02/05/2010
Jeta nga kazani i plehrave
Fatos Baxhaku, Mikel Marsi
ثshtë mesi i natës dhe megjithatë në bregdetin e Vlorës ka ende gjallëri. ثshtë gusht, piku i sezonit turistik. Një burrë ka që prej mëngjesit që rrëmon nëpër kazanët e plehrave diku afër Shkollës së Marinës. Ai mban familjen me këtë punë. Mbledh kanoçe alumini dhe shishe plastike nëpër kazanë. ثshtë i rraskapitur, por nuk e ka lënë ende punën. E di fort mirë se edhe për kanoçet kjo kohë është e begatë. Turistët konsumojnë shumë pije. Burri vazhdon të mbushë karrocën e tij të improvizuar kur, befas, dëgjon një diçka mes rënkimit dhe të qarës që vjen që nga fundi i kazanit. Shtanget një copë herë, pastaj mendon se është një këlysh maceje. Afrohet sërish pranë kazanit të madh, gërmon deri në fund dhe gjen një… foshnje. Fëmija është i porsalindur me kërthizën ende të paprerë. Burri i ngratë hutohet keq. Tashmë e ka harruar grumbullin e madh të kanoçeve. Rrotullohet i vetëm mes grupit të zhurmshëm të pushuesve, por askush nuk ia ka ngenë burrit që mban në krahë një fëmijë të mbështjellë me lecka të pista. Atëherë merr një vendim. Niset për në barakën e tij në lagjen “Lirim” të Vlorës. Fëmijën do ta rriste vetë bashkë me dy të tjerët e tij. Ky burrë quhet Leonard Xhemalaj. Kështu mori udhë jeta e Isaleo Axhemajt. Ishte nata e 21 gushtit 2008.
Edhe pak Isaleo mbush dy vjeç. Këtë javë ne shkuam në “shtëpinë” që tashmë është edhe e tija.
Lagjja
Në fillim na bie në sy një kanal i stërmadh i ujërave të zeza që shkon diku andej nga drejtimi i Nartës. I ngrohur nga dielli ai lëshon një erë mbytëse. Për fat dikush është kujtuar që t’i pastrojë anët e tij dhe kështu ai përroi i errët kutërbonjës të paktën rrjedh lirshëm drejt detit. Dhjetëra ura të vogla prej dërrase lidhin të dy brigjet e kanalit. Bri tij shkon një rrugë e pashtruar. Sapo ka pushuar një shi i fortë dhe një shokut tonë, që i jep makinës, i duhet të tregojë të gjitha dhuntitë e tij si shofer në mënyrë që të mos biem në ndonjë gropë të thellë. Lagjja tashti është një përzierje mes shtëpive të mira dhe barakave të improvizuara. Dikur pak e banuar, kjo fushë e gjerë është populluar me ritme haluçinante nga të ardhur nga fshatrat përreth dhe nga krahina të tjera të vendit. Vendasit e pakët të vërtetë janë ata, që dikur thirreshin evgjitë dhe tani po i thërrasin, të paktën zyrtarisht, egjiptianë. Jeta e tyre nuk ka ndryshuar dhe as profesionet e tyre të kamotshme, fshesa e natës, gërmimi nëpër plehra dhe më pak lypja. Nuk kanë ndryshuar as shtëpitë e tyre. Ato janë një përzierje e çuditshme mes trishtimit dhe haresë. Të trishtojnë kur sheh varfërinë e tyre të tejskajshme, por njëherazi se ç’kanë edhe një hije improvizimi dhe shpengimi, me ato llamarinat e hedhura si pa kujdes dhe me ngjyrat e forta me të cilat i lyejnë shumë herë muret. Pastaj rrobat e nderura dhe të shumëngjyrshme, që i valëvit era e detit, na kujtojnë të zotët e këtyre shtëpive që jetën e marrin me një gëzim fatal të pandryshueshëm, si një gjë që ua ka bërë dhuratë Zoti dhe jo si një të drejtë që e meritonin me patjetër.
Shtëpia
Shtëpia e dytë e Isaleos, nëse llogarisim si të parë kazanin e plehrave për aq orë sa ai ndenji atje, është njëra prej këtyre “hareve” të trishta. Ndodhet mes Komisariatit të Policisë dhe atij kanalit hijerëndë për të cilin ju folëm ca më lart. Ajo është një ngrehinë e vogël me dy dhoma ku jetojnë shtatë vetë. I Zoti e ka rrethuar shkel e shko me disa llamarina që na duken sikur do të bien nga çasti në çast. Në oborr është banja, po prej llamarine dhe një bunker i madh, të cilin tani e përdorin si depo për kanaçet. Një bufe e vjetër, dy divane, një komo me një pasqyrë, që mezi mbahet në këmbë dhe një impiant muzikor, që duket se nuk punon më, janë të gjitha pajisjet e kësaj shtëpie. Mbi murin përballë kanalit ka edhe një reklamë: Kashaisim kazanë rakie shkruhet mbi të. Gërma “s” sigurisht që është shkruar mbrapsht.
Fqinjët
ثshtë paradite dhe nuk kemi shumë mundësi që të njihemi mirë me fqinjët e familjes tonë. Vetëm një djalë është “zhytur” në një grumbull të madh me hithra. Në këtë stinë ato janë të porsaçelura dhe një byrek me to është një gjë fort e preferuar. Le që kushton edhe më pak një herë! Ca më tej, mbi njërën prej atyre urave të çuditshme prej dërrase një plakë se ç’po bisedon me zë të ulët me një nuse të re të veshur mirë. Neve na bën përshtypje kontrasti mes ngjyrës së zeshkët të lëkurës së nuses me flokët e saj të porsalyer biondë. Kështu që dikujt prej nesh i shkon mendja të shkrepë një foto. “Nuk po e marr vesh – na drejtohet nusja në fillim e acaruar – përse më bëni mua foto? Për këtë punë keni ardhur ju këtu?”. Kur merr vesh se foto po bëjmë nga që ajo na ishte dukur “një yll i vërtetë i bukurisë”, atëherë puna ndryshon. “Egjiptiania” bionde vë buzën në gaz. Nuk thotë gjë, por tashmë nuk ka më frikë nga aparati fotografik. Ajo plaka e imët që është me të na pyet se ku po shkojmë. Kur e merr vesh atëherë na thotë: Hajde se vemi bashkë. Porse, sapo jemi përballë derës së shtëpisë, ajo, kush e di sepse zhduket sakaq, njësoj sikur ta ketë përpirë dheu. Kush e di se si ka qenë puna. Në shtëpi takojmë dy fqinj të tjerë. Një djalë i vogël dhe një vajzë e ndiejnë veten këtu si në shtëpinë e tyre.
Isaleo, jetëgjati
Që në fillim të këtij udhëtimi na ishte kujtuar shpesh ajo shprehja që dikur përdornin pleqtë tanë sa herë që dëgjonin ndonjë histori të ngjashme: Jetëgjati nuk bëhet kurrë jetëshkurtër. Tani e kemi përballë “jetëgjatin” e vogël. Ndoshta nga bardhësia e lëkurës së tij, që bën kontrast me të tjerët përreth, mbase nga që të lëvizurit nëpër shtëpi i ka dhënë një ngjyrë të kuqe faqeve të tij, ndoshta nga vetë historia e tij, neve na duket se fëmija është më i shëndetshmi në shtëpinë e varfër. Ai sillet vërdallë me një biberon, që nuk e heq kurrë nga goja. Sapo ka nisur të ecë dhe i gëzohet pavarësisë. Luan nëpër këmbët e më të rriturve duke thirrur: Nana, mama, vlai… Eshtë njësoj si të gjithë fëmijët në shtëpitë e tyre, i qetë dhe mes njerëzve që e duan. Të gjithë e thërrasin Leo.
Noçja, gjyshja
Ajo e ka emrin Qafishe, por për të gjithë është Noçja. Eshtë nga ato njerëz që mosha nuk u lë shumë shenja në pamje të jashtme. Sapo ka mbushur 60 vjetët. Noçja ka punuar në komunale. Ka qenë një ndër ato gratë që dilnin netëve në rrugët e Vlorës me atë fshesën bishtgjatë prej shqope. Tani është në pension. Merr 14 mijë lekë në muaj. Kjo, së bashku me përkrahjen sociale, 5200 lekë, dhe me një pagesë që i biri merr si invalid, përbëjnë të gjitha të ardhurat fikse të familjes.
“Kur më erdhi djali në shtëpi – nis të rrëfejë Noçja, ndërsa Isaleo nuk i ndahet nga këmbët – në fillim u tremba ca. Ishte natë, ai erdhi papritur me një foshnje në dorë që qante me të madhe. Nuk e kam vrarë mendjen edhe aq gjatë. Ishte fare i vogël, punë ditësh që kishte lindur. Edhe kërthiza nuk i kish rënë. E lamë bashkë me nusen dhe nisëm ta ushqenim me qumësht pluhur. Pak nga pak erdhi dhe u rrit. U rrit prej nesh, në këtë shtëpi, në sytë tanë, njësoj si fëmijët tanë. Ishte e pamundur të mos e mbaja. Tani bën pjesë në familjen tonë. Si do që të vejë puna unë këtë fëmijë nuk e lëshoj më. Jam e gatshme të bëj çdo sakrificë. Vete edhe në burg po të jetë nevoja, por Leon e nënës nuk e lëshoj kurrë”. Djali i vogël vazhdon të thithë fort biberonin me sytë e mbërthyer nga Noçja. Kush e di sepse neve na duket sikur ai, që tani, ka nisur të kuptojë çdo fjalë të sajën.
Vetë Noçja ka pasur një histori të vështirë. Ka lindur në Tiranë. “Asokohe babai ishte në burg - na thotë sikur të rrëfejë një gjë të zakonshme – në Vlorë më martuan me mblesëri. As vetë nuk e mbaj mend se kur. Isha e vogël atëherë. Pastaj si gjithë të tjerët…”. Në oborr një burrë i thinjur ngrohet në diell duke vështruar qiellin. Nuk thotë asnjë fjalë. “Ky është Koço – thotë Noçja – im shoq. Vuan nga depresioni që prej shumë vjetësh. Vetëm 7 vjet punoi si zetorist. Pastaj u sëmur dhe e kemi shtruar disa herë në spital. Tani është mirë, po ka pasur sëmundje të keqe. Thoshte se do të hidhej nga dritarja, herë të tjera se do të hidhej në zjarr. ا’t’ju them më parë unë o djem?!”. Koço është shkurtim i emrit Konstantin. Vite më parë kur një familjeje myslimane nuk i ecte mirë shëndeti i fëmijëve atëherë provonin t’i vinin një emër të krishterë të porsalindurit më të parë. Besohej se kjo gjë do të sillte mbarësi në jetën e ardhshme të foshnjës. Në rastin e Koços tonë duket sheshit se kjo besëtytni nuk ka funksionuar aspak.
Xhulieta, mamaja
Xhulieta qëndron në krah të vjehrrës. Tund kokën në shenjë pohimi sa herë që Noçja përsërit fjalinë: Nuk e japim Leon e nënës. E kemi rritur vetë! “Ai qante e qante pa pushim kur im shoq e solli në shtëpi – na thotë – pastaj si e lamë dhe e ushqyem me qumësht pluhur filloi të flinte. Ishte aq i bukur dhe i bardhë si drita. Në fillim ishte shumë i dobët, por pastaj erdhi duke u forcuar. Vetëm dy herë është ftohur. E kemi çuar në spital e kanë shëruar mjekët. Si gjithë fëmijët. Të gjithë ftohen. Tani po e shikoni vetë”. Isaleo ka ndryshuar vend ka dalë nga prehri i gjyshes te prehri i mamasë njësoj sikur të kuptojë fare mirë se përse bëhet fjalë. “Ai këtu do të qëndrojë, me ne. Ku kanë të hanë fëmijët e mi ka edhe për të. Madje do të ketë më shumë për të. Ashtu e pati historinë. Tani është evladi im”. Xhulieta thith fort një cigare dhe kthen sytë nga rruga. “Po ky si nuk erdhi xhanëm – thotë për të shoqin, Leonardin - kam merak se mos ka hedhur ndonjë gotë!”.
Vëllai dhe motra
Kur mbërriti në shtëpi natën e 21 gushtit të 2008, Isaleo gjeti dy fëmijë të tjerë: Fioraldon, i cili sot është 11 vjeç dhe Ornelën, dy vjet më të vogël. Tani për Isaleon ata janë motra dhe vëllai, ose “Vlai” dhe “Ela”. Motrën e takojmë në oborr ndërsa është duke larë një tufë të madhe enësh të palara. Të vëllain hokatar nuk e kemi edhe aq kollaj sa ta “zëmë”. Ai herë është duke ngacmuar gjyshe Noçen, herë duke qeshur me Leon, herë në majë të bunkerit në mes të oborrit. “A di t’i japësh biçikletës?”, e pyet njëri prej nesh. “Kush unë?”, përgjigjet djali dhe sakaq e shohim duke fluturuar mbi një biçikletë të vjetër që bën potere në rrugicën e pashtruar. Xhirot vazhdojnë derisa djali del në fotografi krenar për biçikletën e tij. Kaq mjaftoi. Tani jemi bërë miq. Bashkë me Fioraldon kthehemi edhe një herë te Leo, që vazhdon të thërrasë: Vlai, vlai…
Babai kthehet në shtëpi
Leonardi po kthehet avash. E shikojmë që në krye të rrugicës teksa shtyn karrocën e tij të vogël. Xhulieta nuk është më e merakosur. Ai sot nuk ka thyer asnjë gotë raki. Vetëm duket i lodhur, i lodhur dhe i pafuqishëm përballë karrocës së tij të mbushur me ca kanoçe dhe shishe plastike. Shishet plastike i ndërron me një bidon 1.5 litërsh me qumësht, kanoçet i shet në pikën e grumbullimit. “Sot kam bërë a s’i kam bërë 3 mijë lekë. Më pengoi shumë shiu që ra paradite”, thotë. Kur babai vjen në shtëpi organizohet një lloj minifeste. Disa vafera dhe çokollata u shpërndahen fëmijëve. Për Leon dihet: një lëpirëse është kënaqësia e tij më e madhe.
Leonardi i lodhur i përkëdhel një copë herë fëmijët dhe pastaj merr në krahë Leon. Ky ia zgjat lëpirësen e tij të atit. Do ta ndajë me të. Leonardi e përsërit edhe një herë atë historinë e gushtit të dy vjetëve më parë, kur nga fundi i një kazani fati i ndryshoi jetën atij dhe familjes. “Nga të tre që kam tani – na thotë – këtë evlad e dua më shumë nga të gjithë. Le të më mërziten këta dy të tjerët, s’ka gjë. Kur të rriten do ta kuptojnë. Emrin Isaleo ia kam vënë nga një muzikant grek që e kam fort për zemër. Unë vetë, kur kam mundësi, i bie gërnetës në ndonjë dasmë. Edhe Leon do ta bëj muzikant. Ky tjetri, Fioraldo, ky dihet. Ai do të ketë fatin tim. Do mbledhë kanoçe edhe ky. Leo jo, Leo do bëhet muzikant se s’bën”. Leo “muzikanti” vazhdon të lëpijë i qetë lëpirësen në krah të të atit të djersitur. Kush e di se kur do ta mësojë se jeta e tij u mbajt në këmbë nga errësira e një kazani plehrash dhe nga drita e mirësisë që i erdhi nga fukarenjtë që jetojnë në barakën në anë të kanalit të ujërave të zeza.
Një merak i madh
Historia e Leos dhe e familjes Xhemalaj ka disa anë. Në radhë të parë ajo është kurioze. ثshtë kurioze, sepse na kujton edhe një herë se çfarë lojërash na sajon fati. Ato janë të tilla që një njeri ta nxjerrin nga errësira dhe pisllëku i një kazani plehrash në dritën e një dashurie që e rrethon ngado dhe në çdo moment. Shumë të tjerëve u ndodh e kundërta. Ky është fati njerëzor.
Ka edhe një anë tjetër. Vetëm ai që vuan, ai që nuk e ngop barkun me bukë, ai që lumturohet kur gjen dhjetë kanoçe alumini, ai që përballet çdo ditë me mbetjet e pafund të pisllëkut njerëzor vetëm ai është i aftë të kuptojë deri në palcë dhimbjen e tjetrit. Solidariteti i vërtetë, me sa duket, ka kuptim të plotë vetëm në këtë rast. ثshtë një gjest i rrallë që e largon duhmën mbytëse nga kanali i ujërave të zeza të Vlorës, e largon atë shijen e hidhur që ke kur shkon në ndonjë barakë, në fund të fundit, për pak çaste, i harron të gjitha të ligat që të shohin sytë e të dëgjojnë veshët dhe je krenar që bën pjesë në qenien njerëzore. Ndokush mund të bëjë çudi, por kjo është e vërtetë. Kjo është një dhuratë e madhe që familja Xhemalaj na ka bërë ne të gjithëve. Pa e ditur, pa u ndjerë, pa mbajtur fjalime, pa u shtirur, kjo familje super e varfër na ka dhënë një shembull të madh në kohën kur mbretëron egoizmi, zilia, shikimet e përmbysura, arroganca që vjen nga paraja. Xhemalajt na kanë dhënë edhe një shembull tjetër: Kurrë nuk duhet të heqim dorë nga ëndrrat. Shembulli është ai baba i lodhur, që pasi ka “parkuar” karrocën e tij të vogël poshtë një bunkeri, nis të ëndërrojë se si do t’ia arrijë që djalin e tij të gjetur në një kazan ta bëjë muzikant, njësoj sikurse ai vetë pat ëndërruar dikur.
Por e gjithë kjo punë mund të ketë edhe një anë tjetër. Ndokush ndër zyra të shtetit mund të kujtohet për një mijë e një nene, ligje, rregullore, certifikata e kështu me radhë dhe kjo sigurisht që do ta prishë jo vetëm qetësinë, por edhe mirësinë në atë familje të varfër. Leos së vogël do t’i errësohet drita që vjen nga ato fytyra të zeshkëta. Ndaj në emër të miqve të kësaj familjeje, po ju shprehim një merak të madh: lëreni të qetë këtë familje. Lëreni të qetë atë fëmijë që vetë Perëndia ia pat paracaktuar fatin. Mos i ngatërroni analfabetët me letra e ligje që nuk kanë për t’i kuptuar kurrë. Lërini të qetë të shijojnë zemrën e tyre të mirë në vetminë e tyre. Në mos keni gjë në dorë t’i ndihmoni, sikurse e meritojnë, atëherë, të paktën lërini të qetë dhe mos ua prishni ëndrrat.
Reportazh
Dëbora mban ende të izoluar Thethin
Parku Kombëtar në Alpe është i paarritshëm për shkak të rrugës. Turistët kthehen mbrapsht
Ndërsa kanë nisur përgatitjet për nisjen e sezonit turistik veror, në Shqipëri ende ka rrugë nacionale të bllokuara nga dëbora. Bëhet fjalë për Thethin në zonën e Dukagjinit të Shkodrës, që aktualisht ...
Jeta nga kazani i plehrave
Fatos Baxhaku, Mikel Marsi
ثshtë mesi i natës dhe megjithatë në bregdetin e Vlorës ka ende gjallëri. ثshtë gusht, piku i sezonit turistik. Një burrë ka që prej mëngjesit që rrëmon nëpër kazanët e plehrave diku afër Shkollës së Marinës. Ai mban familjen me këtë punë. Mbledh kanoçe alumini dhe shishe plastike nëpër kazanë. ثshtë i rraskapitur, por nuk e ka lënë ende punën. E di fort mirë se edhe për kanoçet kjo kohë është e begatë. Turistët konsumojnë shumë pije. Burri vazhdon të mbushë karrocën e tij të improvizuar kur, befas, dëgjon një diçka mes rënkimit dhe të qarës që vjen që nga fundi i kazanit. Shtanget një copë herë, pastaj mendon se është një këlysh maceje. Afrohet sërish pranë kazanit të madh, gërmon deri në fund dhe gjen një… foshnje. Fëmija është i porsalindur me kërthizën ende të paprerë. Burri i ngratë hutohet keq. Tashmë e ka harruar grumbullin e madh të kanoçeve. Rrotullohet i vetëm mes grupit të zhurmshëm të pushuesve, por askush nuk ia ka ngenë burrit që mban në krahë një fëmijë të mbështjellë me lecka të pista. Atëherë merr një vendim. Niset për në barakën e tij në lagjen “Lirim” të Vlorës. Fëmijën do ta rriste vetë bashkë me dy të tjerët e tij. Ky burrë quhet Leonard Xhemalaj. Kështu mori udhë jeta e Isaleo Axhemajt. Ishte nata e 21 gushtit 2008.
Edhe pak Isaleo mbush dy vjeç. Këtë javë ne shkuam në “shtëpinë” që tashmë është edhe e tija.
Lagjja
Në fillim na bie në sy një kanal i stërmadh i ujërave të zeza që shkon diku andej nga drejtimi i Nartës. I ngrohur nga dielli ai lëshon një erë mbytëse. Për fat dikush është kujtuar që t’i pastrojë anët e tij dhe kështu ai përroi i errët kutërbonjës të paktën rrjedh lirshëm drejt detit. Dhjetëra ura të vogla prej dërrase lidhin të dy brigjet e kanalit. Bri tij shkon një rrugë e pashtruar. Sapo ka pushuar një shi i fortë dhe një shokut tonë, që i jep makinës, i duhet të tregojë të gjitha dhuntitë e tij si shofer në mënyrë që të mos biem në ndonjë gropë të thellë. Lagjja tashti është një përzierje mes shtëpive të mira dhe barakave të improvizuara. Dikur pak e banuar, kjo fushë e gjerë është populluar me ritme haluçinante nga të ardhur nga fshatrat përreth dhe nga krahina të tjera të vendit. Vendasit e pakët të vërtetë janë ata, që dikur thirreshin evgjitë dhe tani po i thërrasin, të paktën zyrtarisht, egjiptianë. Jeta e tyre nuk ka ndryshuar dhe as profesionet e tyre të kamotshme, fshesa e natës, gërmimi nëpër plehra dhe më pak lypja. Nuk kanë ndryshuar as shtëpitë e tyre. Ato janë një përzierje e çuditshme mes trishtimit dhe haresë. Të trishtojnë kur sheh varfërinë e tyre të tejskajshme, por njëherazi se ç’kanë edhe një hije improvizimi dhe shpengimi, me ato llamarinat e hedhura si pa kujdes dhe me ngjyrat e forta me të cilat i lyejnë shumë herë muret. Pastaj rrobat e nderura dhe të shumëngjyrshme, që i valëvit era e detit, na kujtojnë të zotët e këtyre shtëpive që jetën e marrin me një gëzim fatal të pandryshueshëm, si një gjë që ua ka bërë dhuratë Zoti dhe jo si një të drejtë që e meritonin me patjetër.
Shtëpia
Shtëpia e dytë e Isaleos, nëse llogarisim si të parë kazanin e plehrave për aq orë sa ai ndenji atje, është njëra prej këtyre “hareve” të trishta. Ndodhet mes Komisariatit të Policisë dhe atij kanalit hijerëndë për të cilin ju folëm ca më lart. Ajo është një ngrehinë e vogël me dy dhoma ku jetojnë shtatë vetë. I Zoti e ka rrethuar shkel e shko me disa llamarina që na duken sikur do të bien nga çasti në çast. Në oborr është banja, po prej llamarine dhe një bunker i madh, të cilin tani e përdorin si depo për kanaçet. Një bufe e vjetër, dy divane, një komo me një pasqyrë, që mezi mbahet në këmbë dhe një impiant muzikor, që duket se nuk punon më, janë të gjitha pajisjet e kësaj shtëpie. Mbi murin përballë kanalit ka edhe një reklamë: Kashaisim kazanë rakie shkruhet mbi të. Gërma “s” sigurisht që është shkruar mbrapsht.
Fqinjët
ثshtë paradite dhe nuk kemi shumë mundësi që të njihemi mirë me fqinjët e familjes tonë. Vetëm një djalë është “zhytur” në një grumbull të madh me hithra. Në këtë stinë ato janë të porsaçelura dhe një byrek me to është një gjë fort e preferuar. Le që kushton edhe më pak një herë! Ca më tej, mbi njërën prej atyre urave të çuditshme prej dërrase një plakë se ç’po bisedon me zë të ulët me një nuse të re të veshur mirë. Neve na bën përshtypje kontrasti mes ngjyrës së zeshkët të lëkurës së nuses me flokët e saj të porsalyer biondë. Kështu që dikujt prej nesh i shkon mendja të shkrepë një foto. “Nuk po e marr vesh – na drejtohet nusja në fillim e acaruar – përse më bëni mua foto? Për këtë punë keni ardhur ju këtu?”. Kur merr vesh se foto po bëjmë nga që ajo na ishte dukur “një yll i vërtetë i bukurisë”, atëherë puna ndryshon. “Egjiptiania” bionde vë buzën në gaz. Nuk thotë gjë, por tashmë nuk ka më frikë nga aparati fotografik. Ajo plaka e imët që është me të na pyet se ku po shkojmë. Kur e merr vesh atëherë na thotë: Hajde se vemi bashkë. Porse, sapo jemi përballë derës së shtëpisë, ajo, kush e di sepse zhduket sakaq, njësoj sikur ta ketë përpirë dheu. Kush e di se si ka qenë puna. Në shtëpi takojmë dy fqinj të tjerë. Një djalë i vogël dhe një vajzë e ndiejnë veten këtu si në shtëpinë e tyre.
Isaleo, jetëgjati
Që në fillim të këtij udhëtimi na ishte kujtuar shpesh ajo shprehja që dikur përdornin pleqtë tanë sa herë që dëgjonin ndonjë histori të ngjashme: Jetëgjati nuk bëhet kurrë jetëshkurtër. Tani e kemi përballë “jetëgjatin” e vogël. Ndoshta nga bardhësia e lëkurës së tij, që bën kontrast me të tjerët përreth, mbase nga që të lëvizurit nëpër shtëpi i ka dhënë një ngjyrë të kuqe faqeve të tij, ndoshta nga vetë historia e tij, neve na duket se fëmija është më i shëndetshmi në shtëpinë e varfër. Ai sillet vërdallë me një biberon, që nuk e heq kurrë nga goja. Sapo ka nisur të ecë dhe i gëzohet pavarësisë. Luan nëpër këmbët e më të rriturve duke thirrur: Nana, mama, vlai… Eshtë njësoj si të gjithë fëmijët në shtëpitë e tyre, i qetë dhe mes njerëzve që e duan. Të gjithë e thërrasin Leo.
Noçja, gjyshja
Ajo e ka emrin Qafishe, por për të gjithë është Noçja. Eshtë nga ato njerëz që mosha nuk u lë shumë shenja në pamje të jashtme. Sapo ka mbushur 60 vjetët. Noçja ka punuar në komunale. Ka qenë një ndër ato gratë që dilnin netëve në rrugët e Vlorës me atë fshesën bishtgjatë prej shqope. Tani është në pension. Merr 14 mijë lekë në muaj. Kjo, së bashku me përkrahjen sociale, 5200 lekë, dhe me një pagesë që i biri merr si invalid, përbëjnë të gjitha të ardhurat fikse të familjes.
“Kur më erdhi djali në shtëpi – nis të rrëfejë Noçja, ndërsa Isaleo nuk i ndahet nga këmbët – në fillim u tremba ca. Ishte natë, ai erdhi papritur me një foshnje në dorë që qante me të madhe. Nuk e kam vrarë mendjen edhe aq gjatë. Ishte fare i vogël, punë ditësh që kishte lindur. Edhe kërthiza nuk i kish rënë. E lamë bashkë me nusen dhe nisëm ta ushqenim me qumësht pluhur. Pak nga pak erdhi dhe u rrit. U rrit prej nesh, në këtë shtëpi, në sytë tanë, njësoj si fëmijët tanë. Ishte e pamundur të mos e mbaja. Tani bën pjesë në familjen tonë. Si do që të vejë puna unë këtë fëmijë nuk e lëshoj më. Jam e gatshme të bëj çdo sakrificë. Vete edhe në burg po të jetë nevoja, por Leon e nënës nuk e lëshoj kurrë”. Djali i vogël vazhdon të thithë fort biberonin me sytë e mbërthyer nga Noçja. Kush e di sepse neve na duket sikur ai, që tani, ka nisur të kuptojë çdo fjalë të sajën.
Vetë Noçja ka pasur një histori të vështirë. Ka lindur në Tiranë. “Asokohe babai ishte në burg - na thotë sikur të rrëfejë një gjë të zakonshme – në Vlorë më martuan me mblesëri. As vetë nuk e mbaj mend se kur. Isha e vogël atëherë. Pastaj si gjithë të tjerët…”. Në oborr një burrë i thinjur ngrohet në diell duke vështruar qiellin. Nuk thotë asnjë fjalë. “Ky është Koço – thotë Noçja – im shoq. Vuan nga depresioni që prej shumë vjetësh. Vetëm 7 vjet punoi si zetorist. Pastaj u sëmur dhe e kemi shtruar disa herë në spital. Tani është mirë, po ka pasur sëmundje të keqe. Thoshte se do të hidhej nga dritarja, herë të tjera se do të hidhej në zjarr. ا’t’ju them më parë unë o djem?!”. Koço është shkurtim i emrit Konstantin. Vite më parë kur një familjeje myslimane nuk i ecte mirë shëndeti i fëmijëve atëherë provonin t’i vinin një emër të krishterë të porsalindurit më të parë. Besohej se kjo gjë do të sillte mbarësi në jetën e ardhshme të foshnjës. Në rastin e Koços tonë duket sheshit se kjo besëtytni nuk ka funksionuar aspak.
Xhulieta, mamaja
Xhulieta qëndron në krah të vjehrrës. Tund kokën në shenjë pohimi sa herë që Noçja përsërit fjalinë: Nuk e japim Leon e nënës. E kemi rritur vetë! “Ai qante e qante pa pushim kur im shoq e solli në shtëpi – na thotë – pastaj si e lamë dhe e ushqyem me qumësht pluhur filloi të flinte. Ishte aq i bukur dhe i bardhë si drita. Në fillim ishte shumë i dobët, por pastaj erdhi duke u forcuar. Vetëm dy herë është ftohur. E kemi çuar në spital e kanë shëruar mjekët. Si gjithë fëmijët. Të gjithë ftohen. Tani po e shikoni vetë”. Isaleo ka ndryshuar vend ka dalë nga prehri i gjyshes te prehri i mamasë njësoj sikur të kuptojë fare mirë se përse bëhet fjalë. “Ai këtu do të qëndrojë, me ne. Ku kanë të hanë fëmijët e mi ka edhe për të. Madje do të ketë më shumë për të. Ashtu e pati historinë. Tani është evladi im”. Xhulieta thith fort një cigare dhe kthen sytë nga rruga. “Po ky si nuk erdhi xhanëm – thotë për të shoqin, Leonardin - kam merak se mos ka hedhur ndonjë gotë!”.
Vëllai dhe motra
Kur mbërriti në shtëpi natën e 21 gushtit të 2008, Isaleo gjeti dy fëmijë të tjerë: Fioraldon, i cili sot është 11 vjeç dhe Ornelën, dy vjet më të vogël. Tani për Isaleon ata janë motra dhe vëllai, ose “Vlai” dhe “Ela”. Motrën e takojmë në oborr ndërsa është duke larë një tufë të madhe enësh të palara. Të vëllain hokatar nuk e kemi edhe aq kollaj sa ta “zëmë”. Ai herë është duke ngacmuar gjyshe Noçen, herë duke qeshur me Leon, herë në majë të bunkerit në mes të oborrit. “A di t’i japësh biçikletës?”, e pyet njëri prej nesh. “Kush unë?”, përgjigjet djali dhe sakaq e shohim duke fluturuar mbi një biçikletë të vjetër që bën potere në rrugicën e pashtruar. Xhirot vazhdojnë derisa djali del në fotografi krenar për biçikletën e tij. Kaq mjaftoi. Tani jemi bërë miq. Bashkë me Fioraldon kthehemi edhe një herë te Leo, që vazhdon të thërrasë: Vlai, vlai…
Babai kthehet në shtëpi
Leonardi po kthehet avash. E shikojmë që në krye të rrugicës teksa shtyn karrocën e tij të vogël. Xhulieta nuk është më e merakosur. Ai sot nuk ka thyer asnjë gotë raki. Vetëm duket i lodhur, i lodhur dhe i pafuqishëm përballë karrocës së tij të mbushur me ca kanoçe dhe shishe plastike. Shishet plastike i ndërron me një bidon 1.5 litërsh me qumësht, kanoçet i shet në pikën e grumbullimit. “Sot kam bërë a s’i kam bërë 3 mijë lekë. Më pengoi shumë shiu që ra paradite”, thotë. Kur babai vjen në shtëpi organizohet një lloj minifeste. Disa vafera dhe çokollata u shpërndahen fëmijëve. Për Leon dihet: një lëpirëse është kënaqësia e tij më e madhe.
Leonardi i lodhur i përkëdhel një copë herë fëmijët dhe pastaj merr në krahë Leon. Ky ia zgjat lëpirësen e tij të atit. Do ta ndajë me të. Leonardi e përsërit edhe një herë atë historinë e gushtit të dy vjetëve më parë, kur nga fundi i një kazani fati i ndryshoi jetën atij dhe familjes. “Nga të tre që kam tani – na thotë – këtë evlad e dua më shumë nga të gjithë. Le të më mërziten këta dy të tjerët, s’ka gjë. Kur të rriten do ta kuptojnë. Emrin Isaleo ia kam vënë nga një muzikant grek që e kam fort për zemër. Unë vetë, kur kam mundësi, i bie gërnetës në ndonjë dasmë. Edhe Leon do ta bëj muzikant. Ky tjetri, Fioraldo, ky dihet. Ai do të ketë fatin tim. Do mbledhë kanoçe edhe ky. Leo jo, Leo do bëhet muzikant se s’bën”. Leo “muzikanti” vazhdon të lëpijë i qetë lëpirësen në krah të të atit të djersitur. Kush e di se kur do ta mësojë se jeta e tij u mbajt në këmbë nga errësira e një kazani plehrash dhe nga drita e mirësisë që i erdhi nga fukarenjtë që jetojnë në barakën në anë të kanalit të ujërave të zeza.
Një merak i madh
Historia e Leos dhe e familjes Xhemalaj ka disa anë. Në radhë të parë ajo është kurioze. ثshtë kurioze, sepse na kujton edhe një herë se çfarë lojërash na sajon fati. Ato janë të tilla që një njeri ta nxjerrin nga errësira dhe pisllëku i një kazani plehrash në dritën e një dashurie që e rrethon ngado dhe në çdo moment. Shumë të tjerëve u ndodh e kundërta. Ky është fati njerëzor.
Ka edhe një anë tjetër. Vetëm ai që vuan, ai që nuk e ngop barkun me bukë, ai që lumturohet kur gjen dhjetë kanoçe alumini, ai që përballet çdo ditë me mbetjet e pafund të pisllëkut njerëzor vetëm ai është i aftë të kuptojë deri në palcë dhimbjen e tjetrit. Solidariteti i vërtetë, me sa duket, ka kuptim të plotë vetëm në këtë rast. ثshtë një gjest i rrallë që e largon duhmën mbytëse nga kanali i ujërave të zeza të Vlorës, e largon atë shijen e hidhur që ke kur shkon në ndonjë barakë, në fund të fundit, për pak çaste, i harron të gjitha të ligat që të shohin sytë e të dëgjojnë veshët dhe je krenar që bën pjesë në qenien njerëzore. Ndokush mund të bëjë çudi, por kjo është e vërtetë. Kjo është një dhuratë e madhe që familja Xhemalaj na ka bërë ne të gjithëve. Pa e ditur, pa u ndjerë, pa mbajtur fjalime, pa u shtirur, kjo familje super e varfër na ka dhënë një shembull të madh në kohën kur mbretëron egoizmi, zilia, shikimet e përmbysura, arroganca që vjen nga paraja. Xhemalajt na kanë dhënë edhe një shembull tjetër: Kurrë nuk duhet të heqim dorë nga ëndrrat. Shembulli është ai baba i lodhur, që pasi ka “parkuar” karrocën e tij të vogël poshtë një bunkeri, nis të ëndërrojë se si do t’ia arrijë që djalin e tij të gjetur në një kazan ta bëjë muzikant, njësoj sikurse ai vetë pat ëndërruar dikur.
Por e gjithë kjo punë mund të ketë edhe një anë tjetër. Ndokush ndër zyra të shtetit mund të kujtohet për një mijë e një nene, ligje, rregullore, certifikata e kështu me radhë dhe kjo sigurisht që do ta prishë jo vetëm qetësinë, por edhe mirësinë në atë familje të varfër. Leos së vogël do t’i errësohet drita që vjen nga ato fytyra të zeshkëta. Ndaj në emër të miqve të kësaj familjeje, po ju shprehim një merak të madh: lëreni të qetë këtë familje. Lëreni të qetë atë fëmijë që vetë Perëndia ia pat paracaktuar fatin. Mos i ngatërroni analfabetët me letra e ligje që nuk kanë për t’i kuptuar kurrë. Lërini të qetë të shijojnë zemrën e tyre të mirë në vetminë e tyre. Në mos keni gjë në dorë t’i ndihmoni, sikurse e meritojnë, atëherë, të paktën lërini të qetë dhe mos ua prishni ëndrrat.
Reportazh
Dëbora mban ende të izoluar Thethin
Parku Kombëtar në Alpe është i paarritshëm për shkak të rrugës. Turistët kthehen mbrapsht
Ndërsa kanë nisur përgatitjet për nisjen e sezonit turistik veror, në Shqipëri ende ka rrugë nacionale të bllokuara nga dëbora. Bëhet fjalë për Thethin në zonën e Dukagjinit të Shkodrës, që aktualisht ...