Parku natyror i Dajtit
I ndodhur në një afërsi prej 26 kilometrash nga kryeqyteti me rreth 26 lloje drurësh dhe shkurresh pyjore, të cilat mbulojne rreth 80 % të territorit, bimësh e barishtore, kafshët dhe shpendët e egra, dy majat dominuese, “ballkonet”, që qëndrojnë mbi shkëmbinjtë e pjerrët, dëborën e dimrit dhe lartësinë relativisht të madhe nga niveli i detit, duke filluar nga 300 metra deri në lartësine 1613 metrash të majës më të lartë, në të 4 zonat fitoklimatike e me një kundërdrejtim që siguron bollshmërinë e ditëve me diell, e për konseguencë me një klimë më të freskët e me ajër më të pastër se pllaja ku shtrihet Tirana.
Mali i Dajtit i shpallur “Park Kombetar” me vendim të Këshillit të Ministrave, Nr 9248, dt. 6.2.1966, ka sot një sipërfaqe prej rreth 3300 ha dhe me perspektive zgjerimi deri ne rreth 11000 ha.
Ai është në juridiksionin dhe administrimin e Drejtorisë së Shërbimit Pyjor Tiranë.
Deri më sot ai i ka plotësuar pothuajse të katër funksionet e një pylli: atë reaktiv, si vend klimaterik e turistik, atë të mbrojtjes të tokës, burimeve ujore, rrugëve, atë të konservimit për studime shkencore, praktika mësimore të studentëve të Fakultetit të Pyjeve e kurse kualifikimi për mbarështrimin e qëndrueshëm të pyjeve, si dhe, deri diku, funksionimin prodhues.
Si linjë ajrore ai nuk shqetëson ambientin që ndodhet poshtë tij.
Fluksi i madh i makinave që ka ardhur nga viti në vit duke u rritur do të shkaktonte zhurma të herëpashershme, që do të ndikonin në shqetësimin e për pasojë pakësimin apo në zhdukjen e specieve, sic është vënë re kohët e fundit pakësimi apo zhdukja e disa kafshëve dhe shpendëve të egër që kanë qenë dikur banorë të përhershëm apo nomadë të pyllit si : derri i egër, kaprolli apo thëllëza e malit, lepuri e dhelpra që kanë ardhur duke u pakësuar vazhdimisht.
Dihet mirë efekti ndotës i vajrave, i gazrave dhe i mbeturinave të djegjes, të provokuara nga numri i madh i makinave, për të cilin sot në Europën Qëndrore është vënë alarmi për rrezikun e «vdekjes së pyllit». Dihet gjithashtu rrezikshmëria e shkëndijave të prodhuara nga shkarkime elektrike të pakontrolluara nga bishtat e cigareve apo shkrepset e pashuara të hedhura sa majtas- djathtas makinave, nga zjarret e ndezura mes rrugëve prej eksursioneve që vijnë me makina dhe shpërndahen sipas qejfit në brendësi të pyllit a mes rrugëve etj
Të krahasuara këto ndikime të rrugës automobilistike me ecjen pa zhurmë, larg sipërfaqes së tokës, të kabinave të mbyllyra me xhama hermetike, mungesën e gazrave, karburanteve dhe vajrave, mungesen e shkëndijave elektrike, etj, ka bëre sot në të gjithë vendet Europiane me karakter alpin të terrenit, që të kufizohet në maksimum futja e automjeteve.
Megjithëse Tirana njihet si qytet në fillim të shek. XVII, zona përreth saj ka një trashëgimi të pasur kulturore që fillon nga antikiteti e deri në ditët tona. Zona e Dajtit përfshin një numër të konsiderueshëm monumentesh kulture që u përkasin periudhave të ndryshme. Njëri prej këtyre është edhe Kalaja e Dajtit, e zbuluar në vitin 1963 nga arkeologu Neritan Ceka. Që prej atij viti, nuk ishte bërë asnjë ndërhyrje restauruese dhe asnjë studim arkeologjik. Në vitin 2008, Spiro Nika dhe Suela Xhyheri (të Institutit të Monumenteve të Kulturës) hartuan një projekt restaurimi për këtë kala, projekt i cili u miratua.
Ai po vihet në jetë prej tyre por edhe me prezencën e koordinatorit të këtij projekti, Prof.Dr Skënder Muçaj, nga Instituti i Arkeologjisë. Institucionet që bashkëpunojnë për të realizuar këtë projekt janë Instituti i Monumenteve të Kulturës, Drejtoria Rajonale e Monumenteve të Kulturës, Instituti i Arkeologjisë, Komuna Dajt dhe Parku Kombëtar i Dajtit. Projekti trevjeçar, i filluar në vitin 2008, pritet të përfundojë në vitin 2010.
Kalaja
Kalaja e Dajtit është shpallur monument kulture i kategorisë së parë më datë 15.01.1963, me nr.vendimi 6 nga Rektorati i Universitetit Shtetëror. E ndodhur në komunën Dajt me një sipërfaqe prej 1.12 hektarësh, ajo bën pjesë në fushën e arkeologjisë dhe kategorizohet si vendbanim. Kalaja i përket kulturës qytetare ilire të periudhës së antikitetit të vonë, në vitet 600 e.s. Me një distancë nga Tirana prej 25 km, Kalaja e Dajtit ndodhet në shpatin perëndimor të malit të Dajtit, mbi një majë në të djathtë të rrugës që të çon nga King Parku ose Ish-Kampi i Punëtorëve. Duke qenë në një lartësi rreth 1200 metra mbi nivelin e detit, prej saj mund të vrojtohet një horizont shumë i gjerë që përfshin Fushën e Tiranës, vargjet kodrinore të saj deri në bregdet. Me një sipërfaqe prej 1.12 hektarësh dhe në pjesën më të madhe të saj ajo është mjaft e pjerrët dhe për ndërtimin e banesave janë hapur tarraca. Tarracat mbi të cilat ngrihen banesat, variojnë nga pesë metra në 15 metra gjerësi. Në projektin e restaurimit, objektivat që mbeten për t'u realizuar gjatë këtij viti dhe në atë në vazhdim, janë gjurmimi i murit rrethues dhe dokumentimi i tij me asistentë arkeologjikë, restaurimi i pjesëve të dëmtuara të mureve dhe të kullave. Monedha të gjetura në kala i përkasin Tiber Kostandinit II (582-602). Në kronikën e tij, Prokopi i Qezaresë shkruan se perandori bizantin Justiniani (527-566) ndërtoi në Epirin e Ri 32 kala dhe rindërtoi 26 të tjera, me qëllim që të mbronte Epirin e Ri nga sulmet e sllavëve. Në qoftë se Kalaja e Dajtit është njëra prej tyre, ajo i përket gjysmës së shekullit të gjashtë.
Vendndodhja dhe përshkrimi
Faqja perëndimore e kodrës mbi të cilën është ndërtuar kalaja është më pak e pjerrët dhe kalon poshtë në një pjesë të sheshtë, kurse faqet veriperëndimore dhe lindore bien me një pjerrësi të madhe mbi dy përrenj malorë. Muret kanë qenë ndërtuar të ndjekin formën e kodrës, duke formuar një trekëndësh. Ato kanë një perimetër me rreth 550 metra; muri verior ka gjatësi 150 metra; lindori 190 metra, ndërsa jugori 210 metra. Pjesa veriore e fortifikimit veçohet prej një muri tërthor, duke krijuar dhe një farë akropoli të vogël. Muret e kalasë kanë një trashësi prej 2.30 metrash; në anët më pak të mbrojtura muret janë ndërtuar me gurë mesatarë të papunuar, të lidhur me llaç të bardhë përzier me zhur. Një ndër elementët kryesorë të fortifikimit të Kalasë së Dajtit janë edhe kullat e vendosura në çdo kulm të trekëndëshit. Kulla jugore ka formë rrethi me diametër të jashtëm 7.30 metra dhe trashësi muri 1.15 metra; në brendësi të saj të çon në një hyrje të vogël me gjerësi 0.85 metra. Kulla perëndimore ka formën e një gjysmë rrethi me diametër të jashtëm pesë metra dhe bri saj gjendet dhe hyrja e vetme që është konstatuar, e cila është 1.60 metra e gjerë. Gjatë 190 metrave të këtij muri mund të dallosh qartë themelet e ndërtesave. Dallohet mirë njëra prej ndërtesave të mbështetura. Me përmasa 5.90 dhe 5.89 metra, ajo është ndërtuar me gurë të mëdhenj e pa lidhje llaçi. Më e madhja prej tyre është ajo e përmasave 6.20 dhe 6.50 metra. Kulla e fundit gjendet në kuotën 1149 metra. Pjerrësia e madhe e relievit në këtë vend ka bërë që muret e kësaj të ndërtohen me një trashësi 0.90 metra.
Datimi
Disa monedha të gjetura në Kalanë e Dajtit mund të ndihmojnë për datimin e saj; këto monedha i përkasin Tiber Kostandinit II (582-602). Në kronikën e tij, Prokopi i Qezaresë shkruan se perandori bizantin Justiniani (527-566) ndërtoi në Epirin e Ri 32 kala dhe rindërtoi 26 të tjera, me qëllim që të mbronte Epirin e Ri nga sulmet e sllavëve. Në qoftë se kalaja jonë është njëra prej tyre, ajo i përket pra gjysmës së shekullit të gjashtë (N.Ceka, Gj.Karaiskaj, A.Baçe).
Rëndësia
Sipas njërit prej autorëve të projektit të restaurimit, Spiro Nikës, sot Tirana përmbledh një popullsi prej afro një të tretën e popullsisë së Shqipërisë dhe ka domosdoshmëri për zgjerim të turizmit të "fundjavës'. Qendra jo shumë larg saj ofron shumëllojshmëri tipash turizmi, nga ai i natyrës tek ai arkeologjik. Kalaja e Dajtit, duke qenë e vendosur brenda Parkut Kombëtar të Dajtit, përbën një ndër elementët kryesorë të tij, i cili ka si domosdoshmëri të bëhet i vizitueshëm për turistët. Në përputhje me rolin e ri që kërkon të marrë Tirana si kryeqytet në lidhje me simotrat e saj në rajon, ato resurse të natyrës, biomonumente dhe gjeomonumente duhet t'u bashkëngjiten atyre arkeologjiko-historike, për një plotësim të vlerave të saj. Zgjidhja e saj do të realizohet hap pas hapi me kontributin e institucioneve të specializuara: Instituti i Arkeologjisë, Instituti i Monumenteve të Kulturës "Gani Strazimiri".
Objektivat e projektit
"Projekti trevjeçar ka filluar në vitin 2008 dhe përfundon në vitin 2010. Si objektivë kryesore e vitit të kaluar ishte hapja e trasesë për këmbësorë nga rruga automobilistike e parkut që të çon deri tek Kalaja e Dajtit rreth 150 metra, dhe shtrimi me materiale inerte në rrugën prej 450 metrash; pastrimi nga shkurret i Kalasë së Dajtit dhe bimësia e lartë e degraduar", -shprehet Spira Nika. Por përveç këtyre është bërë edhe evidentimi i linjave të mureve dhe të kullave 2 dhe 3 dhe janë realizuar sondazhe arkeologjike (që është hera e parë që janë realizuar) tek gjurmët e banesave dhe hyrja perëndimore e kalasë. Veprimi është koordinuar me Institutin e Arkeologjisë. Një tjetër veprim i ndërmarrë është edhe vendosja e tabelave të sinjalistikës turistike në disa pozicione si në Kinostudio dhe në stacionin e teleferikut në Dajt, veprime që do të kryhen gjatë këtyre ditëve. Sipas Nikës, objektivat që mbeten për t'u realizuar gjatë këtij viti dhe në atë në vazhdim, janë gjurmimi i murit rrethues dhe dokumentimi i tij me asistentë arkeologjikë, restaurimi i pjesëve të dëmtuara të mureve dhe të kullave.
Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave synon të kthejë Parkun Kombëtar të Malit të Dajtit në një model të parqeve të Shqipërisë, por dhe në një pikënisje për një bashkëmenaxhim të qëndrueshëm e dobiprurës. Sipas MMPAU, Parku Kombëtar "Mali i Dajtit" paraqet rëndësi shkencore, turistike dhe ekonomiko-sociale dhe me të drejtë quhet "mushkritë e gjelbërta" të kryeqytetit. Për t'i dhënë një vizion të ri këtij Parku Kombëtar, ky dikaster ka dhënë fonde të konsiderueshme për ruajtjen dhe menaxhimin e tij. Aspekt i rëndësishëm në vizionin për të ardhmen e këtij parku mbetet kontrolli dhe menaxhimi i vizitorëve dhe i automjeteve në brendësi të parkut. Aktualisht, vizitorët e automjetet shpërndahen në zona të ndryshme të parkut. Ndërsa, funksionimi i teleferikut po rrit më tej përqendrimin e vizitorëve në vende të hapura. Po kështu dhe menaxhimi i mbeturinave jo organike, të shpërndara në zonat e piknikut dhe problemet sanitare, mbeten në vëmendje të administratës së shërbimit të Parkut. Afërsia me Tiranën, qytet që vitet e fundit po shënon një rritje të ndjeshme të popullsisë, shton njëherazi nevojën emergjente për marrjen e masave të nevojshme, që ky park jo vetëm të mbrohet në vlerat e tij të paçmueshme, por njëkohësisht të vihet në shërbim të vizitorëve dhe të banorëve. Sipas MMPAU, është parashikuar që vitin e ardhshëm të ndërtohen 5 kampingje të mëdhenj të kompletuar me mjetet e nevojshme për pikniqet e vizitorëve dhe parkimin e automjeteve. Këtij qëllimi i shërben edhe përurimi i sotëm i një trau elektronik, i cili do të mundësojë kontrollin më të mirë të hyrjeve dhe të daljeve nga parku i automjeteve dhe i vizitorëve. Ndër objektivat afatgjatë, të përcaktuar për zhvillimin e shërbimeve dhe të turizmit në këtë park, është dhe evidentimi dhe rritja e kapaciteteve për argëtimin, shlodhja dhe përtëritja e njerëzve, duke u krijuar atyre kushte të përshtatëshme, por edhe rritja e cilësisë së jetës dhe të të ardhurave, duke investuar më tepër në infrastrukturën e pritjes dhe të informimit të vizitorëve. Sipas të dhënave nga MMPAU, me fonde të buxhetit të shtetit është kryer përmirësimi dhe rigjallërimi i pyjeve, ripyllëzimi i sipërfaqeve të eroduara, krijimi i fidanishtes me llojet autoktone, rehabilitimi i mjedisit dhe pastrimi i territorit, sigurimi i mjeteve për parandalimin dhe shuarjen e zjarreve, vendosja e tabelave informuese, meremetimi i çezmave të ujit, etj, bëhet e ditur nga të dhënat e MMPAU. Gjithashtu, janë realizuar edhe disa ndërhyrje në vendet më të preferuara nga vizitorët ditore apo turistët, kryesisht përgjatë rrugëve, lëndinave, pranë qendrave të biznesit, në territorin e qendrës së vizitorëve, për shëtitoren në terracën e Dajtit, ku funksionon dhe teleferiku.
Teleferiku Tirane–Dajt, nje nga investimet e para te ketij lloji ne vend ne sherbim te zhvillimit te turizmit malor, pritet te perfundoje brenda tremujorit te pare te vitit te ardhshem. Ne kete menyre do te shkurtohet ndjeshem distanca kohore midis qytetit te Tiranes dhe parkut te Dajtit. Kjo shihet edhe si nje nga perparesite kryesore qe projekti per ndertimin e teleferikut mbart me vete. Per te shkuar ne Dajt, te sheshi para ish-kampit te pionereve, teleferikut do t’i nevojiten vetem 12 minuta, teksa do te pershkoje nje distance prej rreth 4 kilometra ne vije ajrore. Projektuesit mendojne se kapaciteti qe do perballoje ky teleferik do jete 360 persona ne ore. Per transportin e tyre do te vijne ne ndihme 22 kabina panoramike, ku secila prej tyre do te mbarte 8 persona njekohesisht. Secila nga kabinat do te jete nje minut larg tjetres ne kohen e nisjes. Ato do te alternohen, pra nje pjese do jete ne ngjitje dhe pjesa tjeter do te ktheje serish vizitoret ne pikenisje. Bileta per kete udhetim te rralle ne Shqiperi mendohet te kushtoje 5 euro per person. Parku i Dajtit eshte nje nga zonat me te gjelberuara te mbrojtura nga shteti ne afersi te kryeqytetit. Me perfundimin e ketij investimi do te perfitojne jo vetem banoret e Tiranes, por dhe vizitore nga qytete te tjera pse jo edhe turiste te huaj, te cilet do te kene mundesi qe gjate gjithe vitit te vizitojne parkun ne malin e Dajtit.
Punimet per ndertimin e teleferikut kane filluar ne muajin prill te vitit 2003. Investimi kap shifrat 6.5 milione euro dhe eshte kryer nga Instituti i Studimeve dhe Projektimeve Pyjore ne Tirane. Firma prestigjoze austriake “Doppelmayr” eshte zbatuesja e projektit. Ky projekt eshte fryt i bashkepunimit midis Institutit te Studimeve dhe Projektimeve Pyjore, partnereve austriake si dhe Bankes Italo-Shqiptare. Per ndertimin e kullave dhe vendosjen e kolonave mbeshtetese, ne te cilat do te kalojne kavot e teleferikut, jane duke u perdorur helikoptere.
Dajti, parku qe duhet mbrojtur
Por gjithe ky fluks i madh vizitoresh dhe ekskursionistesh qe planifikohet te zbarkoje ne parkun e Dajtit duhet te mbahet nen kontroll. Ne kete menyre, parku do te mbrohet nga “amortizimi” i pershpejtuar si pasoje e zhvillimit te turizmit. Parku kombetar “Mali i Dajtit” ndodhet ne verilindje te Tiranes dhe ka nje siperfaqe prej 3300 hektaresh dhe ne te ardhmen parashikohet te arrije deri ne 11 mije hektare. Ky park eshte themeluar qysh ne vitin 1960 dhe me disa vendime te Keshillit te Ministrave eshte shpallur Park Kombetar. Sot ky park adiministrohet nga Drejtoria e Sherbimit Pyjor te Tiranes mbi bazen e nje projekti te Bankes Boterore per pyjet. Ne qender te parkut, me lartesi 1050 metra dhe gjatesi rreth tre kilometra shpaloset fusha e Dajtit. Temperatura mesatare ne park gajte muajit janar luhatet midis 4-6 grade celsius, nderkohe qe korriku eshte muaji me i nxehte i vitit. Reshjet e shiut jane te bollshme, ndersa gjate periudhes se dimrit nuk mungojne edhe reshjet e debores. Bimesia eshte e shumellojshme nga shkurret mesdhetare te dushqet, ahu etj.
I ndodhur në një afërsi prej 26 kilometrash nga kryeqyteti me rreth 26 lloje drurësh dhe shkurresh pyjore, të cilat mbulojne rreth 80 % të territorit, bimësh e barishtore, kafshët dhe shpendët e egra, dy majat dominuese, “ballkonet”, që qëndrojnë mbi shkëmbinjtë e pjerrët, dëborën e dimrit dhe lartësinë relativisht të madhe nga niveli i detit, duke filluar nga 300 metra deri në lartësine 1613 metrash të majës më të lartë, në të 4 zonat fitoklimatike e me një kundërdrejtim që siguron bollshmërinë e ditëve me diell, e për konseguencë me një klimë më të freskët e me ajër më të pastër se pllaja ku shtrihet Tirana.
Mali i Dajtit i shpallur “Park Kombetar” me vendim të Këshillit të Ministrave, Nr 9248, dt. 6.2.1966, ka sot një sipërfaqe prej rreth 3300 ha dhe me perspektive zgjerimi deri ne rreth 11000 ha.
Ai është në juridiksionin dhe administrimin e Drejtorisë së Shërbimit Pyjor Tiranë.
Deri më sot ai i ka plotësuar pothuajse të katër funksionet e një pylli: atë reaktiv, si vend klimaterik e turistik, atë të mbrojtjes të tokës, burimeve ujore, rrugëve, atë të konservimit për studime shkencore, praktika mësimore të studentëve të Fakultetit të Pyjeve e kurse kualifikimi për mbarështrimin e qëndrueshëm të pyjeve, si dhe, deri diku, funksionimin prodhues.
Si linjë ajrore ai nuk shqetëson ambientin që ndodhet poshtë tij.
Fluksi i madh i makinave që ka ardhur nga viti në vit duke u rritur do të shkaktonte zhurma të herëpashershme, që do të ndikonin në shqetësimin e për pasojë pakësimin apo në zhdukjen e specieve, sic është vënë re kohët e fundit pakësimi apo zhdukja e disa kafshëve dhe shpendëve të egër që kanë qenë dikur banorë të përhershëm apo nomadë të pyllit si : derri i egër, kaprolli apo thëllëza e malit, lepuri e dhelpra që kanë ardhur duke u pakësuar vazhdimisht.
Dihet mirë efekti ndotës i vajrave, i gazrave dhe i mbeturinave të djegjes, të provokuara nga numri i madh i makinave, për të cilin sot në Europën Qëndrore është vënë alarmi për rrezikun e «vdekjes së pyllit». Dihet gjithashtu rrezikshmëria e shkëndijave të prodhuara nga shkarkime elektrike të pakontrolluara nga bishtat e cigareve apo shkrepset e pashuara të hedhura sa majtas- djathtas makinave, nga zjarret e ndezura mes rrugëve prej eksursioneve që vijnë me makina dhe shpërndahen sipas qejfit në brendësi të pyllit a mes rrugëve etj
Të krahasuara këto ndikime të rrugës automobilistike me ecjen pa zhurmë, larg sipërfaqes së tokës, të kabinave të mbyllyra me xhama hermetike, mungesën e gazrave, karburanteve dhe vajrave, mungesen e shkëndijave elektrike, etj, ka bëre sot në të gjithë vendet Europiane me karakter alpin të terrenit, që të kufizohet në maksimum futja e automjeteve.
Megjithëse Tirana njihet si qytet në fillim të shek. XVII, zona përreth saj ka një trashëgimi të pasur kulturore që fillon nga antikiteti e deri në ditët tona. Zona e Dajtit përfshin një numër të konsiderueshëm monumentesh kulture që u përkasin periudhave të ndryshme. Njëri prej këtyre është edhe Kalaja e Dajtit, e zbuluar në vitin 1963 nga arkeologu Neritan Ceka. Që prej atij viti, nuk ishte bërë asnjë ndërhyrje restauruese dhe asnjë studim arkeologjik. Në vitin 2008, Spiro Nika dhe Suela Xhyheri (të Institutit të Monumenteve të Kulturës) hartuan një projekt restaurimi për këtë kala, projekt i cili u miratua.
Ai po vihet në jetë prej tyre por edhe me prezencën e koordinatorit të këtij projekti, Prof.Dr Skënder Muçaj, nga Instituti i Arkeologjisë. Institucionet që bashkëpunojnë për të realizuar këtë projekt janë Instituti i Monumenteve të Kulturës, Drejtoria Rajonale e Monumenteve të Kulturës, Instituti i Arkeologjisë, Komuna Dajt dhe Parku Kombëtar i Dajtit. Projekti trevjeçar, i filluar në vitin 2008, pritet të përfundojë në vitin 2010.
Kalaja
Kalaja e Dajtit është shpallur monument kulture i kategorisë së parë më datë 15.01.1963, me nr.vendimi 6 nga Rektorati i Universitetit Shtetëror. E ndodhur në komunën Dajt me një sipërfaqe prej 1.12 hektarësh, ajo bën pjesë në fushën e arkeologjisë dhe kategorizohet si vendbanim. Kalaja i përket kulturës qytetare ilire të periudhës së antikitetit të vonë, në vitet 600 e.s. Me një distancë nga Tirana prej 25 km, Kalaja e Dajtit ndodhet në shpatin perëndimor të malit të Dajtit, mbi një majë në të djathtë të rrugës që të çon nga King Parku ose Ish-Kampi i Punëtorëve. Duke qenë në një lartësi rreth 1200 metra mbi nivelin e detit, prej saj mund të vrojtohet një horizont shumë i gjerë që përfshin Fushën e Tiranës, vargjet kodrinore të saj deri në bregdet. Me një sipërfaqe prej 1.12 hektarësh dhe në pjesën më të madhe të saj ajo është mjaft e pjerrët dhe për ndërtimin e banesave janë hapur tarraca. Tarracat mbi të cilat ngrihen banesat, variojnë nga pesë metra në 15 metra gjerësi. Në projektin e restaurimit, objektivat që mbeten për t'u realizuar gjatë këtij viti dhe në atë në vazhdim, janë gjurmimi i murit rrethues dhe dokumentimi i tij me asistentë arkeologjikë, restaurimi i pjesëve të dëmtuara të mureve dhe të kullave. Monedha të gjetura në kala i përkasin Tiber Kostandinit II (582-602). Në kronikën e tij, Prokopi i Qezaresë shkruan se perandori bizantin Justiniani (527-566) ndërtoi në Epirin e Ri 32 kala dhe rindërtoi 26 të tjera, me qëllim që të mbronte Epirin e Ri nga sulmet e sllavëve. Në qoftë se Kalaja e Dajtit është njëra prej tyre, ajo i përket gjysmës së shekullit të gjashtë.
Vendndodhja dhe përshkrimi
Faqja perëndimore e kodrës mbi të cilën është ndërtuar kalaja është më pak e pjerrët dhe kalon poshtë në një pjesë të sheshtë, kurse faqet veriperëndimore dhe lindore bien me një pjerrësi të madhe mbi dy përrenj malorë. Muret kanë qenë ndërtuar të ndjekin formën e kodrës, duke formuar një trekëndësh. Ato kanë një perimetër me rreth 550 metra; muri verior ka gjatësi 150 metra; lindori 190 metra, ndërsa jugori 210 metra. Pjesa veriore e fortifikimit veçohet prej një muri tërthor, duke krijuar dhe një farë akropoli të vogël. Muret e kalasë kanë një trashësi prej 2.30 metrash; në anët më pak të mbrojtura muret janë ndërtuar me gurë mesatarë të papunuar, të lidhur me llaç të bardhë përzier me zhur. Një ndër elementët kryesorë të fortifikimit të Kalasë së Dajtit janë edhe kullat e vendosura në çdo kulm të trekëndëshit. Kulla jugore ka formë rrethi me diametër të jashtëm 7.30 metra dhe trashësi muri 1.15 metra; në brendësi të saj të çon në një hyrje të vogël me gjerësi 0.85 metra. Kulla perëndimore ka formën e një gjysmë rrethi me diametër të jashtëm pesë metra dhe bri saj gjendet dhe hyrja e vetme që është konstatuar, e cila është 1.60 metra e gjerë. Gjatë 190 metrave të këtij muri mund të dallosh qartë themelet e ndërtesave. Dallohet mirë njëra prej ndërtesave të mbështetura. Me përmasa 5.90 dhe 5.89 metra, ajo është ndërtuar me gurë të mëdhenj e pa lidhje llaçi. Më e madhja prej tyre është ajo e përmasave 6.20 dhe 6.50 metra. Kulla e fundit gjendet në kuotën 1149 metra. Pjerrësia e madhe e relievit në këtë vend ka bërë që muret e kësaj të ndërtohen me një trashësi 0.90 metra.
Datimi
Disa monedha të gjetura në Kalanë e Dajtit mund të ndihmojnë për datimin e saj; këto monedha i përkasin Tiber Kostandinit II (582-602). Në kronikën e tij, Prokopi i Qezaresë shkruan se perandori bizantin Justiniani (527-566) ndërtoi në Epirin e Ri 32 kala dhe rindërtoi 26 të tjera, me qëllim që të mbronte Epirin e Ri nga sulmet e sllavëve. Në qoftë se kalaja jonë është njëra prej tyre, ajo i përket pra gjysmës së shekullit të gjashtë (N.Ceka, Gj.Karaiskaj, A.Baçe).
Rëndësia
Sipas njërit prej autorëve të projektit të restaurimit, Spiro Nikës, sot Tirana përmbledh një popullsi prej afro një të tretën e popullsisë së Shqipërisë dhe ka domosdoshmëri për zgjerim të turizmit të "fundjavës'. Qendra jo shumë larg saj ofron shumëllojshmëri tipash turizmi, nga ai i natyrës tek ai arkeologjik. Kalaja e Dajtit, duke qenë e vendosur brenda Parkut Kombëtar të Dajtit, përbën një ndër elementët kryesorë të tij, i cili ka si domosdoshmëri të bëhet i vizitueshëm për turistët. Në përputhje me rolin e ri që kërkon të marrë Tirana si kryeqytet në lidhje me simotrat e saj në rajon, ato resurse të natyrës, biomonumente dhe gjeomonumente duhet t'u bashkëngjiten atyre arkeologjiko-historike, për një plotësim të vlerave të saj. Zgjidhja e saj do të realizohet hap pas hapi me kontributin e institucioneve të specializuara: Instituti i Arkeologjisë, Instituti i Monumenteve të Kulturës "Gani Strazimiri".
Objektivat e projektit
"Projekti trevjeçar ka filluar në vitin 2008 dhe përfundon në vitin 2010. Si objektivë kryesore e vitit të kaluar ishte hapja e trasesë për këmbësorë nga rruga automobilistike e parkut që të çon deri tek Kalaja e Dajtit rreth 150 metra, dhe shtrimi me materiale inerte në rrugën prej 450 metrash; pastrimi nga shkurret i Kalasë së Dajtit dhe bimësia e lartë e degraduar", -shprehet Spira Nika. Por përveç këtyre është bërë edhe evidentimi i linjave të mureve dhe të kullave 2 dhe 3 dhe janë realizuar sondazhe arkeologjike (që është hera e parë që janë realizuar) tek gjurmët e banesave dhe hyrja perëndimore e kalasë. Veprimi është koordinuar me Institutin e Arkeologjisë. Një tjetër veprim i ndërmarrë është edhe vendosja e tabelave të sinjalistikës turistike në disa pozicione si në Kinostudio dhe në stacionin e teleferikut në Dajt, veprime që do të kryhen gjatë këtyre ditëve. Sipas Nikës, objektivat që mbeten për t'u realizuar gjatë këtij viti dhe në atë në vazhdim, janë gjurmimi i murit rrethues dhe dokumentimi i tij me asistentë arkeologjikë, restaurimi i pjesëve të dëmtuara të mureve dhe të kullave.
Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave synon të kthejë Parkun Kombëtar të Malit të Dajtit në një model të parqeve të Shqipërisë, por dhe në një pikënisje për një bashkëmenaxhim të qëndrueshëm e dobiprurës. Sipas MMPAU, Parku Kombëtar "Mali i Dajtit" paraqet rëndësi shkencore, turistike dhe ekonomiko-sociale dhe me të drejtë quhet "mushkritë e gjelbërta" të kryeqytetit. Për t'i dhënë një vizion të ri këtij Parku Kombëtar, ky dikaster ka dhënë fonde të konsiderueshme për ruajtjen dhe menaxhimin e tij. Aspekt i rëndësishëm në vizionin për të ardhmen e këtij parku mbetet kontrolli dhe menaxhimi i vizitorëve dhe i automjeteve në brendësi të parkut. Aktualisht, vizitorët e automjetet shpërndahen në zona të ndryshme të parkut. Ndërsa, funksionimi i teleferikut po rrit më tej përqendrimin e vizitorëve në vende të hapura. Po kështu dhe menaxhimi i mbeturinave jo organike, të shpërndara në zonat e piknikut dhe problemet sanitare, mbeten në vëmendje të administratës së shërbimit të Parkut. Afërsia me Tiranën, qytet që vitet e fundit po shënon një rritje të ndjeshme të popullsisë, shton njëherazi nevojën emergjente për marrjen e masave të nevojshme, që ky park jo vetëm të mbrohet në vlerat e tij të paçmueshme, por njëkohësisht të vihet në shërbim të vizitorëve dhe të banorëve. Sipas MMPAU, është parashikuar që vitin e ardhshëm të ndërtohen 5 kampingje të mëdhenj të kompletuar me mjetet e nevojshme për pikniqet e vizitorëve dhe parkimin e automjeteve. Këtij qëllimi i shërben edhe përurimi i sotëm i një trau elektronik, i cili do të mundësojë kontrollin më të mirë të hyrjeve dhe të daljeve nga parku i automjeteve dhe i vizitorëve. Ndër objektivat afatgjatë, të përcaktuar për zhvillimin e shërbimeve dhe të turizmit në këtë park, është dhe evidentimi dhe rritja e kapaciteteve për argëtimin, shlodhja dhe përtëritja e njerëzve, duke u krijuar atyre kushte të përshtatëshme, por edhe rritja e cilësisë së jetës dhe të të ardhurave, duke investuar më tepër në infrastrukturën e pritjes dhe të informimit të vizitorëve. Sipas të dhënave nga MMPAU, me fonde të buxhetit të shtetit është kryer përmirësimi dhe rigjallërimi i pyjeve, ripyllëzimi i sipërfaqeve të eroduara, krijimi i fidanishtes me llojet autoktone, rehabilitimi i mjedisit dhe pastrimi i territorit, sigurimi i mjeteve për parandalimin dhe shuarjen e zjarreve, vendosja e tabelave informuese, meremetimi i çezmave të ujit, etj, bëhet e ditur nga të dhënat e MMPAU. Gjithashtu, janë realizuar edhe disa ndërhyrje në vendet më të preferuara nga vizitorët ditore apo turistët, kryesisht përgjatë rrugëve, lëndinave, pranë qendrave të biznesit, në territorin e qendrës së vizitorëve, për shëtitoren në terracën e Dajtit, ku funksionon dhe teleferiku.
Teleferiku Tirane–Dajt, nje nga investimet e para te ketij lloji ne vend ne sherbim te zhvillimit te turizmit malor, pritet te perfundoje brenda tremujorit te pare te vitit te ardhshem. Ne kete menyre do te shkurtohet ndjeshem distanca kohore midis qytetit te Tiranes dhe parkut te Dajtit. Kjo shihet edhe si nje nga perparesite kryesore qe projekti per ndertimin e teleferikut mbart me vete. Per te shkuar ne Dajt, te sheshi para ish-kampit te pionereve, teleferikut do t’i nevojiten vetem 12 minuta, teksa do te pershkoje nje distance prej rreth 4 kilometra ne vije ajrore. Projektuesit mendojne se kapaciteti qe do perballoje ky teleferik do jete 360 persona ne ore. Per transportin e tyre do te vijne ne ndihme 22 kabina panoramike, ku secila prej tyre do te mbarte 8 persona njekohesisht. Secila nga kabinat do te jete nje minut larg tjetres ne kohen e nisjes. Ato do te alternohen, pra nje pjese do jete ne ngjitje dhe pjesa tjeter do te ktheje serish vizitoret ne pikenisje. Bileta per kete udhetim te rralle ne Shqiperi mendohet te kushtoje 5 euro per person. Parku i Dajtit eshte nje nga zonat me te gjelberuara te mbrojtura nga shteti ne afersi te kryeqytetit. Me perfundimin e ketij investimi do te perfitojne jo vetem banoret e Tiranes, por dhe vizitore nga qytete te tjera pse jo edhe turiste te huaj, te cilet do te kene mundesi qe gjate gjithe vitit te vizitojne parkun ne malin e Dajtit.
Punimet per ndertimin e teleferikut kane filluar ne muajin prill te vitit 2003. Investimi kap shifrat 6.5 milione euro dhe eshte kryer nga Instituti i Studimeve dhe Projektimeve Pyjore ne Tirane. Firma prestigjoze austriake “Doppelmayr” eshte zbatuesja e projektit. Ky projekt eshte fryt i bashkepunimit midis Institutit te Studimeve dhe Projektimeve Pyjore, partnereve austriake si dhe Bankes Italo-Shqiptare. Per ndertimin e kullave dhe vendosjen e kolonave mbeshtetese, ne te cilat do te kalojne kavot e teleferikut, jane duke u perdorur helikoptere.
Dajti, parku qe duhet mbrojtur
Por gjithe ky fluks i madh vizitoresh dhe ekskursionistesh qe planifikohet te zbarkoje ne parkun e Dajtit duhet te mbahet nen kontroll. Ne kete menyre, parku do te mbrohet nga “amortizimi” i pershpejtuar si pasoje e zhvillimit te turizmit. Parku kombetar “Mali i Dajtit” ndodhet ne verilindje te Tiranes dhe ka nje siperfaqe prej 3300 hektaresh dhe ne te ardhmen parashikohet te arrije deri ne 11 mije hektare. Ky park eshte themeluar qysh ne vitin 1960 dhe me disa vendime te Keshillit te Ministrave eshte shpallur Park Kombetar. Sot ky park adiministrohet nga Drejtoria e Sherbimit Pyjor te Tiranes mbi bazen e nje projekti te Bankes Boterore per pyjet. Ne qender te parkut, me lartesi 1050 metra dhe gjatesi rreth tre kilometra shpaloset fusha e Dajtit. Temperatura mesatare ne park gajte muajit janar luhatet midis 4-6 grade celsius, nderkohe qe korriku eshte muaji me i nxehte i vitit. Reshjet e shiut jane te bollshme, ndersa gjate periudhes se dimrit nuk mungojne edhe reshjet e debores. Bimesia eshte e shumellojshme nga shkurret mesdhetare te dushqet, ahu etj.
