Në një intervistë për emision “Opinion” të Blendi Fevziut, Liliana Hoxha ka hedhur akuza të rënda në drejtim të disa ish-drejtuesve të lartë të regjimit komunist, sidomos ndaj Nexhmije Hoxhës. Nusja e djalit të Enver Hoxhës deklaroi se Mehmet Shehu, Nexhmija Hoxha, por edhe Ramiz Alia kanë qenë agjentë të agjenturave të huaja.
Blendi Fevziu
Punë voluminoze të shkruash një libër prej 587 faqesh në të cilën tenton të hedhësh dritë mbi të shkuarën dhe të sotmen e Shqipërisë. Ose më saktë mbi të shkuarën dhe atë çfarë e shkuara vazhdon të transmetojë ende në shoqërinë e sotme apo jo?
E thatë shumë mirë, por mua më duhet t’ju falënderoj juve dhe më duhet t’ju uroj njëkohësisht që dëshmoni për një emancipim si gazetar, emancipim njerëzor jo vetëm profesional, që më ftoni të flas këtu, kur ju jeni një nga ata, që unë kam përmendur si shumë të tjerë pa pasur probleme personale për askënd. Por në daljen e përgjithshme të çështjes që unë ngre, më është dashur që të flas edhe për ata. Kështu që unë e çmoj shumë faktin që ju më keni ftuar mua këtu.
Zonja Hoxha, nuk ka asnjë lloj problemi në qoftë se ju keni kritika në drejtimin tim. Kjo është puna ime e përditshme. Unë intervistoj njerëz që më duan dhe që s’më duan, që më lëvdojnë apo kritikojnë. Kjo është puna ime dhe natyrisht isha shumë kurioz në momentin që mora librin, për ta parë atë dhe natyrisht për të parë atë që ju kishit shkruar në adresë time. Jam i hapur për të diskutuar për shumë gjëra. Por doja t’ju bëja një pyetje për të hyrë drejtpërdrejtë në intervistë. Përse ky libër erdhi tani?
Ky libër erdhi tani sepse tani u poq, në kuptimin që u plotësua mund të them. Mund të vinte edhe më parë, por 2-3 vjet unë nuk kam qenë shumë mirë me shëndet dhe mbeti në sirtar ose kam botuar gjëra më të rralla. Vjen tani sepse në fund të fundit, kur them u poq, tani unë jam shumë e qartë për çfarë mendoj, për kush jam si individualitet, kush jemi ne shqiptarët, çfarë kemi kaluar, çfarë po kalojmë dhe se si duhet të kemi të ardhmen.
A jeni e sigurt që keni ende gjëra për të thënë? Kam përshtypjen se ju keni shkruar shumë, keni folur shumë, keni dhënë intervista… A jeni e sigurt që nuk i keni thënë të gjitha, por ka ende gjëra për të thënë?
Kam shumë, shumë gjëra për të thënë, e kam thënë edhe herën e fundit. Janë hollësira që bindin më shumë lexuesin siç edhe e ngjethin më shumë atë.
Si i dini ju këto gjëra? Ku i keni mësuar?
Ato që unë di, i di nga jeta ime. Kurse hollësira për njerëzit e tjerë, që normalisht unë nuk i njoh, as i kam takuar, as kam ndenjur me ta, përsëri i njoh në rrugë institucionale…
اfarë do me thënë në rrugë institucionale?
Domethënë ashtu siç di që unë kam qenë e ndjekur në kohën e diktaturës.
Si keni qenë e ndjekur? Ju ishit nusja e djalit të Enver Hoxhës…
Kam pasur dosje në diktaturë. Nuk e di sa qe gjallë Enver Hoxha apo jo, por ka të ngjarë edhe atëherë.
E ndjekur nga kush? Kush tjetër veç Enver Hoxhës mund t’ju ndiqte?
Nga Sigurimi i Shtetit. Sot them nga Nexhmije Hoxha dhe Ramiz Alia.
Përse Sigurimi i Shtetit duhet t’u ndiqte juve?
Besoj për mënyrën se si më shikonin ata.
Keni fakte konkrete për këtë?
Kam fakte konkrete, dosja ka ekzistuar, nuk e di tani ekziston apo jo. Shumë njerëz mi kanë shprehur këto dhe unë retrospektivisht i vërtetoj të tëra. Ndaj them kam shumë e shumë gjëra të tjera, ku ngërthehet e gjithë familja ime, motra, vëllai, martesat e tyre të detyruara nga Nexhmija. Jo më martesa e Ilirit me Teutën, që kjo e fundit lakon se u dashuruan e të tjera me radhë. Martesat e vëllait dhe motrës time u bënë që të prishej martesa ime me Sokolin. Siç i di këto të gjitha tashmë, për një kohë të gjatë mezi i kam kuptuar, por i kam vërtetuar me shumë analiza, dëshmi, takime etj, ashtu di çdo gjë, shumë hollësira por kam shprehur vetëm të domosdoshmet për ata njerëz që unë i kam përmendur aty në zbërthim të çështjes. Për ta plotësuar këtë temë madhore që në të vërtetë është çështje kombëtare. Komunizmi ishte komunizëm, komunizmi duhet të ikte meqenëse si ideal është sublim por si praktikë polli totalitarizëm. Ndonëse komunizmi duhet të ikte, fatkeqësia reale nuk ishte “komunizmi” në vetvete, jo se bëri pak si ideologji. Sepse bëri kushtetutën që në vetvete ligjëronte reprezaljet. Por katastrofën më të thellë në Shqipëri e ka bërë agjentura.
اfarë do me thënë agjentura?
Domethënë njerëzit që kanë qenë të lidhur me shërbimet antishqiptare…
Ju mendoni që në Shqipërinë komuniste ku edhe miza që fluturonte kontrollohej, ka pasur një agjenturë të huaj që vepronte?
Sigurisht, se miza që fluturonte, nuk fluturonte kot.
Kush agjenturë? Cilat ishin agjenturat që vepronin në Shqipëri?
Ka qenë KGB-ja dhe UDB-ja. CIA shumë shumë ka dashur të ketë nën kontroll situatën. Këto kanë ardhur prej Jaltës, kjo është rrjedhojë e Jaltës. ثshtë logjike, po të fillojmë me formimin e partisë, të kalojmë me profilin e Hoxhës, etj mund të thuash shumë dhe kanë rëndësi historike për tu parë. Si detyrim i vendosjes gjeopolitike strategjike të vendit tonë , kjo çështje mbeti me doemos me pasoja. Por kanë pak rëndësi për temën tonë.
KGB-ja dhe UDB-ja ishin të pranishme në Shqipëri në nivele të larta apo jo?
Rezultojnë që ishin të pranishme në Shqipëri, në nivelet më të larta.
Ju keni fakte për këtë, kush e thotë?
Faktet janë gjithçka që ka bërë Ramiz Alia dhe Nexhmije Hoxha.
Ju po thoni që Ramiz Alia dhe Nexhmije Hoxha ishin agjenturë e KGB-së apo UDB-së.
Po ishin fitimtarët.
اdo me thënë fitimtarët?
Domethënë pasi bënë të gjithë luftën për pushtet, pasi shkatërruan dhe vranë të gjithë pretendentët..
Pretendentët i vrau Enver Hoxha apo Ramiz Alia me Nexhmije Hoxhën?
I “vrau” Enver Hoxha sepse ishte ai në krye. Mund të ketë pasur edhe ndonjë firmë aty që në fund të fundit gjatë luftës për pushtet, kur i thua që ky njeri është i rrezikshëm e të tjera, vendimet janë të paracaktuara. Në parantezë, unë pashë filmin dhe kam qarë siç ka qarë çdo grua shqiptare, por këtu po analizojmë, t’i lëmë sentimentet.
Pra ju po thoni që Enver Hoxha përdorej për të eliminuar ata persona që ….
Enver Hoxha nuk përdorej. ثshtë fjalë e dobët, edhe Enver Hoxha për sytë e mi është shumë i fortë dhe ashtu ka dalë i fortë. Por Enver Hoxhës i jepej një informacion i gabuar. Dhe ky informacion i gabuar nuk ka qenë vetëm kur ai u izolua, sepse kur u izolua u bë absolutisht i kontrollueshëm. Dua të them që informacioni i gabuar i jepet çdo lideri nëpërmjet rrugëve institucionale. S’ka bashkëpunëtor që ti flasë titullarit kryesor, në këtë rast diktatorit, që ky zhvillim që po bëjmë nuk po ecën. Por do ti bëjë vetëm lëvdata euforike. Kjo është logjika në të gjithë botën.
Përse Nexhmije Hoxha duhet të ishte agjente e KGB-së apo Ramiz Alia i UDB-së, ata ishin drejtues shumë të lartë të regjimit komunist?
Ramiz Alia nuk e merrte kurrë pushtetin dhe Nexhmije Hoxha nuk e merrte kurrë pushtetin pasi të vdiste Enver Hoxha pa qenë të tillë.
Po e kishte përsa kohë Enver Hoxha ishte gjallë…
Po do të trajtohej nga Mehmet Shehu ashtu siç u trajtua Mehmet Shehu nga Enver Hoxha dua të them në emër të tij nga Kadri Hazbiu, Ramiz Alia e Nexhmije Hoxha.
Pra ju mendoni që Nexhmije Hoxha dhe Ramiz Alia kishin frikë nga Mehmet Shehu?
Padyshim.
Përse kishin frikë?
Sepse Mehmet Shehu ishte më i egri i të gjithëve.
Ishte i egër, por të gjithë mendojnë se ai do të sillej mjaft mirë me familjen e Enver Hoxhës…
Kështu mendojnë të gjithë por nuk mendonte Nexhmije Hoxha kështu.
Ju mendoni se Nexhmije Hoxha kishte realisht frikë nga Mehmet Shehu?
Nexhmije Hoxha kishte realisht shumë frikë nga Mehmet Shehu.
E shprehte këtë?
Familja e Mehmet Shehut është sjellë realisht shumë keq ndaj familjes sonë.
Si është sjellë keq?
Bënin dualizëm të hapur që nuk kishte pse, sepse fëmijët e Enver Hoxhës ishin shumë të thjeshtë. Silleshin thjeshtë pavarësisht se kanë të tjera kusure në kurriz por ishin të sjellshëm, nuk ishin vanitozë, nuk ushtronin pushtetin e të atit, kurse fëmijët e Mehmet Shehut ishin arrogantë, prepotentë edhe ndaj nesh, edhe ndaj familjes sonë ishin kërcënues. Nuk të përfillnin, kalonin përpara me makina, të fyenin, etj me radhë.
Pra ndihej ky dualizëm në bllok. Kur ka filluar?
Ky dualizëm ndihej vetëm nga fëmijët e Mehmet Shehut dhe Fiqireti ndaj Nexhmije Hoxhës. Jo nga Mehmeti ndaj Enverit. Mehmet Shehu për mendimin tim, priste me durim të vdiste Enver Hoxha. Mehmet Shehu vetë nuk i ka bërë keq Enver Hoxhës. Ndaj për mendimin tim, Enver Hoxha, ka pasur shumë të drejtë të mërzitej për Mehmet Shehun kur ai është vrarë.
Si është vrarë? ثshtë vetëvrarë apo vrarë?
ثshtë vrarë. Unë them që është vrarë, hollësirat nuk është as vendi dhe ato janë hipotetike.
Vrasjen e Mehmetit ju e nxirrni në analizën e sotme, apo e keni dyshuar që në momentin që ndodhi?
Unë e kam ndjerë që është vrarë, sepse nuk mund të vetëvritet një burrë si ai, aq më tepër që Enver Hoxha e kish falur dhe herë tjetër.
Më pas në analizat që keni bërë, ju rezulton i tillë…
Në të gjitha analizat ashtu më del. Me mërzitjen e Enver Hoxhës ashtu më del. Me gëzimin e Nexhmijes ashtu më del, edhe të fëmijëve dhe edhe me tablonë sinoptike ashtu më del. Sepse me tablonë sinoptike duhet të qetësonte Shqipërinë, njerëzit, sepse nuk është e kollajshme të vetëvritet një kryeministër, dhe duhet ta deklarojë spiun gjë që edhe mund ta ketë besuar. I KGB-së është, sepse e ka ditur vetë Enver Hoxha dhe e ka lejuar. Ai i dinte se kush është i KGB-së dhe kush jo, pra kë lejonte dhe kë jo.
Ju mendoni që Enver Hoxha e dinte se kush ishin spiunët e KGB-së?
Po. Po
Dhe i toleronte?
Jo i toleronte, i linte në funksion, ju a diktonte funksionin. Dhe në rastin e tablosë sinoptike, thotë që më ka dalë poliagjent. Pra më ka dalë edhe në anë tjetër që unë nuk e njoh. Domethënë më ka tradhtuar.
Ju mendoni që edhe midis drejtuesve të lartë të regjimit komunist kishte njerëz që punonin për KGB-në dhe UDB-në?
Po është e domosdoshme në çdo shtet kështu është.
Dhe këta njiheshin nga drejtuesit e lartë komunistë?
Enver Hoxha njihte ata që ju a dinte hapin. Ata që nuk i njihte po të bëheshin rrezik do t’i likuidonte. Do t’i likuidonte në emër të së vërtetës që ata ishin rrezik ose në emër të intrigës që ju thurrej nga të tjerë që ata ishin rrezik.
Të gjitha këto eliminime që Enver Hoxha bënte, ndahen në dy pjesë; eliminimet e atyre që quheshin kundërshtarë politikë, klasat e përmbysura që në një farë mënyre komunizmi u mori pushtetin dhe i ndëshkoi dhe eliminimet brenda kupolës drejtuese të Partisë Komuniste….
Enver Hoxha ka bërë reprezalje vetëm për luftën për pushtet. Luftën e klasave e kemi zhvilluar vetë, e ka zhvilluar shoqëria që është e molepsur nga agjentura. Shqipëria ka kaluar nën vrojtim, 1 në 3 veta do të ishte i Sigurimit. Këtë s’e ka bërë Enver Hoxha dhe as e ka ditur ai.
ثshtë e vërtetë kjo?
Po është e vërtetë, një në tre veta ishte bashkëpunëtor i Sigurimit të Shtetit. Vëllai i gruas të vëllait tim, ishte një ndër ata. Dhe vëllai im vdiq 40 vjeç sepse ishte i pakënaqur me Ramiz Alinë pas vdekjes së Enver Hoxhës. E deklaroi këtë dhe për gjashtë muaj vdiq. Një histori e tillë, e ngatërruar me shumë intriga ndodhi edhe me time motër më vonë e cila vdiq po rreth 40 vjeç pikërisht kur do hapej publikisht. Të gjitha këto janë fakte që mua më kanë çuar në rrugën e studimit se çfarë ka ndodhur poshtë tek njerëzit e thjeshtë, pale ata të implikuarit biografikisht. Sepse mua mi bëri Nexhmija dhe Ramizi, dikujt tjetër ja ka bërë kryetari i ….
Ju e ndjenit këtë dhunë që ushtrohej poshtë?
Nuk e kam ndjerë kurrë këtë dhunë që është ushtruar poshtë, e kam ndjerë vetëm në familjen e Enver Hoxhës, jam ngritur kundër saj, kam luftuar kundër saj. Duke mos e ditur, unë kërkoj ndjesë, pale pastaj që po ta dija nuk e di se çfarë do të ndodhte me mua se do të dilja kundër, por jo për luftë për pushtet . Ndaj nuk do të isha këtu, do të isha diku tjetër. Në librin tim, logjika e sistemit është analizuar shumë mirë, po gjithashtu nuk mjaftonte vetëm logjika e sistemit por duhej më tepër se kaq që Shqipëria të ishte ajo që ishte dhe të jetë ajo që është. ثshtë agjentura që të ndante Shqipërinë, gjysmën Beogradit dhe gjysmën Greqisë. Fakte këto që sot dalin, falë edhe studiuesve si Auron Tare, por edhe gjëra që diheshin. Përsa i takon Enver Hoxhës, nuk të falte për pushtet. Por ama fali Sejfulla Malishovën, fali Kristo Frashërin, e të tjerë si ata. Shumë të persekutuar i kanë fëmijët nëpër shkolla sepse i kanë dërguar letër Enver Hoxhës dhe Enver Hoxha i ka toleruar. Unë vetë, jam martuar me Sokol Hoxhën, pasi ime motër mori nipin e armikut të popullit që ishte në burg. Pra Enver Hoxha toleronte.
Por ka eliminuar persona, që në gjykimin tim nuk e kërcënonin pushtetin e tij?
I janë paraqitur si të tillë në rrugë institucionale.
Po marr i poshter Ballukun, Petrit Dumen…
Unë personalisht këtë çështje e filloj me i poshter Ballukun,…
Sepse në qoftë se Mehmet Shehu përbënte një kërcënim për familjen Hoxha, sipas Nexhmije Hoxhës, pjesa tjetër e tyre nuk kishte asnjë lloj problemi?
Unë e filloj me i poshter Ballukun sepse atëherë kam qenë dëshmitare, sapo isha martuar. E kam diskutuar këtë gjë madje me Enver Hoxhën. Nuk e gjykoja dot sa fajtor ishte i poshter Balluku, por thosha se çfarë keni me fëmijët edhe fisin. Përgjigjja ishte shumë evazive po e pakontestueshme që këto gjëra kështu janë, mos u fut. Unë e besoj që i poshter Balluku është likuiduar nga të tjerë, nga Mehmet Shehu dhe pas kësaj atij do t’i vinte radha sepse ai ishte më i fortë se Ramiz Alia kur u lidh prej krushqisë me Nexhmije Hoxhën.
Në eliminimet e Enver Hoxhës disa ngjallin pikëpyetje pavarësisht se kanë qenë njerëz të angazhuar apo kundërshtarë të tij, është nipi i tij, apo kushëriri Abaz Omari, Bahri Omari, një njeri që e kishte ndihmuar shumë madje në momentin e pushkatimit ka marrë edhe dhurata nga Nexhmije Hoxha, dhe më pas Syrja Selko, i cili po ashtu e kishte ndihmuar. Përse kanë ndodhur këto eliminime? A i kishit dëgjuar ju në familjen e Hoxhës këto eliminime?
Atëherë jo. Këto i kam dëgjuar në ‘90-ën. Nuk i justifikoj, llahtarisem.
Pra nuk flitej për Bahri Omarin në familje?
Jo, lihej të kuptohej nga vizitat që bënin të bijtë, që respektoheshin shumë nga Enver Hoxha, edhe ata e respektonin shumë, që burri i Faries është ekzekutuar. Edhe bindja ime ishte që është ekzekutuar sepse ishte armik, ishte ballist. Se nuk ishte ashtu, këtë gjë e mora vesh pas vitit 90 dhe e kam thënë, diku, nderim për ata djem, të cilët të dyzuar midis të atit dhe Enverit arritën të kenë nderim për Enverin. Unë nuk do ta kisha bërë dot këtë gjë.
Po për rastin e Syrja Selkos apo Abaz Omarit, nuk përmendeshin fare?
Ata i kam dëgjuar nga ju, nga filmimet tuaja.
Ka mjaft komente që lidhen me atë që quhet trashëgimia e Enver Hoxhës, që ndahet në dy pjesë, atë që duhet trashëgimia kulturore, dokumentare dhe trashëgimia pasurore. Ku gjenden shumë prej dokumenteve origjinale të Enver Hoxhës, ditarët, shënimet e tij, kopje të të cilëve ndodhen sot në Arkivin e Shtetit të transferuara nga arkivi i tij personal në fondin e Komitetit Qendror. Ku gjenden origjinalet?
Origjinalet i ka Nexhmije Hoxha dhe Teuta për pasojë. Jo kot e kam quajtur Nexhmija 2 Teutën, jo për ilaritet por ato funksione kishte marrë që në gjenezë, që kur u martua me Ilir Hoxhën. U martua me intriga të llahtarshme, intriga që asnjë vajzë 15-vjeçare nuk do t’i mbante në kurriz.
Si mund të bëjë intriga një 15-vjeçare?
Epo ja që ajo i ka bërë. Në qoftë se duhet të verifikohet e vërteta ime, duhet të ndalen tashmë se vjen një ditë që thuhen të gjitha. Edhe unë nuk dua ti them të gjitha. Intriga të nënës së saj, një kartomante, një grua që merrej me stregonerira, një manipulatore. E kaluara e të ëmës së saj është shumë e diskutueshme. Kjo grua, e lidhur me Nexhmije Hoxhën që herët, çfarë nuk kanë bërë që e bija, vajza e saj të bëhej nusja e Ilir Hoxhës.
Po mund të jetë e drejta e çdo nëne që ta martojë vajzën e saj me djalin e kreut të shtetit…
Po, por jo medoemos të bëjnë presion tek autoritetet mjekësore që ata të pranojnë që është shtatzënë kur nuk është. Njerëzit janë gjallë dhe le ta kundërshtojnë. Le ta kundërshtojë Nexhmija edhe mjeku. Kështu janë këta njerëz. Kështu i kanë nisur fillesat e tyre.
Si kanë qenë raportet tuaja me nusen tjetër të familjes Hoxha? Ka pasur xhelozi mes jush?
Kjo është një pyetje fare normale. Jam shumë e ftohtë ndaj pyetjeve të tilla. Kuptohet që ka pasur deri obsesion i njëanshme, sepse s’mund të ishte e dyanshme. Duhet ta njohësh atë dhe kush e njeh le ta vlerësojë, le ta pëlqejë. Si e kam njohur, si jam llahtarisur prej saj, sa ka ardhur në shtëpinë e Enver Hoxhës, këto gjëra nuk i përkasin fushës së xhelozisë humane. Janë çështje pushteti që i delegonte Nexhmija që intuitivisht unë e kam ndjerë që në fillonim. Unë prej saj vetëm jam ruajtur dhe kam thënë që një gjë kaq e trashë, kaq e pashkolluar është shumë e rrezikshme sepse është në gjendje që të bëjë gjithçka e komanduar siç ishte.
Jeni e sigurt që nuk është motivimi i një problemi xhelozie mes jush?
Po, në qoftë se është motivim xhelozie, fakti që në vitin 1990, ka qenë ndërlidhëse e Ramiz Alisë dhe Nexhmije Hoxhës me Edi Ramën, Blendi Gonxhen dhe të ndjerin Ardian Klosi. Të cilët, i fuste në kurth nëpërmjet mënyrave femërore dhe i rikatonte më pas. Kjo ishte metodë jo vetëm e saj, por e diktuar dhe e njohur nga Ramizi dhe Nexhmija.
Ramiza Alia në fund të fundit e çoi në burg Nexhmije Hoxhën në mos gaboj në 1991?
Ramiz Alia e çoi në burg Nexhmije Hoxhën sepse u thye paksa gjasme varianti i Katovicës, që nuk ishte Katovicë e Gorbaçovit por ishte e Ramiz Alisë. Sepse Gorbaçovi, nuk bëri Katovicën që në rast nevoje ta kthente pushtetin me gjak dhe hekur, kurse Ramiz Alia e deklaroi që pushteti jonë është i sigurt dhe ne do ta kthejmë pushtetin me gjak dhe me hekur. Kështu që në burg e futi Nexhmijen vetëm për kafe siç futi edhe të tjerët moralisht jo politikisht. Edhe kjo i doli nga dora sepse ishte presioni i brendshëm sepse ishte Sali Berisha kryeministër. Sali Berisha, cilido të ketë qenë komunist i egër, apo ekstremist komunist, etj, ishte nën presionin nga poshtë, nga e djathta e mirëfilltë.
اfarë ka ndodhur me trashëgiminë dokumentare të Enver Hoxhës? Besoni që i ka Nexhmije Hoxha? Keni fakte apo analizë?
Po, po, i ka Nexhmije Hoxha. Ajo edhe për dokumentacionin tonë personal, letërkëmbimin me Enver Hoxhën na ka dhënë kopje, jo origjinalet. Origjinalin ja ka dhënë Ilirit dhe Teutës (trashëgimtarëve të pushtetit). Këtë e di, sepse ma tha vetë, se nuk kisha si ta dija. Edhe Pranverës i ka dhënë kopje, të gjitha të tjerat i ka mbajtur vetë edhe letërkëmbimin tonë, që nuk janë të rëndësishme, janë ditarë, letra.
A rrezikon zonja Hoxha të zhdukë, të shkatërrojë ose të dëmtojë materiale komprometuese, që mund të gjenden në arkiv por që kanë vlerë historike?
Për mua i ka zhdukur sepse ajo fshihet pas Enver Hoxhës, bën propagandë është dogmatike, aspak patriote, është gjoja konservatore marksiste leniniste. Por ndërkaq, në këtë formë ajo e degjeneron Enver Hoxhën, i cili qe shumë më pak marksist leninist se sa ishte nacionalist.
A ka pasur një trashëgimi financiare të Enver Hoxhës?
Nuk është e mundur të ketë pasur. Mund të ketë pasur trashëgimi shtetërore.
Kë quani ju shtetërore?
Shtetërore quaj fondin shtetëror. Një shtet ka fondin e vet, që sot ndodhet atje ku i ka çuar i biri i Ramiz Alisë, gjatë vizitës me të atin në Amerikë. ثshtë në libër, se si ata e kanë transferuar fondin shtetëror, thesarin e shtetit në Amerikë dhe e zotërojnë për veten e tyre.
Fond i madh?
Nuk e di. Në këtë mes, Nexhije Hoxhën e kanë nxjerrë jashtë. Nëse kishte kodin më parë, se ka më tani. Po pa gjë, nuk ka ngelur. E para paguhet nga UDB-ja dhe e dyta ka mënyrat e saj, pjesë tek DEKA.
Kjo është paksa mitologjike?
Mitologji, po qëndron aq sa qëndron parulla që: Deka është e djemve të Enverit. Nuk do të qëndrojë në qoftë se deklarohet që fëmijët e Enverit nuk kanë pjesë tek DEKA. Në qoftë se jo, ata që kanë pjesë tek DEKA janë Nexhmija me fëmijët e tjerë. Kjo nuk është mitologji, është fakt.
DEKA ka pronarë, dihet kush e ka…
ثshtë çështje aksionesh, që nuk mund të dihet asnjëherë.
A ka pasur pasuri familja Hoxha në fund të viteve ‘90?
Familja Hoxha, Enver Hoxha, nuk kishte si të kishte pasuri. Ai nuk e njihte lekun, nuk ka mbajtur ndonjëherë lek në duar apo në xhepa. Ka qenë një kohë madje që më ka thënë, Liliana mblidhni lekë se nuk i dihet jetës.
Kur jua ka thënë këtë?
Vitet e fundit të jetës.
Por ndërkohë, sipas burimeve që ne jemi ende duke i verifikuar, por nuk i konfirmojmë deri më sot, në familjen e Enver Hoxhës, disponoheshin mjaft bizhuteri, me vlerë të madhe të konfiskuara në vitet ‘44, ‘45, ’46, nga ato që quheshin klasa të përmbysura, bejlerë, pasanikë të mëdhenj, biznesmenë, që nuk janë regjistruar në pasurinë shtetërore. Nëse del e vërtetë, mbetet për tu verifikuar…
Përjashtoj faktin që të jenë të Enver Hoxhës. Nuk e përjashtoj faktin të jenë të Nexhmijes dhe të vajzës dhe nuses, sepse edhe jua kam parë në duar, unaza shumë të vyera në atë kohë, që nuk i kishte njeri. Edhe vetë Enver Hoxha i ka kritikuar duke ju dhënë shembullin tim me duar të pa stolisura. Sot e kam edhe unë një, disa madje jo aq të vyera mundësuar prej fëmijëve të mi, se sot erdhi koha për të tërë.
Po juve nuk ju ra në sy?
Më binin në sy dhe nuk e dija nga i kishin.
Dhe nuk i kishit pyetur kurrë?
Nuk i pyesja sepse nuk kishim atë marrëdhënie, nuk flisnim midis nesh. Por dhe nuk do e gjeja kurrë të vërtetën. Por më bëri shumë përshtypje sjellja e Nexhmijes tek Bugajski, kur thoshte: pse s’dija unë që të mbulohesha me ar, të vija gjerdanë etj. Më ka bërë përshtypje se për mentalitetin e gruas së Enver Hoxhës (ashtu siç duhej të ishte ajo), nuk mund të vëlonte dëshira, apo të ndjehej e pangopur për gjerdanë e për unaza. Dëshira për ti pasur ishte absurde. Ishte për të qeshur ta dëgjoje.
Pra ju nuk keni dëgjuar kurrë për këtë histori, për bizhu që ishin në pronësi…
Unë i kam parë bizhutë në duart e gruas së Ilirit sidomos, edhe të Pranverës. Për vete kam pasur ndonjë gjë të vogël që ma sillte Sokoli kur ikte jashtë shtetit.
Cila është trashëgimia financiare e Hoxhës, zero?
Jo e Enver Hoxhës, e Nexhmije Hoxhës. Së pari, Enver Hoxha ka vdekur, së dyti ai nuk ishte i interesuar për këto gjëra. Por di dhuratat që ju kanë ardhur nga kryetarë shtetesh si Sihanuk etj që janë objekte me vlerë.
A ka qenë realisht Nexhmije Hoxha e papërfillshme nga Enver Hoxha në atë që quhej drejtim i shtetit?
Deri në vitin 1973 ajo ka qenë një grua intelektuale për hesap të saj dhe kaq. Me sëmundjen e Enver Hoxhës, tek kontrollonte shëndetin e tij, ajo u bë gjithnjë e më e fuqishme si transmetuese, fillimisht. Më vonë nuk mund ta thuash se çfarë bënte nëpërmjet transmetimit. Unë këtu kam sjellë, edhe është e vetmja fotografi që unë po sjell vetë (sepse çdo foto tjetër është prej medias), është një fotografi ku Nexhmije Hoxha flet në telefon, në kohën që Enver Hoxha rri normalisht. Praktikisht ajo po transmeton orientimin me këtë telefon.
Po mund të flasë në telefon, çfarë problemi ka?
Ky telefon është i lidhur drejtpërsëdrejti me Komitetin Qendror.
Pse kishte një telefon direkt të lidhur me Komitetin Qendror?
Po ishte i lidhur direkt. Telefoni për shtëpinë, familjen ishte i brendshëm. Pra nuk është duke folur me familjen. Nuk po flet as me punën e saj, se s’mund të flasë në prani të Enver Hoxhës çështjet e saj. Në prani të Enver Hoxhës do të fliste vetëm me urdhrin e tij. ثshtë një telefon special. Kjo fotografi vërteton që me izolimin e Enver Hoxhës, Nexhmije Hoxha të paktën bëhet transmetuese. Pastaj gjatë transmetimit se si evoluon roli i saj në filtër për të sjellë informacionin ashtu siç e do.
Po në fund të fundit, informacionin e bashkëshortit të saj përcillte apo jo?
Informacioni vjen nga fushat e Shqipërisë, është informacioni i Shqipërisë. Informacioni është ai që çoi në tufëzimin. Tufëzimin e ka bërë instituti Marksist-Leninist ku kjo ishte drejtore. E ka bërë Harilla Papajorgji sipas modelit sovjetik, e ka aprovuar kjo bashkë me Ramiz Alinë.
Kjo është një përgjegjësi direkt e Enver Hoxhës. Vendimet për tufëzimin janë marrë prej tij, ai ishte drejtues i shtetit…
Ja kanë ofruar si zgjidhje. Tufëzimin ai nuk e njihte si ekzistencë në qoftë se nuk i është prezantuar si zgjidhje të domosdoshme, se kështu shkon mirë ekonomia në fshat, afrohet me standardin e qytetit etj. Ai deri në fund edhe para vdekjes ka thënë që, çfarë kemi bërë me tufëzimin dhe a është e mundur që të jetojë një fshatar pa një lopë, pa një pulë, etj. Kjo foto, është vetëm sinjal i problemit që rreth Enver Hoxhës, filloi filtri në vajtje dhe në ardhje. Kjo është e vërteta. Se si e gjykon cilido, nuk ka rëndësi. Enver Hoxha dhe i izoluar e kuptoi izolimin e Shqipërisë deri në atë pikë sa në 1982, ai bëri hapjen edhe ideologjike. Të lëshohej ideologjikisht domethënë ka lëshuar gjithçka. Në 1982, bëri marrëveshjen me Shtrausin, gjë që u pengua gjithçka nga Nexhmije Hoxha dhe Ramiz Alia. U pengua nga ky telefon.
Po pse duhet ta pengonin?
U pengua që të mbanin pushtetin nën urdhrin e UDB që Shqipëria të mbetej e dobët si kafshatë për tu kapërdirë. Ndryshe nuk mund ta mbanin pushtetin. Po të hapej e zhvillohej Shqipëria, do të dilnin të rinj, udhëheqje e re, progresiste me nivelin dhe inteligjencën sipas arsimimit brilant popullor. Sepse është Nexhmije Hoxha dhe Ramiz Alia që kanë mbajtur atë byro aq mediokre, që ta shtypnin.
Në mes të viteve ‘80 para vdekjes së Enver Hoxhës, ju e dinit nivelin e Byrosë Politike?
Unë jam këtu tek ju dhe dëshmoj, që Enver Hoxha më ka bërtitur për të tretën herë, një herë më tha normalisht, të dytën po ashtu, të tretën më bërtiti, se përse nuk më jep kandidatura për Komitetin Qendror të Rinisë dhe më pas kërkonte për Komitetin Qendror të Partisë. Kjo byro nuk i përgjigjet nivelit të vendit tonë thoshte, nivelit të shkollimit.
Përse ishte përzgjedhur kjo Byro Politike? Përgjegjësia në fund të fundit, ishte sërish e tija…
Atij i vinin me listë ky dhe ky me këto karakteristika “brilante”. E thashë, siç u bënë vrasjet ashtu bëheshin edhe zgjedhjet e anëtarëve të Byrosë.
A flitej për vrasjet në familjen tuaj?
Jo nuk flitej.
A kishit ju bindjen se këta kishin kërcënuar pushtetin edhe ishin tradhtarë?
Po ashtu e besoja.
A kishit keqardhje për këto viktima?
Padyshim.
Po për fëmijët e tyre me të cilët në një farë mënyrë kishit pasur lidhje?
Unë nuk kam pasur lidhje me asnjë njeri. Por nuk mund ta pranoja, e nuk e gëlltisja dot si mungesë principi njerëzor.
Që në atë kohë?
Padyshim. Fjala është për në atë kohë, se sot të gjithë e thonë. Sot i vjen keq edhe Nexhmije Hoxhës.
Nuk ka shprehur keqardhje as në intervistën e fundit. Në eliminimet a ka rol Nexhmije Hoxha?
Unë them që ka rol vetëm Nexhmije Hoxha. Shiko, ju keni shkruar me stilin e Montefiores, por Enveri nuk ishte Stalin. Ishte stalinist, sepse Stalini e mbrojti për Kosovën. Enveri në qoftë se do ta njihte Stalinin siç njihet sot ai do të kishte korrigjuar shumë gjëra. Enver Hoxha ishte ndryshe. Nuk ishte Stalin. Nuk njihte orgji-dashuri-urrejtje dhe pastaj gjakderdhje. Ishte shumë i kontrolluar, i matur, serioz dhe shumë i ekuilibruar dhe me jetën e tij. Nuk po flas, që e kam shoqëruar në mbledhje, por në shtëpi. Gjithçka e ka bërë Nexhmije Hoxha së bashku me Ramiz Alinë.
Po si mund ta bëjë një grua këtë?
Në emër të Enver Hoxhës. ثshtë përdorur Enver Hoxha.
Po flisni gjithnjë pas sëmundjes?
Po pas sëmundjes, që në 1972.
Po në bisedat familjare, a insistonte për ta bindur?
Jo, jo. Ajo ishte inekzistente, nuk fliste, vetëm dëgjonte. Unë vetë mund të kem folur, apo ngritur ndonjë problem të vogël. Ai i thoshte: çohu dhe zgjidhe! Ajo ngrihej shkonte tek telefoni jo pranë tij, në dhomën tjetër. Nuk e zgjidhte dhe unë nuk mund t’i thosha Enverit që Nexhmija nuk e zgjidhi problemin.
Keni biseduar ndonjëherë me Enverin për Nexhmijen? Kishte xhelozi mes jush dhe zonjës Hoxha?
Xhelozi? Jo xhelozi jo. Unë kam të drejtën e të gjithë botës, por nuk arrij të urrej, nuk e njoh urrejtjen. Ndoshta do të ishte mirë, sepse urrejtja është ndjenjë shumë e fortë, e të çon përpara ndonëse jo moralisht. Por unë kam frikë nga Nexhmije Hoxha.
Frikë?
Po frikë për atë që është. Edhe unë nga frika e kam bërë atë libër. Nga frika se Nexhmije Hoxha është ajo që mund të bëjë gjithçka, bashkë me Ramiz Alinë. Ka bërë gjithçka në këtë vend.
Po Ramiz Alia nuk jeton më…
Nuk jeton më, por disa muaj ka që ka vdekur.
اfarë mund të bëjë Nexhmije Hoxha, një grua 90-vjeçare, e vetmuar?
Po flasim për xhelozitë. Të ishte për karakterin tim për këto pyetje unë do të ngrihesha e do të ikja. Por kam ardhur të sqaroj opinionin shqiptar, ndaj dhe të përballem. Ju po flisni për xhelozi, e unë do flas për fillimet e mia, jo tani. Pikërisht se Nexhmije Hoxha nuk më ka dashur kurrë, pikërisht se Nexhmije Hoxha më ka vrarë vëllanë, më ka vrarë motrën, ka vrarë gjithë shqiptarët, ata që janë vrarë e persekutuar vetëm për pushtetin e saj, unë atë grua e kam frikë.
E keni ende frikë?
Jo atë si person por fenomenin. Bën Nexhmija e dytë ndonjë përgjigje në shtyp, që nuk ka lekë të blejë shtëpi se është e varfër, po ato janë të pabesueshme. Kjo tregon që fenomeni vazhdon. Sepse kanë ato bizhuteri që thatë ju, që unë i kam parë me kohë. Në vitet 90, Pranvera thoshte kam dollarë, kurse unë, fëmijët e mi dhe Sokoli nuk kishim të hanim. Po ta lemë me kaq. Kështu që unë nga ajo grua kam pasur frikë që ditën që e kam parë, që ditën që shkova në Komitetin Qendror ku e kam njohur për herë të parë
Ku e keni njohur për herë të parë?
Në vitin 1972.
Përse vajtët në Komitet Qendror?
Sepse unë duhet të ndahesha nga Sokoli sepse thashë nuk dua, nuk më pëlqen atmosfera këtu. Jo Sokoli, se ai më pëlqente shumë, por jetesa në bllok, kisha shumë paqartësi, nuk ndihesha mirë. Nuk desha. Më kishte thënë edhe im atë, që djali i Enverit është i mrekullueshëm, por unë nuk mund të lejoj që vajza ime të dalë me të. Kaq më duhej.
Dhe ju shkuat të takonit Nexhmije Hoxhën?
Unë e “lashë” në fakt Sokolin dhe ai vajti me vrap në familje dhe tha që Liliana më la. Urgjentisht brenda javës ajo më kërkoi në zyrë për të legjitimuar njohjen zyrtare.
Dhe si ka qenë takimi juaj i parë me të?
Kam zbritur e frikësuar. Kam vajtur në shtëpi e frikësuar, më e torturuar se më parë, ta lë apo mos ta lë Sokolin.
Përse?
Se ishte një grua e tmerrshme, e frikshme. Ka qenë gjatë gjithë jetës sime e frikshme.
Ka qenë vetëm me ju apo dhe me të tjerët?
Unë mendoj që ka qenë me cilindo që ajo ndihej e kërcënuar. Në familje ka qenë e kërcënuar prej meje. Ajo nuk është e keqe me mua, ajo është grua e tmerrshme. Nuk ka grua të dytë si ajo.
Po ka qenë shumë e devotshme me Enver Hoxhën?
Absolutisht jo e devotshme. Në dukje e devotshme. Ka qenë e frikshme në devotshmërinë e saj sepse devotshmëria e saj ka qenë kontroll nuk ka qenë kujdes human.
Sot ju thatë që keni parë edhe filmin që unë bëra, keni thënë se keni lënë përgjysmë librin sepse jeni ndjerë keq. Vazhdoni pas të gjithë kësaj, ta vlerësoni ende Enver Hoxhën ju personalisht?
Unë nuk e vlerësoj Enver Hoxhën absolutisht në rrugë personale. Por në kuptimin se si duhet ta vlerësojë Enver Hoxhën një qytetar. Por unë e njoha Enver Hoxhën, dhe derisa e njoha nuk kam çfarë të bëj. Në rastin e vrasjeve unë Enver Hoxhën, e kthej përmbys dhe nuk e justifikoj me gjithë legjislaturën që ja lejonte ato.
Por vazhdoni ta admironi si person?
Po. Them që dhe është punuar, që të mos ndalemi tek arsimi, shëndetësia, siguria, kjo e ajo se ato dihen. Ju keni kapur një aspekt dhe në këtë aspekt keni punuar shumë mirë. Unë ju uroj. Do të ketë të tjera punime, ai njeri ka qenë nacionalist. Përpos komunist, nacionalizmit ai i ka qëndruar më së miri, sidomos në fund. Ai tha të vendoset feja se e kërkoi Shtrausi, të bëhen lëshime ideologjike, të bëhet çdo gjë që Shqipëria të hapet. Për Kosovën bëri shumë, gjë që Nexhmije Hoxha e shpreh ndryshe në formën që do. Do të thosha që sot akoma Kosova vuan për vetëvendosje dhe prandaj Albin Kurti i drejtohet qeverisë tonë të sotme që të ndërhyjë në OKB për ta ndihmuar, sepse akoma Kosova sot me fusnotën është përsëri e pushtuar. Ashtu siç jemi edhe ne të paorientuar, të ç’legjitimuar në substancën tonë kombëtare prej dy partive kryesore. Hap kutitë, mbyll kutitë, shko në parlament, mos shko në parlament. Bëj këtë se e kërkojnë Amerikanët, bëj këtë se kërkon Evropa, kur dhe Evropa dhe Amerika kanë filluar të lodhen me ne dhe thonë bëni ç’të doni vetëm mos u zini. Kështu që ne brenda nesh, ngelemi të sëmurë, shumë keq. Kjo gjë, mund të shërohet vetëm prej vetes tonë, siç po shërohet Turqia që ka guximin të kërkojë të hyjë në Evropë me neo-otomaninë, që do të thotë se nuk kanë qëllim ekspansiv , por që kanë qëllim ngritje ndërgjegjeje kombëtare, krenari kombëtare. Ne nuk kemi krenari sepse këtë krenari na e kanë shtypur agjenturat me protagonistët përkatës që përmendëm. Se kanë shtypur emrin e Enverit, dhe e kanë shtypur pikërisht për të shtypur ndërgjegjen kombëtare. Për mua Enver Hoxha është ndërgjegjja kombëtare.
Mbas shfaqjes së një filmi mjaft interesant dhe me shumë çmime “Albanian divorce style” që flet për atë që pësuan gratë e bllokut komunist, që ishin martuar në Shqipëri, Ruse, Polake, etj., ju reaguat publikisht dhe kërkuar ndjesë dhe shprehët keqardhjen tuaj. Si shpjegohet që vetëm ju, e pak të tjerë shprehën keqardhje, dhe shumë prej drejtuesve të tjerë nuk shprehin keqardhje? Vetë zonja Hoxha madje, në intervistë nuk shprehu asnjë keqardhje ndaj viktimave, madje u shpreh se shumë prej atyre që janë dënuar kanë qenë hajdutë ordinerë..
Jo tha edhe një gjë më të tmerrshme, se aty flet kot ajo. Puna është se duke kundërshtuar gjoja të sotmen, duke aluduar kundër qeverisë tha: kujt ti kërkoj të falur, këtë gjë nuk po ma kërkon populli. Së pari, nuk ka ndjenjën e përgjegjësisë, të vetëvuajtjes, kurse në raport me të tjerët nuk ka pasur dhe nuk ka absolutisht ndjeshmëri humane. Pastaj përpara konceptit popull është për tu ndalur edhe për të ardhur keq. Kush na ka udhëhequr që atëherë e deri më sot.
Nuk ka shprehur asnjëherë keqardhje askush tjetër?
Nga familja po thoni… Sokoli është me mua.
B.T.observer
mbase na eshte dukur ne atehere si nje diktator i rrepte por sa zuri karocen ka vendos Nexhmia per te dhe per gjithe Shqiperine,informatat i vinin sipas menyres qe i interpretonte Nexhmia, e ky jepte urdherat.
