HYSEEN
Anëtar i ri
PROBLEMET PSIKOLOGJIKE; REGRESI ETIKO-MORAL;
SFIDAT E RINISث∗
Para se të bëjmë një qasje rreth temës së caktuar, pikë së pari do të kisha dashur që ta
përcaktoj termin rini ose adoleshencë. Në psikologjinë e zhvillimit rinia–adoleshenca
trajtohen si fazat më vendimtare në përfitimin e qëndrimeve, shprehive, sjelljeve ose
trajtimit shoqëror. Rini: do të thotë periudhë në të cilën individi përjeton ndryshimet
më totale të jetës së tij në çdo aspekt, duke filluar nga ndryshimet trupore-fizike deri te
ndryshimet ose zhvillimet e tij sociale, emocionale, personale, seksuale dhe mendore.
Nga këto ndryshime disa psikologë rininë e emërtojnë edhe si “lindje e përsëritshme”.1
Rinia është periudhë në të cilën i riu përjeton sfidat më të mëdha si rezultat i ndjenjave
seksuale. E gjithë kjo vjen nga vetë faza kohore e cila karakterizohet me ndjenjën për
pavarësim, fitimin e një personaliteti dhe një egoje identike të tij. Këtu i riu duke
formuar personalitetin e këtillë çdo gjë që i ofrohet nga jashtë ose prindërit e tij,
trajtohet si jo e dobishme për të, si rezultat i kësaj është “mendimi kritik” i tij i cili e
arrin kulmin e vet në këtë fazë.
Arsyet që një i ri nuk i pranon të ofruarat nga jashtë janë paraqitja e dukurive vijuese:
të qenët i lirë, të qenët kritik, zënia e një vendi domethënës në shoqëri, krijimi i një
identiteti të shëndoshë dhe veçimi i tij nga të tjerët. Njëkohësisht me paraqitjen e
nevojave të këtilla në periudhën rinore me mungesë të edukatës fetare e morale
paraqiten probleme psikologjike të atilla ku i riu fillon të mendojë kinse jeta nuk ka
kurrfarë domethënie, se jetesa e tij është e palogjikshme; ndaj këtyre në mungesë të
edukatës dhe arsimimit të përshtatshëm paraqiten edhe probleme psikologjike me
karakter shoqëror, duke e trajtuar veten të padobishëm për shoqërinë ose si individ që
nuk mund ta zërë vendin e duhur në rrethin ku jeton.
Automatikisht gjendjet psikike të këtilla tek i riu bëhen shkas i streseve të ndryshme,
ankthit, izolimit, konsumimit të mjeteve narkotike ose dhënies pas prostitucionit,
alkoolizmit, bile edhe dukurive siç është vetëvrasja etj…
Krejt këto janë rezultat i ideologjive të ndryshme të futura në programet arsimore. Një
ndër to është DARVINIZMI me të cilin ا. Darvini u bë “profet“ i ateizmit e
darvinizmi u shpall PAFEJA më e përhapur e shek. XIX dhe XX. Siç duket Darvini
me teorinë e tij “për luftën për jetë” na bindi se nuk jemi njerëz, porse kafshë; me të
∗ Ky është një punim i botuar në librin e të njëjtit autor Psikologjia e Identitetit Fetar.
1 ضzcan Kِknel; “İnsanı Anlamak”, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1997, f. 115, 258, 358-359.
2
vërtetë ai pohonte si kafshë të përkryera, por prapëseprapë kafshë, por kafshët në
qëndrimin ndaj së mirës dhe së keqes, janë të privuara nga ligjet etiko-morale. Teoria
e evolucionit në mënyrë të duhur nuk mund të sqarojë as fazën e parë të besimit fetar
të njerëzve si dhe as në fazën e qytetërimeve moderne nuk mund ta bëjë dot atë…
p.sh. pse sot kur pozita socio-ekonomike e njerëzve është shumë më e mirë, gjendja
psikologjike është shumë më e pakënaqshme?! Pse numri i vetëvrasjeve ose
sëmundjeve psikike është në rritje proporcionale me rritjen e nivelit të të ardhurave
dhe arsimimit?! Ose pse ka humanizëm më tepër në fillim se sa në fund të
njerëzimit?!2
Krejt këto duhet të jenë fakte të cilat paraqesin nevojën e shembjes së ideologjive siç
ishin, ajo e Marksit, Niçes, Frojdit etj. Marksi pohonte se fenë e kanë themeluar të
fortit (të pasurit) që të sundojnë me të dobëtit, ose Niçeja pohonte të kundërtën e saj.
Në anën tjetër “revolucioni seksual” i viteve 50-60, i cili kryesisht lidhet me teorinë e
psikanalizës, themeluesi i së cilës është Frojdi dhe pasuesit e tij (Jungu, Adleri), solli
dukuri jashtëzakonisht të rënda për ligjet dhe normat morale. Liritë e këtilla totale me
të madhe kapluan perëndimin, por deshëm apo s’deshëm demonizimi i kthetrave të
këtilla kaploi edhe nënqiellin tonë. Shkakun e paraqitjeve të fenomeneve të këtilla nuk
dimë se kujt t`ia veshim, a thua progresi ekonomik i kalimit prej ekonomisë agrare në
atë industriale ishte më meritori, ose atë e bënë migracionet fshat-qytet. A mos vallë
rezultati i gjendjes se këtillë ishte “harrimi i Zotit” apo dëshira për një liri totale e cila
edhe u vërtetua si e gabuar në thelb.3
Cilido nga këta që të jetë shkaku i këtij degjenerimi etiko-moral, prostitucioni arriti
edhe në oborret dhe shtëpitë muslimane shqiptare, në atë mënyrë që shkatërroi
institucionin familje, i solli të rejat muslimane shqiptare në tavolinat gjinekologjike,
solli rininë buzë një gremine të sëmundjeve venerike dhe psikike. U rrëzua perdja e
turpit dhe respektit që ishte veçoria më e dalluese e kësaj popullate fisnike dhe bujare.
Me siguri që kësisoj ndyrësirash kjo popullatë nuk i ka mirëpritur, mirëpo këto
fëlliqësira janë bërë realitet në shoqërinë tonë. Koha në të cilën jetojmë është e atillë
që bile edhe një takim spontan i dy të rinjve mund të krijojë marrëdhënie të tilla për të
cilat nesër individi që do të vuajë është e reja e jo i riu?! Arsyeja e vetme është
edukimi dhe këshillimi i dobët dhe i pamjaftueshëm i breznive të reja.
Se nesër kur të ndodhë, personi që do të shkruajë letra për këshillim do të jetë ajo?! Ai
për arsye të një amoraliteti të shkurtër nuk do të jetë në gjendje të kuptojë hidhëtinë e
abortit ose vetëvrasjes. Ai nuk do të jetë nga ata që do t’u sjellë prindërve fëmijën pa
prind në shtëpi, e as që do të vrapojë nëpër dyer të lloj-lloj organizatave për ndihmë!4
Ne me siguri që do të kishim dëshiruar që e gjithë kjo të jetë çështje e vendeve larg
nesh, gjithashtu do të kishim dashur që të gjitha këto sëmundje venerike e psikike si
rezultat i marrëdhënieve të këtilla amorale të jenë vetëm temë e enciklopedive
shëndetësore ose vetëm brengë e mjekëve tanë. Por ky është një realitet i
2 Demaludin Latić; “Postperiod Seksualne Revolucije (Aktualizacija Jusufova vjerovjesničkog
lika)” në librin “Etika u Islamu”, Zagrebačka Damija 1991, f. 197-204.
3 Po aty.
4 Hasan Čengić; “Islamske Teme”, Orbis, Zagreb 1990, f. 144-160.
3
pamohueshëm me të cilin duhet ballafaquar dhe ngjallur inkurajimi ynë në zgjidhjen e
problemeve të këtilla mes gjeneratës së re.5
Revolucioni seksual (epshor) në bllokun socialist ideologjikisht nxitej në popullatë,
ndërsa në perëndim ai ishte rezultat i një shoqërie të zhveshur nga vlerat morale, ku
çdo qëndrim është hobi e çdo hobi qëndrim, ose atje ku kërkesat e homoseksualëve
dhe femrave lesbike trajtohen të njëjta me kërkesat e aktivistëve fetarë.
Duhet të pohojmë se Islami është fe që pranon ndjenjën seksuale (epshore) të individit
e assesi nuk lyp prej tij ta zhdukë këtë ndjenjë, ashtu siç e bën priftërizmi, por edhe
nuk lejon atë që bënë ideologjitë ateiste, liri totale pa kurrfarë norme morale dhe etike,
ku personi në fillim u jepet epsheve, e pastaj epshi bëhet zot i tij, ashtu siç e quan
Kur’ani fisnik ku thotë: “A e ke parë ti (Muhammed) atë duke e ditur, epshin e vet e
respekton si zot të vetin” (El-Xhathije:23).
Mu për këtë Islami është përcaktuar për një rrugë të mesme: e pranon epshin dhe
ndjenjën për të, por në të njëjtën kohë ofron edhe mundësinë e edukimit dhe
kontrollimit të tij. Prej të riut sot nuk kërkohet ta shkatërrojë këtë ndjenjë, por islami
dëshiron që me vullnet dhe vetëdije të përkryer ta kontrollojë këtë ndjenjë, ashtu siç
bëri i riu, Jusufi a.s. shembulli i vetëm i një bukurie fizike dhe morale për të gjithë të
rinjtë dhe të rejat muslimane.6 Kur`ani Famëlartë për Jusufin a.s. flet kështu:
“E ajo në shtëpinë e së cilës ishte Jusufi i bëri lajka atij dhe ia mbylli dyert e i tha:
”Eja!” Ai (Jusufi) tha: “All-llahu më ruajttë, ai zotëria im, më nderoi me vendosje
të mirë (si mund t’i bëj hile në familje). S`ka dyshim se tradhtarët nuk kanë sukses”.
“Ajo e mësyni atë qëllimisht, e atij do t’i shkonte mendja ndaj saj, sikur të mos i
paraqitej argumenti nga Zoti i tij. Ashtu (e bëmë të vendosur) që ta largojmë nga ai
të keqen dhe të ndytën. Vërtet ai ishte nga robërit tanë të zgjedhur”. (Jusuf:23-24)
Nga mendimet e shumicës së psikologëve vijmë në përfundimin se periudha e
adoleshencës, ose rinisë së mëvonshme është jashtëzakonisht plot me përplasje të
ndryshme të natyrës shpirtërore ose psikike. Një ndër ato anomali psikike është
“depresioni rinor” i cili si i tillë bëhet shkas për paraqitjen e një shkatërrimi,
pesimizmi dhe mossigurie emocionale; depresioni si i tillë është shqetësim i gjendjes
shpirtërore i cili shkakton ngadalësimin konstant në të menduarit dhe sjelljet.
Depresioni në moshën rinore, ndonjëherë është me interval kohor të shkurtër dhe i
lidhur me disa gjendje të përcaktuara të jetës së individit. Në depresionet rinore me
intervale të shkurtra kohore, i riu është i zymtë, mendon se nuk e kuptojnë të tjerët, por
sido qoftë ai vazhdon me jetën e përditshme. Ndërsa në depresionet e vërteta i riu
veten e percepton si të pavlefshëm, e fajëson veten, ndjehet i pashpresë, mendon
vetëvrasjen dhe paraqiten shenja te hidhërimit dhe inatit. Dhe nëse kjo gjendje
vazhdon më tepër se 15 ditë e ndërkohë vjen deri te humbja e oreksit, kaplimi i
pagjumësisë, humbja e peshës faktikisht kuptohet se individi është në depresion të
vërtetë.
5 Po aty.
6 Latić; po aty, f. 197-204.
4
Sa i përket frustracionit, si një ndër shqetësimet psikologjike, ai ndodh kur një person
pengohet në arritjen e një qëllimi. Frustracionin e shkaktojnë vonesat, shqetësimet e
përditshme, mungesa e burimeve për arritjen e ndonjë qëllimi të caktuar, humbjet e
ndryshme dhe dështimet. Ankthi mund të përshkruhet si një ndjenjë e vagët e
pakëndshme frike, mërzie dhe shqetësimi për të ardhmen. Përgjithësisht personi nuk
ka ide të qartë për shkakun real të ankthit. Shpesh ai tenton t’i shmangë mendimet e tij
për frikën përderisa ato duket se e intensifikojnë atë. Ankthi është shpesh një reagim i
përgjithshëm emocional ndaj stresit. Ai është një frikë e shkaktuar prej kërkesave që i
vihen para njeriut, kur ai nuk e di se çka janë aktualisht këto kërkesa.
Ndërsa si problem i fundit i rinisë, por edhe më i rëndësishmi, konsiderohet
konsumimi. Konsumimi është mbarimi i rezervave tona fizike dhe mendore. Ai
ndodh kur sasia e energjisë që del prej trupit tonë është më e madhe sesa sasia e
energjisë që pranohet në trup. Simptomat e konsumimit janë:
Rraskapitja: personi ndjehet i lodhur dhe i pamundur.
Veçimi: personi shpesh përdor veçimin si një mjet mbrojtës
Mërzia: personi fillon të vërë në dyshim vlerat e aktiviteteve dhe miqësive; ai fillon të
mërzitet me jetën.
Padurimi: personi bëhet përherë e më i padurueshëm dhe irritohet me njerëzit e tjerë.
Omnipotenca: personi ndjen se asnjë tjetër nuk mund ta bëjë këtë që e bëj unë, është e
zakonshme në viktimat e konsumimit.
Pavlefshmëria: personi ndjen se njerëzit e tjerë nuk ia vlerësojnë punën dhe
përpjekjet e tij të mëdha.7
ثshtë fakt se jetojmë në një kohë në të cilën fillimi i konsumimit të alkoolit dhe
narkotikëve të ndryshëm, vazhdimisht zvogëlohet në moshë e në veçanti alkooli troket
me të madhe në dyert e shkollave të mesme. I pamohueshëm është fakti se konsumimi
i alkoolit dhe narkotikëve është ngushtë i lidhur me ekseset moralo-epshore.
Lidhshmëria që është në mes këtyre dy anomalive shoqërore vjen në mënyra të
ndryshme p.sh. kemi raste kur vajzat e reja përmes konsumimit të narkotikëve dhe
alkoolit detyrohen në marrëdhënie të palejueshme, gjegjësisht prostitucion. Gjithashtu
ka edhe raste të kundërta ku për të siguruar drogën vajza të reja detyrohen në
prostitucion. Këto janë fakte të gjalla për shëmtinë e konsumimeve të ndryshme.
Përdorimi i herëpashershëm i këtyre narkotikëve individin e çon deri te krimet e
ndryshme të cilat paraqiten si rezultat i po atij konsumimi; dhe që dalëngadalë njeriun
e bën të varur e më pas e përgatit drejt humnerës së vetëvrasjes ose shkatërrimit
shoqëror. Sa u përket shkaqeve psikologjike të varshmërisë ndaj narkotikëve dhe
alkoolit, social-psikologët i paraqesin disa nga më të rëndësishmit e tyre: Alkooli
shpejt i mund edhe të fuqishmit edhe të pasurit dhe i kthen ata në bisha të tërbuara, që
me fytyrat e ndezura dhe me sytë e kërcyer jashtë, hedhin mallkime dhe sharje përreth
duke ofenduar armiq imagjinarë. Gjëja më e shëmtuar në krijimin është një pijanec,
7 Osman Sinanović, editor; “Ovisnost o Drogama” (Multidisciplinarni Pristup), Harfograf, Tuzla
2001.
5
një qenie e pështirë, pamja e të cilit e bën secilin nga njerëzit ta ndjejë veten keq që i
përket të njëjtës qenie të gjallë.
Të varurit prej narkotikëve të ndryshëm, pikë së pari janë individë me vetëbesim të
dobët, me personalitet të thyer të cilët gjithmonë ikin nga realitetet e jetës. Individë të
tillë gjithmonë shkaqet e dështimit në jetën e tyre i lypin jashtë vetes dhe asnjëherë
nuk ballafaqohen me realitetin vetjak. Si faktor i tretë përmendet perceptimi i vetes si
të pavlefshëm; dhe se kjo bëhet shkas i afrimit të këtij individi me personalitet të dobët
drejt alkoolit ose drogës. Ndër të tjerët janë dhe personat të cilët nuk kanë arritur
kënaqësi emocionale prindërore. Keqtrajtimi, injorimi i fëmijës nga ana e prindërve
ose mungesa e përjetimit të respektit dhe tolerancës mund të rezultojë në varshmëri
ndaj drogës dhe alkoolit. Si faktor i pestë përmendet përpjekja për vetëkënaqësi ku
individit i errësohet jeta dhe ndriçimin e saj e gjen në drogë ose alkool. Dhe si shkas i
fundit përmendet rrethi i shokëve me shprehi të ndyra.8
Dihet mirë se ndikimet mes moshatarëve dhe shokëve janë të pakontestueshme. Dhe
mu për këtë është shumë me rëndësi për individin se në çfarë rrethi dhe vendi do ta
formojë grupin shoqëror të tij.
ثshtë e qartë që Kur`ani luftën më të madhe e hap mu ndaj këtyre anomalive të ndyra
që shkatërrojnë shoqërinë, ku thotë:
“O ju që besuat, s’ka dyshim se vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetës (për fall)
janë vepra të ndyta nga shejtani. Pra largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar”.
(El-Maide:90)
Këtu shihet se luftën që u hap Kur’ani anomalive të këtilla është luftë e pamëshirshme
dhe me karakter human. Nga vetë arsyeja se: derisa Kur’ani rreptësisht e ndalon çdo
lloj konsumimi dehës, sot e tërë bota vjell gjak prej tyre.
Kur`ani parandalon çdo afrim që çon në zina - sot e tërë bota vuan prej prostitucionit,
edhe atë më e keqja është se pa dallim gjinish.
Që të gjitha këto rekomandime duhet që ne të gjithëve si popullatë muslimane
shqiptare të na nxitë dhe inkurajojë në luftën për parandalimin e këtyre anomalive të
cilat, mos dhëntë Allahu, mund të na shkatërrojnë në tërësi. Përpjekja ose hapat që
duhen ndërmarrë në këtë aspekt duhet të jenë të tipave: organizatash mbrojtëse,
kulturore, sportive që sadopak të ndikojnë në shmangien e tyre në shoqërinë tonë.
Njeriu me fuqinë e egoizmit të vet bashkëkohor nuk prish vetëm rregullin në natyrë
por shkatërron edhe ekuilibrin brenda karakterit të tij personal. Nëse dikur njeriu i
është frikësuar natyrës, sot natyra i frikësohet njeriut. Nëse deri dje njeriu u gëzohej
arritjeve teknologjike, sot ai përparim po e shqetëson. Nëse njeriu dëshiron të privohet
nga shprehitë e vjetra etiko-morale, SIDA (AIDS) i tërheq vërejtjen se do ta paguajë
shtrenjtë thyerjen dhe mosrespektimin e normave etiko-morale.
8 Kulaksızoğlu; po aty, f. 230-235.
SFIDAT E RINISث∗
Para se të bëjmë një qasje rreth temës së caktuar, pikë së pari do të kisha dashur që ta
përcaktoj termin rini ose adoleshencë. Në psikologjinë e zhvillimit rinia–adoleshenca
trajtohen si fazat më vendimtare në përfitimin e qëndrimeve, shprehive, sjelljeve ose
trajtimit shoqëror. Rini: do të thotë periudhë në të cilën individi përjeton ndryshimet
më totale të jetës së tij në çdo aspekt, duke filluar nga ndryshimet trupore-fizike deri te
ndryshimet ose zhvillimet e tij sociale, emocionale, personale, seksuale dhe mendore.
Nga këto ndryshime disa psikologë rininë e emërtojnë edhe si “lindje e përsëritshme”.1
Rinia është periudhë në të cilën i riu përjeton sfidat më të mëdha si rezultat i ndjenjave
seksuale. E gjithë kjo vjen nga vetë faza kohore e cila karakterizohet me ndjenjën për
pavarësim, fitimin e një personaliteti dhe një egoje identike të tij. Këtu i riu duke
formuar personalitetin e këtillë çdo gjë që i ofrohet nga jashtë ose prindërit e tij,
trajtohet si jo e dobishme për të, si rezultat i kësaj është “mendimi kritik” i tij i cili e
arrin kulmin e vet në këtë fazë.
Arsyet që një i ri nuk i pranon të ofruarat nga jashtë janë paraqitja e dukurive vijuese:
të qenët i lirë, të qenët kritik, zënia e një vendi domethënës në shoqëri, krijimi i një
identiteti të shëndoshë dhe veçimi i tij nga të tjerët. Njëkohësisht me paraqitjen e
nevojave të këtilla në periudhën rinore me mungesë të edukatës fetare e morale
paraqiten probleme psikologjike të atilla ku i riu fillon të mendojë kinse jeta nuk ka
kurrfarë domethënie, se jetesa e tij është e palogjikshme; ndaj këtyre në mungesë të
edukatës dhe arsimimit të përshtatshëm paraqiten edhe probleme psikologjike me
karakter shoqëror, duke e trajtuar veten të padobishëm për shoqërinë ose si individ që
nuk mund ta zërë vendin e duhur në rrethin ku jeton.
Automatikisht gjendjet psikike të këtilla tek i riu bëhen shkas i streseve të ndryshme,
ankthit, izolimit, konsumimit të mjeteve narkotike ose dhënies pas prostitucionit,
alkoolizmit, bile edhe dukurive siç është vetëvrasja etj…
Krejt këto janë rezultat i ideologjive të ndryshme të futura në programet arsimore. Një
ndër to është DARVINIZMI me të cilin ا. Darvini u bë “profet“ i ateizmit e
darvinizmi u shpall PAFEJA më e përhapur e shek. XIX dhe XX. Siç duket Darvini
me teorinë e tij “për luftën për jetë” na bindi se nuk jemi njerëz, porse kafshë; me të
∗ Ky është një punim i botuar në librin e të njëjtit autor Psikologjia e Identitetit Fetar.
1 ضzcan Kِknel; “İnsanı Anlamak”, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 1997, f. 115, 258, 358-359.
2
vërtetë ai pohonte si kafshë të përkryera, por prapëseprapë kafshë, por kafshët në
qëndrimin ndaj së mirës dhe së keqes, janë të privuara nga ligjet etiko-morale. Teoria
e evolucionit në mënyrë të duhur nuk mund të sqarojë as fazën e parë të besimit fetar
të njerëzve si dhe as në fazën e qytetërimeve moderne nuk mund ta bëjë dot atë…
p.sh. pse sot kur pozita socio-ekonomike e njerëzve është shumë më e mirë, gjendja
psikologjike është shumë më e pakënaqshme?! Pse numri i vetëvrasjeve ose
sëmundjeve psikike është në rritje proporcionale me rritjen e nivelit të të ardhurave
dhe arsimimit?! Ose pse ka humanizëm më tepër në fillim se sa në fund të
njerëzimit?!2
Krejt këto duhet të jenë fakte të cilat paraqesin nevojën e shembjes së ideologjive siç
ishin, ajo e Marksit, Niçes, Frojdit etj. Marksi pohonte se fenë e kanë themeluar të
fortit (të pasurit) që të sundojnë me të dobëtit, ose Niçeja pohonte të kundërtën e saj.
Në anën tjetër “revolucioni seksual” i viteve 50-60, i cili kryesisht lidhet me teorinë e
psikanalizës, themeluesi i së cilës është Frojdi dhe pasuesit e tij (Jungu, Adleri), solli
dukuri jashtëzakonisht të rënda për ligjet dhe normat morale. Liritë e këtilla totale me
të madhe kapluan perëndimin, por deshëm apo s’deshëm demonizimi i kthetrave të
këtilla kaploi edhe nënqiellin tonë. Shkakun e paraqitjeve të fenomeneve të këtilla nuk
dimë se kujt t`ia veshim, a thua progresi ekonomik i kalimit prej ekonomisë agrare në
atë industriale ishte më meritori, ose atë e bënë migracionet fshat-qytet. A mos vallë
rezultati i gjendjes se këtillë ishte “harrimi i Zotit” apo dëshira për një liri totale e cila
edhe u vërtetua si e gabuar në thelb.3
Cilido nga këta që të jetë shkaku i këtij degjenerimi etiko-moral, prostitucioni arriti
edhe në oborret dhe shtëpitë muslimane shqiptare, në atë mënyrë që shkatërroi
institucionin familje, i solli të rejat muslimane shqiptare në tavolinat gjinekologjike,
solli rininë buzë një gremine të sëmundjeve venerike dhe psikike. U rrëzua perdja e
turpit dhe respektit që ishte veçoria më e dalluese e kësaj popullate fisnike dhe bujare.
Me siguri që kësisoj ndyrësirash kjo popullatë nuk i ka mirëpritur, mirëpo këto
fëlliqësira janë bërë realitet në shoqërinë tonë. Koha në të cilën jetojmë është e atillë
që bile edhe një takim spontan i dy të rinjve mund të krijojë marrëdhënie të tilla për të
cilat nesër individi që do të vuajë është e reja e jo i riu?! Arsyeja e vetme është
edukimi dhe këshillimi i dobët dhe i pamjaftueshëm i breznive të reja.
Se nesër kur të ndodhë, personi që do të shkruajë letra për këshillim do të jetë ajo?! Ai
për arsye të një amoraliteti të shkurtër nuk do të jetë në gjendje të kuptojë hidhëtinë e
abortit ose vetëvrasjes. Ai nuk do të jetë nga ata që do t’u sjellë prindërve fëmijën pa
prind në shtëpi, e as që do të vrapojë nëpër dyer të lloj-lloj organizatave për ndihmë!4
Ne me siguri që do të kishim dëshiruar që e gjithë kjo të jetë çështje e vendeve larg
nesh, gjithashtu do të kishim dashur që të gjitha këto sëmundje venerike e psikike si
rezultat i marrëdhënieve të këtilla amorale të jenë vetëm temë e enciklopedive
shëndetësore ose vetëm brengë e mjekëve tanë. Por ky është një realitet i
2 Demaludin Latić; “Postperiod Seksualne Revolucije (Aktualizacija Jusufova vjerovjesničkog
lika)” në librin “Etika u Islamu”, Zagrebačka Damija 1991, f. 197-204.
3 Po aty.
4 Hasan Čengić; “Islamske Teme”, Orbis, Zagreb 1990, f. 144-160.
3
pamohueshëm me të cilin duhet ballafaquar dhe ngjallur inkurajimi ynë në zgjidhjen e
problemeve të këtilla mes gjeneratës së re.5
Revolucioni seksual (epshor) në bllokun socialist ideologjikisht nxitej në popullatë,
ndërsa në perëndim ai ishte rezultat i një shoqërie të zhveshur nga vlerat morale, ku
çdo qëndrim është hobi e çdo hobi qëndrim, ose atje ku kërkesat e homoseksualëve
dhe femrave lesbike trajtohen të njëjta me kërkesat e aktivistëve fetarë.
Duhet të pohojmë se Islami është fe që pranon ndjenjën seksuale (epshore) të individit
e assesi nuk lyp prej tij ta zhdukë këtë ndjenjë, ashtu siç e bën priftërizmi, por edhe
nuk lejon atë që bënë ideologjitë ateiste, liri totale pa kurrfarë norme morale dhe etike,
ku personi në fillim u jepet epsheve, e pastaj epshi bëhet zot i tij, ashtu siç e quan
Kur’ani fisnik ku thotë: “A e ke parë ti (Muhammed) atë duke e ditur, epshin e vet e
respekton si zot të vetin” (El-Xhathije:23).
Mu për këtë Islami është përcaktuar për një rrugë të mesme: e pranon epshin dhe
ndjenjën për të, por në të njëjtën kohë ofron edhe mundësinë e edukimit dhe
kontrollimit të tij. Prej të riut sot nuk kërkohet ta shkatërrojë këtë ndjenjë, por islami
dëshiron që me vullnet dhe vetëdije të përkryer ta kontrollojë këtë ndjenjë, ashtu siç
bëri i riu, Jusufi a.s. shembulli i vetëm i një bukurie fizike dhe morale për të gjithë të
rinjtë dhe të rejat muslimane.6 Kur`ani Famëlartë për Jusufin a.s. flet kështu:
“E ajo në shtëpinë e së cilës ishte Jusufi i bëri lajka atij dhe ia mbylli dyert e i tha:
”Eja!” Ai (Jusufi) tha: “All-llahu më ruajttë, ai zotëria im, më nderoi me vendosje
të mirë (si mund t’i bëj hile në familje). S`ka dyshim se tradhtarët nuk kanë sukses”.
“Ajo e mësyni atë qëllimisht, e atij do t’i shkonte mendja ndaj saj, sikur të mos i
paraqitej argumenti nga Zoti i tij. Ashtu (e bëmë të vendosur) që ta largojmë nga ai
të keqen dhe të ndytën. Vërtet ai ishte nga robërit tanë të zgjedhur”. (Jusuf:23-24)
Nga mendimet e shumicës së psikologëve vijmë në përfundimin se periudha e
adoleshencës, ose rinisë së mëvonshme është jashtëzakonisht plot me përplasje të
ndryshme të natyrës shpirtërore ose psikike. Një ndër ato anomali psikike është
“depresioni rinor” i cili si i tillë bëhet shkas për paraqitjen e një shkatërrimi,
pesimizmi dhe mossigurie emocionale; depresioni si i tillë është shqetësim i gjendjes
shpirtërore i cili shkakton ngadalësimin konstant në të menduarit dhe sjelljet.
Depresioni në moshën rinore, ndonjëherë është me interval kohor të shkurtër dhe i
lidhur me disa gjendje të përcaktuara të jetës së individit. Në depresionet rinore me
intervale të shkurtra kohore, i riu është i zymtë, mendon se nuk e kuptojnë të tjerët, por
sido qoftë ai vazhdon me jetën e përditshme. Ndërsa në depresionet e vërteta i riu
veten e percepton si të pavlefshëm, e fajëson veten, ndjehet i pashpresë, mendon
vetëvrasjen dhe paraqiten shenja te hidhërimit dhe inatit. Dhe nëse kjo gjendje
vazhdon më tepër se 15 ditë e ndërkohë vjen deri te humbja e oreksit, kaplimi i
pagjumësisë, humbja e peshës faktikisht kuptohet se individi është në depresion të
vërtetë.
5 Po aty.
6 Latić; po aty, f. 197-204.
4
Sa i përket frustracionit, si një ndër shqetësimet psikologjike, ai ndodh kur një person
pengohet në arritjen e një qëllimi. Frustracionin e shkaktojnë vonesat, shqetësimet e
përditshme, mungesa e burimeve për arritjen e ndonjë qëllimi të caktuar, humbjet e
ndryshme dhe dështimet. Ankthi mund të përshkruhet si një ndjenjë e vagët e
pakëndshme frike, mërzie dhe shqetësimi për të ardhmen. Përgjithësisht personi nuk
ka ide të qartë për shkakun real të ankthit. Shpesh ai tenton t’i shmangë mendimet e tij
për frikën përderisa ato duket se e intensifikojnë atë. Ankthi është shpesh një reagim i
përgjithshëm emocional ndaj stresit. Ai është një frikë e shkaktuar prej kërkesave që i
vihen para njeriut, kur ai nuk e di se çka janë aktualisht këto kërkesa.
Ndërsa si problem i fundit i rinisë, por edhe më i rëndësishmi, konsiderohet
konsumimi. Konsumimi është mbarimi i rezervave tona fizike dhe mendore. Ai
ndodh kur sasia e energjisë që del prej trupit tonë është më e madhe sesa sasia e
energjisë që pranohet në trup. Simptomat e konsumimit janë:
Rraskapitja: personi ndjehet i lodhur dhe i pamundur.
Veçimi: personi shpesh përdor veçimin si një mjet mbrojtës
Mërzia: personi fillon të vërë në dyshim vlerat e aktiviteteve dhe miqësive; ai fillon të
mërzitet me jetën.
Padurimi: personi bëhet përherë e më i padurueshëm dhe irritohet me njerëzit e tjerë.
Omnipotenca: personi ndjen se asnjë tjetër nuk mund ta bëjë këtë që e bëj unë, është e
zakonshme në viktimat e konsumimit.
Pavlefshmëria: personi ndjen se njerëzit e tjerë nuk ia vlerësojnë punën dhe
përpjekjet e tij të mëdha.7
ثshtë fakt se jetojmë në një kohë në të cilën fillimi i konsumimit të alkoolit dhe
narkotikëve të ndryshëm, vazhdimisht zvogëlohet në moshë e në veçanti alkooli troket
me të madhe në dyert e shkollave të mesme. I pamohueshëm është fakti se konsumimi
i alkoolit dhe narkotikëve është ngushtë i lidhur me ekseset moralo-epshore.
Lidhshmëria që është në mes këtyre dy anomalive shoqërore vjen në mënyra të
ndryshme p.sh. kemi raste kur vajzat e reja përmes konsumimit të narkotikëve dhe
alkoolit detyrohen në marrëdhënie të palejueshme, gjegjësisht prostitucion. Gjithashtu
ka edhe raste të kundërta ku për të siguruar drogën vajza të reja detyrohen në
prostitucion. Këto janë fakte të gjalla për shëmtinë e konsumimeve të ndryshme.
Përdorimi i herëpashershëm i këtyre narkotikëve individin e çon deri te krimet e
ndryshme të cilat paraqiten si rezultat i po atij konsumimi; dhe që dalëngadalë njeriun
e bën të varur e më pas e përgatit drejt humnerës së vetëvrasjes ose shkatërrimit
shoqëror. Sa u përket shkaqeve psikologjike të varshmërisë ndaj narkotikëve dhe
alkoolit, social-psikologët i paraqesin disa nga më të rëndësishmit e tyre: Alkooli
shpejt i mund edhe të fuqishmit edhe të pasurit dhe i kthen ata në bisha të tërbuara, që
me fytyrat e ndezura dhe me sytë e kërcyer jashtë, hedhin mallkime dhe sharje përreth
duke ofenduar armiq imagjinarë. Gjëja më e shëmtuar në krijimin është një pijanec,
7 Osman Sinanović, editor; “Ovisnost o Drogama” (Multidisciplinarni Pristup), Harfograf, Tuzla
2001.
5
një qenie e pështirë, pamja e të cilit e bën secilin nga njerëzit ta ndjejë veten keq që i
përket të njëjtës qenie të gjallë.
Të varurit prej narkotikëve të ndryshëm, pikë së pari janë individë me vetëbesim të
dobët, me personalitet të thyer të cilët gjithmonë ikin nga realitetet e jetës. Individë të
tillë gjithmonë shkaqet e dështimit në jetën e tyre i lypin jashtë vetes dhe asnjëherë
nuk ballafaqohen me realitetin vetjak. Si faktor i tretë përmendet perceptimi i vetes si
të pavlefshëm; dhe se kjo bëhet shkas i afrimit të këtij individi me personalitet të dobët
drejt alkoolit ose drogës. Ndër të tjerët janë dhe personat të cilët nuk kanë arritur
kënaqësi emocionale prindërore. Keqtrajtimi, injorimi i fëmijës nga ana e prindërve
ose mungesa e përjetimit të respektit dhe tolerancës mund të rezultojë në varshmëri
ndaj drogës dhe alkoolit. Si faktor i pestë përmendet përpjekja për vetëkënaqësi ku
individit i errësohet jeta dhe ndriçimin e saj e gjen në drogë ose alkool. Dhe si shkas i
fundit përmendet rrethi i shokëve me shprehi të ndyra.8
Dihet mirë se ndikimet mes moshatarëve dhe shokëve janë të pakontestueshme. Dhe
mu për këtë është shumë me rëndësi për individin se në çfarë rrethi dhe vendi do ta
formojë grupin shoqëror të tij.
ثshtë e qartë që Kur`ani luftën më të madhe e hap mu ndaj këtyre anomalive të ndyra
që shkatërrojnë shoqërinë, ku thotë:
“O ju që besuat, s’ka dyshim se vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetës (për fall)
janë vepra të ndyta nga shejtani. Pra largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar”.
(El-Maide:90)
Këtu shihet se luftën që u hap Kur’ani anomalive të këtilla është luftë e pamëshirshme
dhe me karakter human. Nga vetë arsyeja se: derisa Kur’ani rreptësisht e ndalon çdo
lloj konsumimi dehës, sot e tërë bota vjell gjak prej tyre.
Kur`ani parandalon çdo afrim që çon në zina - sot e tërë bota vuan prej prostitucionit,
edhe atë më e keqja është se pa dallim gjinish.
Që të gjitha këto rekomandime duhet që ne të gjithëve si popullatë muslimane
shqiptare të na nxitë dhe inkurajojë në luftën për parandalimin e këtyre anomalive të
cilat, mos dhëntë Allahu, mund të na shkatërrojnë në tërësi. Përpjekja ose hapat që
duhen ndërmarrë në këtë aspekt duhet të jenë të tipave: organizatash mbrojtëse,
kulturore, sportive që sadopak të ndikojnë në shmangien e tyre në shoqërinë tonë.
Njeriu me fuqinë e egoizmit të vet bashkëkohor nuk prish vetëm rregullin në natyrë
por shkatërron edhe ekuilibrin brenda karakterit të tij personal. Nëse dikur njeriu i
është frikësuar natyrës, sot natyra i frikësohet njeriut. Nëse deri dje njeriu u gëzohej
arritjeve teknologjike, sot ai përparim po e shqetëson. Nëse njeriu dëshiron të privohet
nga shprehitë e vjetra etiko-morale, SIDA (AIDS) i tërheq vërejtjen se do ta paguajë
shtrenjtë thyerjen dhe mosrespektimin e normave etiko-morale.
8 Kulaksızoğlu; po aty, f. 230-235.
