një jetë të shëndoshë gjatë kësaj kohe.
* Të ketë kujdes në marrjen e medikamenteve dhe atë vetëm në rastet me rekomandim të mjekut dhe në indikacionet absolute.
* Të mos abuzojë duhan, alkool dhe drogë.
* Të marrë ushqim të shëndoshë dhe të pasur me vitamina sidomos kompleksin e vitaminës B, e cila ka ndikim direkt në zhvillimin normal të tubës neurale e cila është përgjegjëse për një numër mjaft të madh të anomalive kongjenitale.
•Telegrafi•