muhamed-psh
Antar Aktiv
Presidenti dhe funksioni i tij
--------------------------------------------------------------------------------
Funksioni i Presidentit
John Hutchinson Kelley
Sot në botë egzistojnë shumë forma të qeverisjes demokratike. Megjithatë, në të gjitha format e demokracive është vetëm një person që drejton këtë qeverisje. Ky drejtues mund të jetë Mbreti ose Mbretëresha, në një sistem monarkie kushtetuese, Kryeministri, në një sistem parlamentar, ose Presidenti, në një sistem presidencial. Egziston mundësia që një shtet të ketë një sistem hibrid, ku për shembull, kompetencat ekzekutive ndahen midis presidentit dhe kryeministrit.
Kushtetuta më e vjetër e botës, ajo e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, ishte kushtetuta e parë që i veshi presidentit kompetenca ekzekutive. Neni 2 i Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara specifikon në mënyrë shumë të qartë përgjegjësitë dhe kompetencat e presidentit, si edhe mënyrën e zgjedhjes dhe të shkarkimit nga detyra të presidentit.
Në bazë të Ligjit shqiptar për Dispozitat Kryesore Kushtetuese (Kushtetuta e përkohshme e Shqipërisë), Presidenti i Republikës është Kryetari i Shtetit. Nenet 24 - 32 të këtyre dispozitave përshkruajnë kompetencat, përgjegjësitë, privilegjet, etj., të postit të Presidentit të Republikës. Shqiptarët mund të dëshirojnë të përfshijnë në kushtetutën e re të gjitha, një pjesë, ose asnjë nga dispozitat e këtij ligji që rregullojnë postin e presidentit.
Megjithatë, pavarësisht nga fakti i përfshirjes ose jo të dispozitave të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në kushtetutën e re, shqiptarët mund të marrin në konsideratë çështjet e paraqitura më poshtëë:
1. Kriteret që duhet të plotësojë presidenti: Mosha; Arsimimi; Kombësia
2. Zgjedhja e presidentit: Votimi Parlamentar kundrejt Votimit Popullor; Votim i Fshehtë kundrejt
Votimit të Hapur
3. Afati i mandatit presidencial: Për sa kohë mund të qëndrojë në detyrë; Sa herë mund të zgjidhet
4. Shkarkimi i presidentit nga detyra: Bazat për shkarkimin; Si kryhet
5. Kompetencat dhe përgjegjësitë e presidentit
6. Privilegjet dhe imuniteti i presidentit
__________________
Kriteret
Ka mundësi që problemi i parë që duhet të merret në konsideratë gjatë përzgjedhjes së një presidenti është se cilat janë kriteret kushtetuese që duhet të përmbushen. Nuk është e pazakontë që në një kushtetutë të kërkohet që kandidati për president të ketë mbushur një moshë të caktuar (duhet të jetë mbi 35 vjeç sipas Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara dhe 40 vjeç sipas Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë) dhe të jetë shtetas i vendit, president i të cilit dëshiron të bëhet (çdo shtetas shqiptar mund të zgjidhet president i Republikës në bazë të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë, ndërsa Kushtetuta e Shteteve të Bashkuara është akoma më strikte në këtë pikë, duke vënë kriterin sipas të cilit vetëm personat që kanë lindur në Shtetet e Bashkuara mund të kandidojnë për postin e presidentit).
Shqiptarët mund të dëshirojnë të përfshijnë ose jo në kushtetutën e tyre kritere të tjera - të tilla si një nivel i caktuar arsimimi. Megjithatë, një numër i madh kriteresh të përcaktuara nga kushtetuta do të zvogëlonte numrin e personave të përshtatshëm për postin e presidentit.
Për këtë arsye, shqiptarët duhet të tregohen të kujdesshëm për sa i përket zgjedhjes së kritereve të cilat ata duan t'i përfshijnë në kushtetutën e tyre.
__________________
Zgjedhja e Presidentit
Një problem i rëndësishëm që duhet të merret në konsideratë është: në çfarë mënyre do të zgjidhet presidenti? Presidenti do të zgjidhet nga legjislatura ose parlamenti apo do të zgjidhet nëpërmjet një votimi popullor? Në qoftë se presidenti do të zgjidhet nga legjislatura apo parlamenti, do të ndiqet proçedura e votimit të fshehtë apo votimi do të jetë i hapur ashtu si edhe votimet e tjera të legjislaturës apo parlamentit?
Prezumohet që në qoftë se presidenti do të zgjidhet me votim popullor proçedura do të jetë ajo e votimit të fshehtë.
__________________
Afati i Mandatit Presidencial
Së bashku me problemin e përzgjedhjes së kandidaturës ose zgjedhjes sw presidentit, merret në konsideratë edhe afati i mandatit presidencial dhe fakti nëse presidenti mund të rizgjidhet. Afati i mandatit presidencial varion nga një shtet në tjetrin (për shembull, mandati i presidentit në Shtetet e Bashkuara është katër vjet, në Shqipëri pesë vjet - në bazë të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese - ndërsa në Francë shtatë vjet).
Megjithatë, në ndryshim nga afati i mandatit të kryeministrit i cili mund të rezultojë shumë i shkurtër, sidomos në rastin kur ai drejton një qeveri koalicioni dhe humbet mbështetjen e partnerëve të tij, afati i mandatit të presidentit është i përcaktuar. Në përgjithësi, presidenti mund të shkarkohet nga detyra vetëm nëpërmjet një proçesi specifik (si akuzimi për një krim, në Shtetet e Bashkuara) ose nëpërmjet dorëheqjes (shih nenin 27 të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë).
Së bashku me afatin e mandatit presidencial, duhet marrë në konsideratë edhe çështja e numrit të mandateve gjatë të cilave presidenti mund të kryejë këtë detyrë. Kushtetutat e disa vendeve e kufizojnë numrin e mandateve gjatë të cilave një person mund të zgjidhet president (për shembull, Kushtetuta e Shteteve të Bashkuara e kufizon numrin e mandateve në dy, pra tetë vjet, ndërsa Ligji për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë kufizon zgjedhjen në postin e presidentit për dy afate të njëpasnjëshme, pra për 10 vjet, por nuk kufizon numrin e mandateve presidenciale për të cilat një person mund të zgjidhet në postin e presidentit).
__________________
Shkarkimi i Presidentit nga Detyra
Përderisa një president, në përgjithësi, qëndron në këtë detyrë gjatë gjithë mandatit, problemi i shkarkimit të tij nga detyra është shumë i rëndësishëm për t'u marrë në konsideratë. Proçesi i shkarkimit të presidentit nga detyra duhet të përfshihet në kushtetutë, veçanërisht nëse kompetencat ekzekutive i janë veshur kryesisht atij. Gjithashtu, edhe mënyra e shkarkimit të presidentit duhet të specifikohet në kushtetutë.
Ekzistojnë disa mënyra për të shkarkuar presidentin nga detyra. Një nga këto është nëpërmjet peticionit popullor. Sipas kësaj mënyre, qytetarët të cilët janë të pakënaqur me presidentin mund të marrin nismën e nënshkrimit të një peticioni për të shkarkuar presidentin nga detyra. Normalisht, në rastet kur lejohet organizimi i një peticioni, ai duhet të nënshkruhet nga një numër i caktuar nënshkruesish para se të lejohet zhvillimi i proçedurës për një votë mosbesimi ndaj presidentit.
Por në qoftë se kjo proçedurë realizohet, në shumë vende që kanë këtë sistem, një votë mosbesimi për presidentin që fiton me një diferencë të vogël votash, është e mjaftueshme për ta shkarkuar atë nga detyra. Një mënyrë tjetër për të shkarkuar presidentin nga detyra është nëpërmjet legjislaturës. Kjo është edhe metoda që përdoret në Shtetet e Bashkuara për të shkarkuar presidentin nga detyra. Sipas sistemit të Shteteve të Bashkuara, i cili është përdorur vetëm një herë, dhoma e ulët (Dhoma e Përfaqësuesve) mund të votojë me shumicë votash shkarkimin e presidentit nga detyra. Kur kjo proçedurë ka përfunduar, dhoma e lartë (Senati) voton për të shkarkuar ose jo presidentin nga detyra.
Megjithatë, Senati duhet të votojë me një shumicë absolute votash, prej 2/3, për të shkarkuar presidentin nga detyra. Në një kohë që Ligji për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë nuk parashikon ndonjë mekanizëm të ngjashëm, në bazë të nenit 31 të këtij ligji, imuniteti i presidentit për veprimet zyrtare mund të hiqet nga Kuvendi Popullor "nëpërmjet votimit sekret dhe me një shumicë absolute votash të 2/3 së deputetëve". Në këtë rast efekti do të jetë shkarkimi presidentit në bazë të nenit 27 të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë. Por, për arsye se aftësitë e legjislaturës shqiptare nuk janë shprehimisht të qarta në Ligjin për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë, shqiptarët mund të dëshirojnë të marrin në konsideratë krijimin dhe përfshirjen në kushtetutën e re të një mekanizmi për shkarkimin nga detyra të presidentit.
__________________
Përgjegjësitë e një presidenti
Përgjegjësitë e një presidenti mund të variojnë në një shkallë të gjërë në varësi të kushtetutës që është adoptuar. Për shembull, në bazë të disa kushtetutave roli i presidentit është pak më tepër se ceremonial (si në Irlandë dhe Gjermani). Nga ana tjetër, në disa vende, të tilla si Shtetet e Bashkuara, presidenti është përgjegjës për funksionet e ekzekutivit dhe ushtron kompetenca dhe influencë të jashtëzakonshme.
Ndërmjet përgjegjësive të presidentit të Shteteve të Bashkuara, të përcaktuara në kushtetutë, mund të përmendim:
1. Kompetencën për të nënshkruar traktate dhe marrëveshje ndërkombëtare.
2. Kompetencën për të emëruar ambasadorët, gjyqtarët e Gjykatës së Lartë dhe gjykatave të tjera federale dhe ministrat.
3. Pozicionin e komandantit të përgjithshëm të forcave të armatosura.
Megjithatë, ka mundësi të egzistojë një sistem hibrid që kombinon sistemin presidencial me atë parlamentar. Kushtetuta aktuale franceze (1958) është shembull i këtij tip sistemi. Në Francë, kompetencat ekzekutive janë ndarë midis presidentit dhe kryeministrit. Disa nga përgjegjësitë dhe kompetencat e presidentit francez përfshijnë:
1. Emërimin dhe shkarkimin e kryeministrit.
2. Pjesmarrjen në të gjitha mbledhjet e Këshillit të Ministrave.
3. Vendosjen e vetos mbi ligjet.
Në bazë të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë, roli i Presidentit, në dukje, është i dorës së dytë në krahasim me atë të Kryeministrit.
Disa nga kompetencat që Ligji për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë i ka deleguar Presidentit janë:
1. Emërimi dhe pranimi i dorëheqjes së kryeministrit.
2. Emërimi, shkarkimi dhe pezullimi me dekret presidencial i ministrave dhe anëtarëve të tjerë të Këshillit të Ministrave, në bazë të propozimit të Kryeministrit.
3. Emërimi dhe shkarkimi i përfaqësuesve diplomatikë, në bazë të propozimit të Kryeministrit.
4. Përgatitja e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare, ratifikimi ose refuzimi i atyre që nuk janë egzaminuar nga Kuvendi Popullor.
5. Presidenti është Komandant i Forcave të Armatosura dhe Kryetar i Këshillit të Mbrojtjes.
--------------------------------------------------------------------------------
Funksioni i Presidentit
John Hutchinson Kelley
Sot në botë egzistojnë shumë forma të qeverisjes demokratike. Megjithatë, në të gjitha format e demokracive është vetëm një person që drejton këtë qeverisje. Ky drejtues mund të jetë Mbreti ose Mbretëresha, në një sistem monarkie kushtetuese, Kryeministri, në një sistem parlamentar, ose Presidenti, në një sistem presidencial. Egziston mundësia që një shtet të ketë një sistem hibrid, ku për shembull, kompetencat ekzekutive ndahen midis presidentit dhe kryeministrit.
Kushtetuta më e vjetër e botës, ajo e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, ishte kushtetuta e parë që i veshi presidentit kompetenca ekzekutive. Neni 2 i Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara specifikon në mënyrë shumë të qartë përgjegjësitë dhe kompetencat e presidentit, si edhe mënyrën e zgjedhjes dhe të shkarkimit nga detyra të presidentit.
Në bazë të Ligjit shqiptar për Dispozitat Kryesore Kushtetuese (Kushtetuta e përkohshme e Shqipërisë), Presidenti i Republikës është Kryetari i Shtetit. Nenet 24 - 32 të këtyre dispozitave përshkruajnë kompetencat, përgjegjësitë, privilegjet, etj., të postit të Presidentit të Republikës. Shqiptarët mund të dëshirojnë të përfshijnë në kushtetutën e re të gjitha, një pjesë, ose asnjë nga dispozitat e këtij ligji që rregullojnë postin e presidentit.
Megjithatë, pavarësisht nga fakti i përfshirjes ose jo të dispozitave të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në kushtetutën e re, shqiptarët mund të marrin në konsideratë çështjet e paraqitura më poshtëë:
1. Kriteret që duhet të plotësojë presidenti: Mosha; Arsimimi; Kombësia
2. Zgjedhja e presidentit: Votimi Parlamentar kundrejt Votimit Popullor; Votim i Fshehtë kundrejt
Votimit të Hapur
3. Afati i mandatit presidencial: Për sa kohë mund të qëndrojë në detyrë; Sa herë mund të zgjidhet
4. Shkarkimi i presidentit nga detyra: Bazat për shkarkimin; Si kryhet
5. Kompetencat dhe përgjegjësitë e presidentit
6. Privilegjet dhe imuniteti i presidentit
__________________
Kriteret
Ka mundësi që problemi i parë që duhet të merret në konsideratë gjatë përzgjedhjes së një presidenti është se cilat janë kriteret kushtetuese që duhet të përmbushen. Nuk është e pazakontë që në një kushtetutë të kërkohet që kandidati për president të ketë mbushur një moshë të caktuar (duhet të jetë mbi 35 vjeç sipas Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara dhe 40 vjeç sipas Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë) dhe të jetë shtetas i vendit, president i të cilit dëshiron të bëhet (çdo shtetas shqiptar mund të zgjidhet president i Republikës në bazë të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë, ndërsa Kushtetuta e Shteteve të Bashkuara është akoma më strikte në këtë pikë, duke vënë kriterin sipas të cilit vetëm personat që kanë lindur në Shtetet e Bashkuara mund të kandidojnë për postin e presidentit).
Shqiptarët mund të dëshirojnë të përfshijnë ose jo në kushtetutën e tyre kritere të tjera - të tilla si një nivel i caktuar arsimimi. Megjithatë, një numër i madh kriteresh të përcaktuara nga kushtetuta do të zvogëlonte numrin e personave të përshtatshëm për postin e presidentit.
Për këtë arsye, shqiptarët duhet të tregohen të kujdesshëm për sa i përket zgjedhjes së kritereve të cilat ata duan t'i përfshijnë në kushtetutën e tyre.
__________________
Zgjedhja e Presidentit
Një problem i rëndësishëm që duhet të merret në konsideratë është: në çfarë mënyre do të zgjidhet presidenti? Presidenti do të zgjidhet nga legjislatura ose parlamenti apo do të zgjidhet nëpërmjet një votimi popullor? Në qoftë se presidenti do të zgjidhet nga legjislatura apo parlamenti, do të ndiqet proçedura e votimit të fshehtë apo votimi do të jetë i hapur ashtu si edhe votimet e tjera të legjislaturës apo parlamentit?
Prezumohet që në qoftë se presidenti do të zgjidhet me votim popullor proçedura do të jetë ajo e votimit të fshehtë.
__________________
Afati i Mandatit Presidencial
Së bashku me problemin e përzgjedhjes së kandidaturës ose zgjedhjes sw presidentit, merret në konsideratë edhe afati i mandatit presidencial dhe fakti nëse presidenti mund të rizgjidhet. Afati i mandatit presidencial varion nga një shtet në tjetrin (për shembull, mandati i presidentit në Shtetet e Bashkuara është katër vjet, në Shqipëri pesë vjet - në bazë të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese - ndërsa në Francë shtatë vjet).
Megjithatë, në ndryshim nga afati i mandatit të kryeministrit i cili mund të rezultojë shumë i shkurtër, sidomos në rastin kur ai drejton një qeveri koalicioni dhe humbet mbështetjen e partnerëve të tij, afati i mandatit të presidentit është i përcaktuar. Në përgjithësi, presidenti mund të shkarkohet nga detyra vetëm nëpërmjet një proçesi specifik (si akuzimi për një krim, në Shtetet e Bashkuara) ose nëpërmjet dorëheqjes (shih nenin 27 të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë).
Së bashku me afatin e mandatit presidencial, duhet marrë në konsideratë edhe çështja e numrit të mandateve gjatë të cilave presidenti mund të kryejë këtë detyrë. Kushtetutat e disa vendeve e kufizojnë numrin e mandateve gjatë të cilave një person mund të zgjidhet president (për shembull, Kushtetuta e Shteteve të Bashkuara e kufizon numrin e mandateve në dy, pra tetë vjet, ndërsa Ligji për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë kufizon zgjedhjen në postin e presidentit për dy afate të njëpasnjëshme, pra për 10 vjet, por nuk kufizon numrin e mandateve presidenciale për të cilat një person mund të zgjidhet në postin e presidentit).
__________________
Shkarkimi i Presidentit nga Detyra
Përderisa një president, në përgjithësi, qëndron në këtë detyrë gjatë gjithë mandatit, problemi i shkarkimit të tij nga detyra është shumë i rëndësishëm për t'u marrë në konsideratë. Proçesi i shkarkimit të presidentit nga detyra duhet të përfshihet në kushtetutë, veçanërisht nëse kompetencat ekzekutive i janë veshur kryesisht atij. Gjithashtu, edhe mënyra e shkarkimit të presidentit duhet të specifikohet në kushtetutë.
Ekzistojnë disa mënyra për të shkarkuar presidentin nga detyra. Një nga këto është nëpërmjet peticionit popullor. Sipas kësaj mënyre, qytetarët të cilët janë të pakënaqur me presidentin mund të marrin nismën e nënshkrimit të një peticioni për të shkarkuar presidentin nga detyra. Normalisht, në rastet kur lejohet organizimi i një peticioni, ai duhet të nënshkruhet nga një numër i caktuar nënshkruesish para se të lejohet zhvillimi i proçedurës për një votë mosbesimi ndaj presidentit.
Por në qoftë se kjo proçedurë realizohet, në shumë vende që kanë këtë sistem, një votë mosbesimi për presidentin që fiton me një diferencë të vogël votash, është e mjaftueshme për ta shkarkuar atë nga detyra. Një mënyrë tjetër për të shkarkuar presidentin nga detyra është nëpërmjet legjislaturës. Kjo është edhe metoda që përdoret në Shtetet e Bashkuara për të shkarkuar presidentin nga detyra. Sipas sistemit të Shteteve të Bashkuara, i cili është përdorur vetëm një herë, dhoma e ulët (Dhoma e Përfaqësuesve) mund të votojë me shumicë votash shkarkimin e presidentit nga detyra. Kur kjo proçedurë ka përfunduar, dhoma e lartë (Senati) voton për të shkarkuar ose jo presidentin nga detyra.
Megjithatë, Senati duhet të votojë me një shumicë absolute votash, prej 2/3, për të shkarkuar presidentin nga detyra. Në një kohë që Ligji për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë nuk parashikon ndonjë mekanizëm të ngjashëm, në bazë të nenit 31 të këtij ligji, imuniteti i presidentit për veprimet zyrtare mund të hiqet nga Kuvendi Popullor "nëpërmjet votimit sekret dhe me një shumicë absolute votash të 2/3 së deputetëve". Në këtë rast efekti do të jetë shkarkimi presidentit në bazë të nenit 27 të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë. Por, për arsye se aftësitë e legjislaturës shqiptare nuk janë shprehimisht të qarta në Ligjin për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë, shqiptarët mund të dëshirojnë të marrin në konsideratë krijimin dhe përfshirjen në kushtetutën e re të një mekanizmi për shkarkimin nga detyra të presidentit.
__________________
Përgjegjësitë e një presidenti
Përgjegjësitë e një presidenti mund të variojnë në një shkallë të gjërë në varësi të kushtetutës që është adoptuar. Për shembull, në bazë të disa kushtetutave roli i presidentit është pak më tepër se ceremonial (si në Irlandë dhe Gjermani). Nga ana tjetër, në disa vende, të tilla si Shtetet e Bashkuara, presidenti është përgjegjës për funksionet e ekzekutivit dhe ushtron kompetenca dhe influencë të jashtëzakonshme.
Ndërmjet përgjegjësive të presidentit të Shteteve të Bashkuara, të përcaktuara në kushtetutë, mund të përmendim:
1. Kompetencën për të nënshkruar traktate dhe marrëveshje ndërkombëtare.
2. Kompetencën për të emëruar ambasadorët, gjyqtarët e Gjykatës së Lartë dhe gjykatave të tjera federale dhe ministrat.
3. Pozicionin e komandantit të përgjithshëm të forcave të armatosura.
Megjithatë, ka mundësi të egzistojë një sistem hibrid që kombinon sistemin presidencial me atë parlamentar. Kushtetuta aktuale franceze (1958) është shembull i këtij tip sistemi. Në Francë, kompetencat ekzekutive janë ndarë midis presidentit dhe kryeministrit. Disa nga përgjegjësitë dhe kompetencat e presidentit francez përfshijnë:
1. Emërimin dhe shkarkimin e kryeministrit.
2. Pjesmarrjen në të gjitha mbledhjet e Këshillit të Ministrave.
3. Vendosjen e vetos mbi ligjet.
Në bazë të Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë, roli i Presidentit, në dukje, është i dorës së dytë në krahasim me atë të Kryeministrit.
Disa nga kompetencat që Ligji për Dispozitat Kryesore Kushtetuese në Republikën e Shqipërisë i ka deleguar Presidentit janë:
1. Emërimi dhe pranimi i dorëheqjes së kryeministrit.
2. Emërimi, shkarkimi dhe pezullimi me dekret presidencial i ministrave dhe anëtarëve të tjerë të Këshillit të Ministrave, në bazë të propozimit të Kryeministrit.
3. Emërimi dhe shkarkimi i përfaqësuesve diplomatikë, në bazë të propozimit të Kryeministrit.
4. Përgatitja e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare, ratifikimi ose refuzimi i atyre që nuk janë egzaminuar nga Kuvendi Popullor.
5. Presidenti është Komandant i Forcave të Armatosura dhe Kryetar i Këshillit të Mbrojtjes.