Anipse i sigurt se nuk do ta gjeja, e kërkova fjalën “tangërllëk” në Fjalorin e Gjuhës Shqipe (Tiranë, 2006). Ta pret mendja, nuk figuron atje ngaqë tingëllon si fjalë me prejardhje të huaj, sidomos për shkak të mbaresës -llëk (ndoshta turke apo, më saktë, osmane). E kërkova për të verifikuar kuptimin e saj, sepse më duket fjala më e përshtatshme për të karakterizuar dukurinë që më skandalizoi së tepërmi para disa ditësh, tek më zuri syri, në një emision lajmesh të një kanali televiziv tonin, një kronikë të pabesueshme dhe po aq të neveritshme: Disa misionarë të huaj, nordikë, ndoshta suedezë, kishin dalë e po pastronin nga plehrat shqiptare një rrugë të një qyteti shqiptar thuajse jugor, por jo bregdetar. Ata pastronin dhe banorët apo njerëzit aty pranë bënin sehir si sehirxhinj të përkryer, madje, m’u duk sikur disa syresh gati kapardiseshin duke buzëqeshur lehtë me qesëndi. Dhe menjëherë m’u kujtua një episod fort i ngjashëm, por po aq karakteristik, i një mendësie që të ngjall krupë e më keq akoma: disa vite më parë, në një qytet shqiptar jugor, bregdetar kësaj radhe, disa të huaj, ndoshta misionarë, ndoshta italianë nga pamja, po pastronin edhe ata një shesh apo rrugë; banorët apo kalimtarët bënin sehir, por duke u treguar vërtet cinikë: kur ndonjë misionar nuk e vinte re ndonjë shishe plastike apo qese me plehra të hedhur në një qoshe diku pranë, sehirxhinjtë ia tregonin e i thoshin, në gjuhë të huaj, natyrisht: “Hej, ke harruar edhe ato aty, majtas, djathtas, anash, para, prapa, pak më poshtë, pak më lart… Merre, merre, të lumtë!”.
Të dyja këto skena, po e përsëris, të ne-ve-rit-shme, qelbeshin erë tangërllëk! Përsëritja e së njëjtës skenë pas kaq vitesh, më bën të mendoj se ky lloj tangërllëku, të cilin një ndjenjë zemërate pa kufi ndaj bashkatdhetarëve të mi më shtyn ta cilësoj si “tangërllëk orangutangu me tanga”, paska marrë, ose, në rastin më të mirë, qenka duke marrë, me shumë gjasë, tipare kombëtare. Kjo bindje po më forcohet, përforcohet e stërforcohet nga dita në ditë, tek bredh maleve, kodrave, fushave, buzë lumenjve e në breg të detit, ku gëlojnë madhërishëm, siç e kam shkruar këto kohët e fundit, plehra nga më të larmishmet, të të gjitha përmasave, formave, ngjyrave e kutërbimeve.
Sidoqoftë, dy skenat e mësipërme më kujtuan një të tretë, të cilën para më shumë se 15 vjetëve ma tregoi një ish-studenti im serioz e i ndershëm, që punonte asokohe si përkthyes pranë një fondacioni bamirës nga një vend perëndimor europian po aq malor sa i yni: Në një rreth jo fort larg Tiranës, më saktë në një fshat, banorët, më saktë gratë, motrat e bijat e tyre shkonin e mbushnin ujë një orë e gjysmë larg dhe po kaq kohë u duhej për t’u kthyer (sepse të shkretëve burra do t’u derdhej uji rrugës ngaqë Perëndia nuk i paska projektuar e realizuar për punë të tilla të lavdishme!). Të shkretat gra, motra e bija, shpirti ua dinte se ç’vuanin. Por ja që, falë këmbënguljes e kërkimeve të fondacionit në fjalë, u zbulua se nëntoka e fshatit ishte e pasur me ujë. Menjëherë, gjithnjë falë bujarisë së fondacionit, filluan punimet dhe pas disa muajsh në fshat çdo familje kishte ujë katër a pesë orë në ditë. Gratë e fshatit u çliruan kështu nga një barrë e tmerrshme! Por nuk vonoi dhe nisën problemet: së pari, fshatarët nuk pranonin të paguanin faturat e energjisë elektrike të harxhuar nga impianti për ta thithur e shpërndarë ujin; së dyti, siç mund të pritej, u thyen “vetvetiu” xhamat e ujëmatësve, së treti, u prishën “vetvetiu” ujëmatësit, së katërti, … së katërti erdhi “vetvetiu” viti i mbrapshtë 1997 dhe i tërë impianti u plaçkit. Kur kryetari i fondacionit erdhi dhe vuri re ç’i kishin bërë vetë banorët e fshatit impiantit të tyre, që u kishte lehtësuar jetën, ia plasi të qarit jo vetëm për atë çka i panë sytë, por edhe për gratë e shkreta që kishin rifilluar të bënin tri orë rrugë në ditë për të mbushur ujë te burimi i largët. Pastaj, me ta mbledhur veten, kërkoi një takim me fshatarët mosmirënjohës, të cilët erdhën dhe e dëgjuan pa bërë zë të shpaloste tërë zhgënjimin e tij më të thellë. Në mbyllje të fjalës së vet, i huaji u tha atyre vetëm një frazë duke i kërkuar përkthyesit, pra, ish-studentit tim serioz e të ndershëm, që t’ua përkthente fjalë për fjalë: “Dis-leur qu’ils sont nés dans la merde et que dans la merde ils mourront!” (Thuaju që kanë lindur në m… dhe që në m… do të vdesin!).
Unë nuk e di si do ta gjykojë tërë këtë histori të dhi(mb)shme lexuesi i vëmendshëm e i paanshëm i rubrikës sime të përjavshme (por sot të përvajshme), por kam përshtypjen, gati-gati bindjen, se një pjesë e konsiderueshme e bashkatdhetarëve të mi, mbase, mjerisht, shumica e tyre, nëse vazhdojnë të sillen siç e dëshmojnë tri episodet që skicova më lart, do të tregojnë se sa aktuale qenka për ata, për ne të gjithë, shprehja “tangërllëk orangutangu me tanga”, ose, më shqipçe: “Dhi e zgjebosur dhe bishtin përpjetë”!
/Diplomat/
Të dyja këto skena, po e përsëris, të ne-ve-rit-shme, qelbeshin erë tangërllëk! Përsëritja e së njëjtës skenë pas kaq vitesh, më bën të mendoj se ky lloj tangërllëku, të cilin një ndjenjë zemërate pa kufi ndaj bashkatdhetarëve të mi më shtyn ta cilësoj si “tangërllëk orangutangu me tanga”, paska marrë, ose, në rastin më të mirë, qenka duke marrë, me shumë gjasë, tipare kombëtare. Kjo bindje po më forcohet, përforcohet e stërforcohet nga dita në ditë, tek bredh maleve, kodrave, fushave, buzë lumenjve e në breg të detit, ku gëlojnë madhërishëm, siç e kam shkruar këto kohët e fundit, plehra nga më të larmishmet, të të gjitha përmasave, formave, ngjyrave e kutërbimeve.
Sidoqoftë, dy skenat e mësipërme më kujtuan një të tretë, të cilën para më shumë se 15 vjetëve ma tregoi një ish-studenti im serioz e i ndershëm, që punonte asokohe si përkthyes pranë një fondacioni bamirës nga një vend perëndimor europian po aq malor sa i yni: Në një rreth jo fort larg Tiranës, më saktë në një fshat, banorët, më saktë gratë, motrat e bijat e tyre shkonin e mbushnin ujë një orë e gjysmë larg dhe po kaq kohë u duhej për t’u kthyer (sepse të shkretëve burra do t’u derdhej uji rrugës ngaqë Perëndia nuk i paska projektuar e realizuar për punë të tilla të lavdishme!). Të shkretat gra, motra e bija, shpirti ua dinte se ç’vuanin. Por ja që, falë këmbënguljes e kërkimeve të fondacionit në fjalë, u zbulua se nëntoka e fshatit ishte e pasur me ujë. Menjëherë, gjithnjë falë bujarisë së fondacionit, filluan punimet dhe pas disa muajsh në fshat çdo familje kishte ujë katër a pesë orë në ditë. Gratë e fshatit u çliruan kështu nga një barrë e tmerrshme! Por nuk vonoi dhe nisën problemet: së pari, fshatarët nuk pranonin të paguanin faturat e energjisë elektrike të harxhuar nga impianti për ta thithur e shpërndarë ujin; së dyti, siç mund të pritej, u thyen “vetvetiu” xhamat e ujëmatësve, së treti, u prishën “vetvetiu” ujëmatësit, së katërti, … së katërti erdhi “vetvetiu” viti i mbrapshtë 1997 dhe i tërë impianti u plaçkit. Kur kryetari i fondacionit erdhi dhe vuri re ç’i kishin bërë vetë banorët e fshatit impiantit të tyre, që u kishte lehtësuar jetën, ia plasi të qarit jo vetëm për atë çka i panë sytë, por edhe për gratë e shkreta që kishin rifilluar të bënin tri orë rrugë në ditë për të mbushur ujë te burimi i largët. Pastaj, me ta mbledhur veten, kërkoi një takim me fshatarët mosmirënjohës, të cilët erdhën dhe e dëgjuan pa bërë zë të shpaloste tërë zhgënjimin e tij më të thellë. Në mbyllje të fjalës së vet, i huaji u tha atyre vetëm një frazë duke i kërkuar përkthyesit, pra, ish-studentit tim serioz e të ndershëm, që t’ua përkthente fjalë për fjalë: “Dis-leur qu’ils sont nés dans la merde et que dans la merde ils mourront!” (Thuaju që kanë lindur në m… dhe që në m… do të vdesin!).
Unë nuk e di si do ta gjykojë tërë këtë histori të dhi(mb)shme lexuesi i vëmendshëm e i paanshëm i rubrikës sime të përjavshme (por sot të përvajshme), por kam përshtypjen, gati-gati bindjen, se një pjesë e konsiderueshme e bashkatdhetarëve të mi, mbase, mjerisht, shumica e tyre, nëse vazhdojnë të sillen siç e dëshmojnë tri episodet që skicova më lart, do të tregojnë se sa aktuale qenka për ata, për ne të gjithë, shprehja “tangërllëk orangutangu me tanga”, ose, më shqipçe: “Dhi e zgjebosur dhe bishtin përpjetë”!
/Diplomat/