Pse nuk i kujtojmë dot ëndrrat tona?
Edhe në ato ditë fatlume kur zgjoheni me kujtimin e ëndrrës që sillet ende nëpër mendjen tuaj, ka shumë të ngjarë që kjo të zgjasë vetëm një minutë edhe ky kujtim të zhduket. Nëse kjo gjë do të ndodhte gjatë ditës, të harruarit kaq shpejt të përvojave më të fundit, do t’iu nxiste me siguri të shkonit të vizitoheshit tek mjeku.
Megjithatë, të mos mbajturit mend të ëndrrave që shohim në gjumë është normale. Pse? “Ne kemi prirjen t`i harrojmë menjëherë ëndrrat, dhe ka të ngjarë që njerëzit që raportojnë rallëëndrrat që shohin, i harrojnë ato më lehtë”- thotë Tomas Andrilon, neuroshkencëtar në Universitetin Monash në Melbërn, Australi.
Në rast se nuk mbani mend asgjë, mund të jetë e vështirë të besohet se keni parë vërtet një ëndërr. Por studimet tregojnë vazhdimisht se edhe njerëzit që nuk kanë kujtuar një ëndërr të vetme ndër dekada apo edhe gjatë gjithë jetës së tyre, i kujtojnë ato nëse ata janë zgjuar në momentin e duhur, thotë Andrilon. Ndërsa nuk dihet plotësisht arsyeja e saktë, shkencëtarët kanë fituar disa njohuri mbi proceset e kujtesës gjatë gjumit, duke çuar në disa ide që mund të shpjegojnë harresën tonë të veçantë.
Ju jeni zgjuar, po hipokampusi juaj?
Sipas një studimi të vitit 2011 të botuar në revistën “Neuron”, kur flemë jo të gjitha rajonet e trurit ç’aktivizohen në të njëjtën kohë. Studiuesit kanë zbuluar se një nga rajonet e fundit që “fle” është hipokampusi, një strukturë e lakuar që ndodhet brenda çdo hemisfere të trurit, dhe që ka një rol shumë të rëndësishme për zhvendosjen e informacionit nga kujtesa afatshkurtër në atë afatgjatë.
Nëse hipokampusi është i fundit që bie në gjumë, ai mund të jetë edhe i fundit që do të zgjohet, thotë Andrilon. “Pra, ju mund të keni kujtesën e një ëndrre në kujtesën tuaj afatshkurtër, por duke qenë se hipokampusi nuk është ende plotësisht i zgjuar, truri juaj nuk është në gjendje që ta bartë gjithë atë kujtesë”- vijon më tej ai.
Ndërsa kjo mund të shpjegojë arsyen pse të kujtuarit e ëndrrave ndodh kaq shpejt, kjo nuk do të thotë se hipokampusi juaj ka qenë joaktiv gjatë gjithë natës. Në fakt, ky rajon është shumë aktiv gjatë gjumit, dhe duket se ruan dhe kujdeset për kujtimet ekzistuese që t’i konsolidojë ato, në vend se të regjistrojë përvoja të reja.
Pas zgjimit, trurit mund t’i duhen të paktën 2 minuta për të filluar aftësitë e tij të kodimit të kujtesës. Në një studim të vitit 2017 të botuar në revistën “Frontiers in Human Neuroscience”, studiuesit në Francë monitoruan modelet e gjumit tek 18 njerëz që raportuan se mbanin mend ëndrrat e tyre thuajse çdo ditë dhe 18 të tjerë që rrallë i mbanin mend ëndrrat e tyre.
Ekipi zbuloi se krahasuar me ata që arrinin t`i kujtonin më pak ëndrrat, ata të cilët i kujtonin më shumë zgjoheshin më shpesh gjatë natës. Këto zgjime të mesit të natës zgjasnin mesatarisht 2 minuta për ata që mbanin mend më shumë ëndrrat, ndërsa zgjimet e atyre që i rikujtonin shumë pak ëndrrat që kishin parë zgjatën mesatarisht 1 minutë.
Një përzierje neurokimike
Aftësia jonë e dobët për të koduar kujtime të reja gjatë gjumit, lidhet gjithashtu me ndryshimet në nivelet e 2 neurotransmetuesve, acetilkolinës dhe noradrenalinës, të cilët janë shumë të rëndësishëm për ruajtjen e kujtimeve. Kur biem në gjumë, nivelet e acetilkolinësdhe noradrenalinës bien shumë.
Më pas, ndodh diçka e çuditshme kur hyjmë në fazën e gjumit të lëvizjes së shpejtë të syve (REM), ku ndodhin edhe ëndrrat më të gjalla. Në këtë fazë, acetilkolina rikthehet në nivele të ngjashme me kohën kur jemi zgjuar, por nivelet e noradrenalinës mbeten të ulëta.
Shkencëtarët nuk e kanë zbuluar ende këtë enigmë. Por disa prej tyre sugjerojnë se ky kombinim i veçantë i neurotransmetuesve, mund të jetë arsyeja pse ne i harrojmë ëndrrat që shohim në gjumë. Sipas një studimi të vitit 2017 në revistën “Behavioral and BrainSciences”, rritja e nivelit të acetilkolinës e vendos korteksin në një gjendje aktive të ngjashme me zgjimin, ndërsa noradrenalina e ulët e zvogëlon aftësinë tonë për të kujtuar “arratitë” tona mendore gjatë kësaj kohe.
Ndonjëherë ëndrrat thjesht nuk mund të mbahen mend
A ju kujtohet se çfarë po mendonit këtë mëngjes kur po lanit dhëmbët? Mendjet tona enden gjatë gjithë kohës, por ne e harrojmë shumicën e atyre mendimeve si një informacion jo thelbësor. Ëndrrat, sidomos ato të zakonshmet, mund të jenë njëlloj si mendimet e ëndrrave me sy hapur dhe të konsiderohen nga truri si shumë të padobishme për t’i kujtuar, shkruante në “Scientific American” studiuesi i ndjerë i ëndrrave, Ernest Hartman, që ka qenë profesor i psikiatrisë në Shkollën e Mjekësisë të Universitetit Tafts.
Por Andrilon thotë se ëndrrat që janë më të gjalla, më emocionale dhe koherente, duket se mbahen mend më mirë, ndoshta sepse ato shkaktojnë më shumë zgjim dhe tregimi i tyre i organizuar i bën më të lehta për t’i ruajtur ato.
Nëse keni ndërmend të përmirësoni kujtesën tuaj të ëndrrave, ekzistojnë disa truke që mund t’i provoni. Robert Stikgold, profesor i asociuar i psikiatrisë në Shkollën Mjekësore të Harvardit, sugjeron që të pini ujë para gjumit, sepse kjo do t’ju bëjë të zgjoheni natën për të përdorur banjën.
“Këto zgjime në mesin e natës shoqërohen shpesh me një rikujtim të ëndrrave”- tha Stikgoldpër The NewYork Times. Kur shtriheni të flini, duke i kujtuar vazhdimisht vetes se doni të mbani mend ëndrrat tuaja mund të rrisni shanset që kjo të ndodhë vërtetë.
Po ashtu ndihmon edhe mbajtja e një ditari mbi ëndrrat, kanë sugjeruar disa studime. Pasi të zgjoheni, mbani sytë mbyllur, qëndroni palëvizur dhe riprodhoni vazhdimisht kujtesën e ëndrrave derisa hipokampusi juaj të ketë mundësinë të arrijë dhe të ruajë siç duhet kujtesën. / bota.al
