Titulli: Muslimanët në Medicinë
RRENJET E MEDICINES ISLAME NE MJEKESINE EVROPIANE
Nga David V. اanc
Wel knew he the olde Esculapius
And Deyscorides and eek Rufus
Olde Ypocras, Haly and Galeyn
Serapion, Razi and Avycen,
Averrois, Damascien and Constantyn,
Bernard and Gatesden and Gilbertyn
Ne prologun e Historive te Kantenburit, Xhefri Shoser identifikon autoritetet e perdorura nga “Doktoret e Fizikes” ne gjashtë rreshta te cilat po i permendim me poshtë.
Lista perfshin katër fizikant arab: Jesu Hali (Ibn ‘Isa (Hali Abbas, Ali ibn el-Abbas el-Maxhusi]), Razi (el-Razi, apo Razes), Avycen (Ibn Sina) dhe Averrois (Ibn Rushd, apo Averroes). Këta te katert nuk u futen ne listen e Shoserit vetëm për te shtuar pak arome ekzotike ne poezite e tij te fundit te shekullit te 14. Shoseri i citoi ata sepse ata konsideroheshin si autoritete nga me te medhenjte ne fushën e mjekesise për botën e hershme dhe Evropen mesjetare; fizikante, librat e te cileve u përdoren në shkollat europiane te mjekesise, qe do të ishin edhe për shumë shekuj te tjerë. Ne fillim duke e mbledhur, perkthyer, shpjeguar dhe duke e kodifikuar dijen klasike greko-romake qe Evropa e kishte humbur, fizikantet arabe te shekujve 8-11 hodhen themelet e institucioneve dhe shkences ne mjekesine moderne.
Mbas rënies se perandorise romake ne shekullin e peste, Evropa pati humbur lidhje me shumë nga trashëgimia e saj intelektuale. Nga shkenca greke, gjithashka qe pati mbetur ishte enciklopedia e Plinit dhe te dhenat e Betiusit ne llogjike dhe matematike; biblioteka latine ishte aq e kufizuar saqë teologet evropiane e patën thuajse te pamundur qe te zgjeronin njohurite e tyre duke u mbeshtetur vetëm ne këto dokumente qe kishin.
Qendra e Evropes se re u be kisha, e cila ushtroi influencen e saj thellesisht ne mjekesi. Për shkak se krisitianizmi theksonte kujdesin për te semuret, manastiret bene spitale shumë te mira – por ato nuk funksiononin njësoj si spitalet e sotme. Ato ishin thjesht vende ku qëndronin njerëzitë e sëmurë, ku ata ose mund te sheroheshin apo vdisnin sipas deshires se Zotit. Atje nuk kishte fizikante te ditur qe mund te kujdeseshin, vetëm disa murgj te sjellshem te cilët kujdeseshin nga ana shpirtërore, por jo nga ana mjekesore.
Për shkak se kisha kristiane e shihte kujdesin për shpirtin si shumë me te rëndësishëm se kujdesi për trupin, trajtimi mjekesor madje dhe pastertia fizike vleresoheshin pak, dhe madje edhe prishja ose kalbezimi i trupit konsiderohej si shenjë shenjterie. Me kohën, afersisht te gjithë evropianet filluan t`i shihnin sëmundjet si një kondite e shkaktuar nga forca supernatyrale. Kështu qe edhe kurat mund te ishin vetëm ato te cilat mebeshteteshin ne fe. اdo semundje kishte një shenjteror te cilit i drejtoheshin lutje nga pacientet, familja, shoket dhe komuniteti. Infeksionet e kanaleve te siperme te frymemarrjes mund te sheroheshin nga bekimi i grykes me qirinj te kryqezuar ne festen e Shen Blaise. Shen Roku u be shpetimtari i viktimave te koleres. Shen Nikais ishte mbrojtja kundër lise. Mbreterit, te cilët konsideroheshin si te shenjtë, besohej se mund te sheronin sëmundjet e lekures dhe semundje te tjera me “prekjen mbreterore”.
Me studimin e semundjeve dhe te pacienteve te lënë pas dorë, mjekesia aktualisht filloi te zhdukej. Ata fizikante te cilët mbijetuan ishin shumica te lidhur me manastiret. Por edhe për ta qëllimi ishte qe te mund te gjenin shkaqet, apo edhe sherimin dhe jo te konsideronin shkrimet e tjera te fizikanteve dhe te jepnin komente. Ne mes te shekullit te shtatë, kisha katolike ndaloi kirurgjine nga murgjerit, sepse ajo konsiderohej si një rrezik ndaj shpirterave të tyre. Meqenëse te gjithë kirurget e asaj kohe ishin klerike, ky urdher i dha fund praktikes se kirurgjise ne Evrope.
Perafersisht ne te njeten kohe, një tjetër qyteterim po rritej ne lindje. Ardhja e Islamit, ne shekullin e shtatë, çoi ne qindra vjet zgjerimi gjeografik dhe një zhvillim te jashtezakonshem ne të gjitha deget e shkences. Arabet shumë shpejt bashkuan kulturat e ndryshme te botës Islame, dhe arabishtja – gjuha e Kur’anit – u be gjuhe universale. Me ardhjen e shekullit te 10 një gjuhe e vetme lidhte popujt nga Ran i Kuçit [India] deri ne jug te Frances, arabishtja u be për Lindjen ajo qe latinishtja dhe greqishtja ishin për Perendimin – gjuha e literatures, artit dhe shkences, dhe gjuha e perbashket për te shkolluarit.
Mjekesia ishte e para nga shkencat greke qe u studiua me thellesi nga shkollaret islamik. Mbasi Akademia e Platos u mbyll me 529, disa nga shkollaret e saj gjeten shpëtim ne universitetin e Xhundishapurit, kryeqendra e vjetër Sasanide e Persise, e cila gjithashtu pati qenë strehe për shumë shkollare nestoro-kristiane – midis tyre shumë fizikante – me 431. Persia u be pjesë e botës Islame me 636, dhe sundimtaret arabe favorizonin shkollën mjekesore te Xhundishahpurit; për 200 vjet te tjera ajo ishte qendra me e madhe e mesimit te mjekesise ne botën islame. Atje, fizikantet muslimane fillimisht u familiarizuan me punët e Hipokratit, Galenit dhe shumë fizikante te tjerë greke. Ne te njëjtën kohe, ata ishin po ashtu te ekspozuar ndaj dijës mjekesore te Bizantit, Persise, Indise dhe Kines.
Duke e ditur rendesine e perkthimit te puneve greke ne arabisht, halifi Abasid Harun el-Rashid (786-809) dhe i biri i tij, el-Ma’mun (813-833) krijoi një zyre perkthimesh ne Bagdat, Bejt el-Hikmah, apo Shtepia e Dijes, dhe dergoi ambasadore për te mbledhur pune shkencore greke ne perandorine bizantine. Kjo gjë nxiti fazen e pare te mjekesise islamike, efektet e te cilës ne ende i ndjejme edhe sot: kjo ishte priudha e perkthimit dhe permbledhjes.
Perkthyesi me i rëndësishëm i kohës ishte Hunejn ibn Ishak el-‘Ibadi (809-73), i cili u be i famshem pasi pati paguar nga pasuria e tij për shumë nga doreshkrimet me një peshe te barabarte floriri. Ai dhe ekipi i tij i perkthyesve kaluan nëpër duar dhe perkthyen ne arabisht të gjitha tekstet greke mjekesore, perfshi këtu punët e Galenit, Oribasiusit, Paulit te Aeginit, Hippokratit dhe Matria Medica te Dioscoridesit, deri në fund te shekullit te nëntë. Këto perkthime hodhen themelet e një mjekesie unike arabe.
Praktika mjekesore muslimane ne përgjithësi pranoi konceptin e humoreve te Galenit, i cili hidhte idenë se trupi njerezor ishte i perbere nga po ato katër elemente qe perbenin botën – toka, uji, zjarri dhe uji. Këta elemente mund te perziheshin ne proporcione të ndryshme, dhe pikërisht këto ndryshime ne perberje shkaktonin një sërë temperamentesh dhe ‘humor’ tek njerëzitë. Kur humoret e një trupi balancoheshin, një person ishte i shendetshem. Semundjet nuk ishin për shkak te forcave supernatyrale, por për shkak te mosbalancimit te humoreve, dhe kjo mund te sherohej nga arti i mjekesise.
Fizikantet muslimane sidoqoftë filluan ta shihnin mjekesine si shkenca qe merrej me perberjet e trupit njerezor, dhe qëllimi i saj ishte ruajtja e shendetit dhe, nëqoftëse ky shëndet demtohej atëherë te bëheshin përpjekjet për ta rikthyer ne gjendjen e mëparshme. Ata e konsideronin veten si njerëz qe praktikonin artin e dyfishte te sherimit dhe mirembajtjes se shendetit.
Para se te mbyllej periudha e perkthimit, përparime u bene edhe ne fusha te tjera qe kishin lidhje me shendetin. Harun-el-Rashidi krijoi spitalin e pare, ne sensin modern te fjalës, ne Bagdat rreth vitit 805. Brenda një dekade apo dy, 34 spitale me tepër u ndertuan ne gjithë botën islame dhe numri i tyre vazhdonte te rritej çdo vit.
Këta spitale, ose bimaristane, ishin shumë pak te ngjashem me ata ne Evrope. Të semuret e konsideronin bimaristanin si një vend ku mund te trajtoheshin dhe madje sheroheshin nga fizikantet, dhe po ashtu fizikantet vete e shihnin bimaristanin si një institut qe kishte për qëllim shendetin, sherimin e semundjeve dhe zhvillimin dhe përhapjen e dijës mjekesore. Shkollat mjekesore dhe bibliotekat kishin lidhje me spitalet e medhaja, dhe fizikante me eksperiencë mesonin studentet, te cilët me vonë do të aplikonin ne trupat e njerëzve ato qe kishin mësuar ne sallat e leksionit. Spitalet kishin edhe provime për studentet e tyre, dhe jepnin edhe diploma. Ne shekullin e 11, kishte madje edhe klinika udhetuese, te cilat mbeshteteshin nga spitalet e medhenj dhe u conin kujdesin mjekesor atyre qe ishin shumë larg apo shumë te sëmurë për te ardhur vete ne spital. Pra më pak fjale bimaristani ishte qendra e mjekesise arabe dhe prototipi mbi te cilin u ndertuan me vonë spitalet moderne.
Njesoj si spitalet po ashtu edhe farmacia ishte një zhvillim i ardhur nga muslimanet. Islami meson se “Zoti ka sjelle një ilac për të gjitha sëmundjet” dhe se muslimanet duhet te kërkojnë për ato ilace dhe t`i përdorin ato. Një nga shkrimet farmaceutike u shkrua nga Xhabir ibn Hajjan (ca. 776), i cili konsiderohet babai i alkimise arabe. Njohuria arabe për faramaceutiken ishte shumë e gjerë; ajo jepte pershkrime për origjinen gjeografike, vetite fizike dhe metodën e aplikimit te gjithshkaje qe ishte e përdorshme ne kurimin e një semundjeje.
Farmacistet arabe, apo sejdalani, futen një numer të madh ilacesh ne praktiken klinike, perfshi këtu senen, kamforin, drurin e sandalit, myshk, myrrh, cassia, tamarind, arre hindi, hudhrat, karafilin, aconite, ambergris dhe merkurin. Sejdalanet gjithashtu zhvilluan shurupe dhe juleps – fjale te ardhura nga arabishtja dhe persishtja, respektivisht – dhe përzierje te mira siç ishin lengu i trendafilit apo uji i portokallit si një metodë për administrimin e ilaceve. Ata po ashtu ishin familiare me efektet e kerpit indian dhe shtares, kur merreshin si lengje apo me anë te tymit.
Me ardhjen e halifatit te el-Mamunit, farmacia ishte një profesion i praktikuar nga specialiste shumë te aftë. Farmacistet duhej te kalonin provime dhe të merrnin licensa, dhe pastaj kontrolloheshin nga shteti. Ne fillim te shekullit te nëntë, dyqanet e para farmaceutike u hapen ne Bagdat. Pergatitjet farmaceutike prodhoheshin dhe shperndaheshin ne treg, pastaj jepeshin ne popull nga fizikantet dhe farmacistet ne forma të ndryshme – si pilula, lengje, melheme, ëmbëlsirë, etj.
Lulezimi i mendimit origjinal ne mjekesine arabe filloi ne shekullin e nëntë. Puna e pare e madhe u shfaq kur Abu Bekr Muhamed ibn Zakarija EL-Razi (ca. 841-926) e kthehu vemendjen e tij tek mjekesia. El-Razi , i njohur ne perëndim si Rhazes, u lind in Persi ne qytetin Raj afër Teheranit. Pas rinise se tij si muzikant, matematicien, kimist, El-Razi shkoi në Bagdat te vazhdonte studimet ne mjekesi ne moshen 40 vjeçare. Pasi kompletoi studimet, ai u kthye ne Raj dhe mori përsipër aty drejtimin e spitalit. Fama e tij u rrit shumë shpejt dhe ne pak vjet ai u zgjodh te vihej dretori i një spitali të ri qe po ndertohej ne Bagdat. Ai u mundua t`i jepte përgjigje pyetjes se ku do të vendoseshin paisjet duke varur copa mishi ne zona të ndryshme te qytetit dhe duke kontrolluar ritmin me te cilën do të prisheshin ato. Pastaj ai urdhëroi ndërtimin e spitalit ne atë zonë ku mishi ishte kalbur më pak.
El-Razi është konsideruar si një nga klinistet me te medhenj te mjekesise islame dhe si një nga mendimtaret me origjinale. Një shkrimtar pjellor, i cili shkroi reth 237 libra, gjysma e te cilave kanë te bëjnë me mjekesine. Trajtimet e tij për sëmundjet e fëmijëve kanë udhehequr disa historiane ta konsiderojnë atë si babai i pediatrise. Ai ishte i pari te zbulonte temperaturen e lartë dhe shkaqet e saj. Puna e tij për guret ne veshka akoma konsiderohet klasike.Ne shtesen te kësaj, ai prezantoi pomaden me zhive për te trajtuar zgjebjen. El-Razi predikoi besimin tek vezhgimi se sa marrjen ne dorezim te autoritetit; ai ishte një proponent i fortë i eksperimentimit te mjekesise dhe përdorimin me efekt te kurave mjekesore te provuara me përpara me sukses. Ai ishte një nga udhëheqësit ne luftën kundër joprofesionalisteve dhe sharlataneve – dhe autor i një libri qe demaskonte metodat e tyre – ai bëri thirrje për standarte te larta profesionale për ata qe praktikonin mjekesine. Po ashtu el-Razi kembengulte ne nevojen e vazhdimit te studimeve nga ana e mjekeve. El-Razi ishte i pari qe theksoi vleren e besimit te perbashket dhe konsultimit midis fizikanteve te asaj kohe ne trajtimin e pacienteve, gjë qe ishte shumë e rrallë për kohën.
Pasi mbaroi kohën e tij si drejtor spitali ne Bagdat, ai u kthye ne Raj ku dhe filloi te jepte mësim-artin e sherimit ne spitalet lokale, si dhe vazhdoi të shkruante. Puna e tij e pare e madhe ishte një libër i perbere prej 10 pjesesh dhe i quajtur El-Kitab el-Mansuri, i thirrur kështu mbas ligjvenesit ne Raj, Mansur ibn Ishak. Ne te, ai diskutoi çështje të ndryshme si për shembull teorite dhe definicionet e përgjithshme te mjekesise; dieta dhe ilacet si dhe efekti i tyre ne trupin e njeriut; kujdesi i nenes dhe femijes, sëmundjet e lekures, higjena gojore, klimatollogjia dhe efektet e ambientit ne shëndet; epidemiologji dhe toksikologji.
El-Razi gjithashtu pergatiti edhe El-Xhudari ue el-Hasbah, shkrimi i parë i shkruar ndonjëherë për semundjen e fruthit dhe te lise. Ne një pershkrim profesional te vezhgimeve klinike, el-Razi u be i pari qe te dallonte këto dy semundje nga njera-tjetra. Ne te njëjtën kohe, ai dha mënyra te vlefshme se si mund te kuroheshin te dyja këto semundje.
Puna e tij me e vleresuar ishte enciklopedia mjekesore e permbledhur ne 25 libra, El-Kitab el-Havi. El-Razi kaloi gati gjithë jetën e tij duke mbledhur te dhëna për këtë libër, i cili do të kishte për qëllim permbledhjen e te gjithë njohurise mjekesore te kohës se tij, e mbeshtetur nga eksperienca dhe vezhgimet e tij shkencore. Ne El-Havi, El-Razi thekson nevojen për fizikantet qe te tregojnë shumë kujdes ne ato çfarë historite e pacienteve tregojnë, dhe jo thjesht te konsultojne autoritetet e te kaluares. Ne një seri te rasteve te diagnostikimit te quajtur “Shembuj nga Pacientet,” El-Razi demonstron një shembull interesant. Një pacient, i cili jetonte ne një zonë te përfshirë nga malaria, vuante nga ethe dhe grip e cila u diagnostikua si malarie dhe dukej si e pakurueshme. El-Razi u pyet qe ta kuronte atë. Pasi dalloi një substance ne urinen e tij, ai kuptoi se këtu ishte fjala për një infeksion te melcise, dhe e sheroi pacientin duke e trajtuar me diuretike.
Aftesite klinikale te El-Razit mbeshteteshin te kuptimi i tij për natyren njerëzore, veçanërisht kjo e demonstruar ne sjelljet e pacienteve. Ne një seri te shkurter pershkrimesh mbi marrëdhëniet doktor-pacient, ai pershkroi rregulla qe ende mesohen edhe sot, një milenium me vonë: doktoret dhe pacientet duhet qe te krijojne një besim tek njeri tjetri, ai shkruan po ashtu se komentet pozitive nga ana e doktoreve kurajojne pacientet, i bëjnë ata te ndihen me mirë dhe shpejton sherimin; po ashtu ai thekson se ndryshimet nga një doktor tek tjetri humbasin shendetin e pacientit, pasurinë dhe kohën.
Jo shumë kohe mbas vdekjes se el-Razit, Abu ‘Ali el-Husejn ibn Abd Allah ibn Sina (980-1037) u lind ne Bukhara, ne atë çka sot quhet Uzbekistan. Perkthyesit e mëvonshëm e latinizuan emrin e tij ne Avicena. ثshtë e vështirë te pershkruash Ibn Sinen pa perdorur superlativat. Ai ishte për arabet çfarë Aristoteli ishte për greqine, Leonardo da Vinci për Rilindjen dhe Getja për Gjermanine. Ai ishte një njeri i madh jo vetëm ne mjekesi, por edhe ne fusha te tjera si filozofi, shkencë, muzikë, poezi, etj. Bashkekohesit e tij e therrisnin “princi i fizikanteve”.
Jeta e Ibn Sines ishte ne fakt një legjende. Ai ishte djali i një taksambledhesi, kishte një zgjuarsi te madhe saqë mesoi Kur’anin përmendësh ne moshen 10 vjeç. Me vonë studioi ligj, matematike, fizike, dhe filozofi. I perballur me një problem te vështirë ne metafiziken e Aristotelit, Ibn Sina e lexoi librin 40 herë derisa gjeti zgjidhjen. Ne moshen 16 vjeç ai iu fut mjekesise, e cila siç thotë ai nuk ishte “e vështirë”. Ne moshen 18 vjeç, fama e tij si një fizikant ishte aq e madhe saqë ai u thirr për mjekimin e princit Samanid Nuh ibn Mansur. Suksesi i tij me atë pacient bëri qe ai te fitonte te drejtën e hyrjes ne biblioteken mbreterore te Samanidit, një nga qendrat me te mëdha te dijës ne Bukhara.
Ne moshen 20 vjeç, Ibn Sina u caktua si mjek i oborrit, dhe dy herë sherbeu si vezir, për Shems el-Deulah, princin Bujid te Hamdanit, ne Persine perendimore. Vitet qe i mbeten ishin te mbushur me aventura dhe pune te vështirë, sidoqoftë ai e gjente kohën për te shkruar 20 libra ne teologji, metafizike, astronomi, filo-logji dhe poezi dhe rreth 20 te tjerë për mjekesine – perfshi këtu Kitab el-Shifa’, apo Librin e Sherimit, qe ishte një enciklopedi mjekesore dhe filozofike.
Puna e tij me e rëndësishme, sidoqoftë është El-Kanun fi el-Tibb, Kanuni i Mjekesise. Mbi një milion fjale i gjatë, ai bënte kodifikimin e te gjithë dijës ekzistuese ne mjekesi. Duke permbledhur traditat Hipokratike dhe Galenike, duke pershkruar praktikat siriane-arabe dhe indo-persiane dhe duke përfshirë po ashtu dhe shënime nga observimet e tij, Ibn Sina u perpoq qe te perfshinte çdo informacion mbi anatomine, fiziologjine, diagnozen dhe trajtimin e seciles.
Kanuni theksonte rendesine e dietes dhe influencen e klimes dhe ambientit tek shendeti i njeriut. Ai perfshinte diskutime për kancerin e gjoksit, tumoret, punën dhe helmet dhe trajtimin e tyre. Ibn Sina bëri dallimin midis meningjitit dhe meningjismusit te semundjeve te tjera, po ashtu pershkroi nefritin kronik, paralizen faciale, ulceren e stomakut dhe llojet e ndryshme te hepatitit si dhe shkaqet e tyre. Po ashtu ai shpjegoi kontraktimin dhe leshimin e bebes se syrit si dhe vleren diagnostikuese, shpjegoi gjashtë muskujt kryesore te syrit dhe diskutoi funksionet e cipes se syrit, po ashtu hodhi idenë për natyren ngjitese te disa semundjeve, e cila ndodhte si rezultat i “gjurmeve” te lena ne ajër nga një person i sëmurë.
Kanuni po ashtu perfshinte dhe pershkrimin e rreth 760 bimeve mjekesore dhe ilaceve te cilat mund te dilnin prej tyre. Ne te njëjtën kohe Ibn Sina hodhi themelet e provave klinike me ilacet, principe te cilat ende ndiqen edhe sot.
Shumë shpejt, ky Kanun u be baza e references për botën islame. Nizami-i Arudi i Smarkandit shkruan për brezat e fizikanteve ne fillim te shekullit te 12, “ Për atë qe kanë njohuri nga volumi i parë (i Kanunit), asgjë nuk është e paqarte për teorine e përgjithshme dhe principet e mjekesise.” Kanuni po ashtu u perdor si reference, një libër mësimi deri ne shekullin e 19, me gjatë se çdo vepër tjetër mjekesore.
Gjatë shekullit te 10, kur tekstet arabe u perkthyen ne fillim ne Katalonje, Evropa filloi te shfrytezonte pasurinë intelektuale te arabeve, dhe ne këtë mënyrë ata germonin edhe ne prejardhjen e tyre klasike. Punet mjekesore te Galenit dhe Hipokratit u rikthyen ne Perëndim nga Lindja e Mesme dhe Afrika Veriore, dhe pasi u perkthyen ne latinisht u transformuan ne atë qe u njoh si klasiket mjekesore arabe. Nepermjet fermentimit intelektual te botës islame, Evropa filloi te rinjihte diçka nga e kaluara e saj.
Dy perkthyesit kryesore te materialt klasik nga arabishtja ne latinisht ishin Konstandinus ( i nohur edhe si Leo) Africanus (1020 – 1087), i cili punoi ne Salerni dhe ne Monte Kazino, po ashtu edhe Gerardi i Kremones (1140-1187), i cili punoi ne Toledo. Ishte pak a shumë një aksident qe te dy perkthyesit jetonin ne zonen e kufirit arabo-kristian ku te dy kulturat ndikonin tek njera tjetra. Dhe po ashtu nuk ishte konicidence qe Salernoja, fakulteti mjekesor me i madh për Evropen, ishte afër Sicilise arabe, po ashtu qe edhe fakulteti i dytë, ai i Montpeillerit, u themelua me 1221 ne Jug te Frances pranë kufirit andaluzian.
Kanuni i Ibn Sines u fut për herë të parë ne Evrope në fund te shekullit te 12, dhe efekti i tij ishte dramatik. I kopjuar dhe i rikopjuar, shumë shpejt ai u be referenca standarte mjekesore ne Evrope. Ne 30 vitet e fundit te shekullit te 15, shumë pak para shpikjes evropiane te shtypshkrimit, u shpernda ne 16 botime, ne shekullin qe vazhdoi me tepër se 20 botime te tjera u printuan. Nga shekulli i 12 deri ne shekullin e 17, materia medica e tij ishte baza e farmacise ne Evrope, dhe deri nga viti 1537 Kanuni ishte ende një libër i detyruar ne Universitetin e Vjenes.
Perkthimet e puneve te El-Razit siç ishin El-Kitab el-Havi e te tjera vazhduan me po të njëjtën ritem. Të shtypura ne një kohe kur shtypshkrimi ishte ende ne fillimet e tij, të gjitha punët e El-Razit u pranuan botërisht. Libri i nëntë i El-Kitab el-Mansuri (për sëmundjet nga koka deri ne kembet) ishte pjesë e studimeve ne Universitetin e Tubingenit deri në fund te shekullit te 15.
Bashkekohesit evropiane i konsideruan ibn Sinen dhe el-Razin si autoritetet me te mëdha ne çështjet mjekesore, dhe portretet e te dyve ende zbukurojne hollin e madh te Shkolles se Mjekesise ne Universitetin e Parisit. Ne “Ferri”, Dantja e vendos Ibn Sinen krah për krah me dy fizikantet Hipokratin dhe Galenin. Roxher Bekon u mbështet tek puna e Ibn Sines për te vazhduar kerkimet e tij për syrin.
Por nuk ishte vetëm El-Razi dhe Ibn Sina qe influencuan Evropen. Perkthimet e me tepër se 400 autoreve arabe te cilët shkruanin për tema të ndryshme si oftalmologjia, kirurgjia, farmaceutika, kujdesi për femijen dhe shendeti publik, influencuan thellesisht rilindjen e shkences evropiane.
Megjithe besimin e tyre ne teori te kaluara siç ishin humoret dhe miasmat, mjekesia e Ibn Sines, El-Razit dhe bashkekohesve të tyre është baza e shumë ideve te cilat sot janë te padiskutueshme. Ishin këta fizikante arabe te cilët dhanë diagnoza shumë te sakta për koleren, difterine, leprozen, diabetin, kancerin, epilepsine etj. Teoria e Ibn Sines e infektimit si pasoje e “gjurmeve” çoi ne krijimin e karantines si një nga mënyrat për përhapjen e semundjeve infektuese. Doktoret arabe hodhen po ashtu themelet e trajtimit klinikor dhe provat me ilacet, po ashtu zbuluan sekretin e pamjes. Ata u bene mjeshtra për operacionet e hernias dhe kataraktit, mbushjen e dhembeve me gjethe te arta dhe po ashtu zbulimin e syzeve për sëmundjet e syrit. Po ashtu ata iu lane brezave rregulla për shendetin, higjenen, dieten, etj, te cilat janë ende ne perdorim dhe sot.
Kështu Bota Islame jo vetëm qe u be një rrugë e sukseshme transmetimi e dijës mjekesore te grekeve, por ne te njëjtën kohe e permiresoi këtë njohuri duke e korigjuar dhe e zgjeruar me tepër para se ta kalonte ne Evrope e cila kishte kohe qe i kishte braktisur vezhgimet dhe eksperimentet si dhe konceptin e një shendeti tokesor. Fizikantet e gjuhëve dhe besimeve të ndryshme patën bashkepunuar ne ndërtimin e një strukture e cila ka lënë gjurme te jashtezakonshme ne praktiken mjekesore te kohës se sotme.
Literatura: Islami dhe Medicina
