LeVoyageur
RDM 33 NSOE
Artikull nga Pierre Poulain
Kur shkruaj artikuj, zakonisht zgjedh ndonjë ngjarje të lajmeve për ta komentuar. Sot nuk do të shkoj pas këtij vesi, kam vendosur mos të komentoj një ngjarje, por një eksperiencë personale e cila ka ndodhur gjatë kohës kur unë po jepja mësim.
Kishim seminar një ditor, me ushtrime teorike dhe praktike mbi filozofinë dhe udhën drejt urtisë, dhe gjatë këtij seminari u pergjigja disa pyetjeve. Njëra prej pyetjeve ishte: Cili është dallimi mes filozofisë dhe fesë?
Duhet ta them që gjëja e parë që më shkoi ndërmend është se përgjigjja është e thjeshtë…. por në të vërtetë, nuk ishte. Dhe sa më shumë që mendoja për të, ndjeja se do të ishte interesante të zhvilloja një përgjigje në formen e një artikulli të shkurtër… pra ja ku jemi.
Çfarë është Mistika?
Fillimisht, duhet ta përkufizojmë Mistiken. Mistika mund të përkasë në origjinën e ndjenjës fetare, por në të vërtetë nuk i përket as Fesë, as Filozofisë: i përket vetvetes. Perjetimi mistik gjithmonë është një përjetim personal, është zgjimi i vetëdijes te “diçka” që ekziston përtej të dukshmes.
Në këtë aspekt, mistika është ajo që në të vërtetë bën dallimin në mes njeriut dhe kafshëve. Shumica e kafshëve mund të ndjejnë një ndodhi – si tërmetet – ose një ndjenjë njerëzore më fort dhe më mirë se sa njeriu. Por ato nuk mund të imagjinojnë një rafsh tjetër të realitetit – atë që ne e quajmë të padukshëm, shpirtërorin – në mënyrë që të krijojnë një raport me të. Njeriu mundet.
Përjetimi mistik i lejon njeriut që të futet në një rafsh të ri të realitetit, dhe nga kureshtja apo nga nevoja ai mund të zgjedhë ta zbulojë atë përmes Fesë, Filozofisë… apo edhe të dyjave.
Kur është prezente përbrenda sistemeve fetare, mistika sjell nevojën e shfaqjes të së vërtetës e cila shtrihet përtej institucioneve ortodokse. Kjo është arsyeja se pse të gjitha fetë kanë një raport të paqartë me Mistikët e tyre… ata i shohin me lakmi dhe mosbesim në të njejtën kohë; sikurse Hassidimët ne Hebraizëm, Sufitë në Islam, apo dhe Gnostikët ne Krishterim.
Përjetimi mistik lejon zbulimin e sekretit, por jo për t’ua vërtetuar të tjerëve. Kjo lejon kërkuesin të arrijë gjendje të reja dhe më të larta të vetëdijes dhe të eksperimentojë me një diapazon më të gjërë të përvojave jetësore të bazuara në zhvillimin e funksioneve të reja siç është imagjinata, intuita, dallueshmëria e pastërt, e cila potencialisht ekziston te çdo njeri.
Përjetimi mistik është i mundur kur potencialja konkretizohet. Fernando Schwarz shkruan: “Duhet ti pushtojmë këto gjendje të vetëdijes në mënyrë që të bëhen tonat, dhe ne me ato mund të jetojmë vetëm nëse nuk përpiqemi ti kuptojmë.”
Mistika dhe Feja
Përjetimi fetar është rënjësisht i bazuar te besimi, dhe jo te përvetësimi i dijes. I mbledh burrat dhe gratë rreth besimit të njejtë dhe parimeve më të larta, që mund të jetë Zoti – siç është në fetë Monoteiste – Perëndi apo Perëndesha, por gjithashtu ide apo virtyte, si te një kult i paraardhësve. “Kjo shpjegon se pse është e mundur të konisderojmë se ka pasur fe pa Perëndi.” (Jacqueline Vallont, Le Livre des Religions – 1989 – Ed. Gallimard, France)
Mistika është prezente kur e konsiderojmë aspektin “brendësor” – ose psikologjik – të fesë. Është në marrëdhënie me besimin personal të besimtarit, dhe mund të konsiderohet vetëm nga vëzhguesi i jashtëm, si diçka subjektive.
Por për të kuptuar fenë, duhet gjithashtu të marrim parasysh një aspekt më të “jashtëm”, ose sociologjik, ku feja bëhet një institucion i cili ka për qëllim nderimin e Zotit – ose çfarëdo arketip më të lartë të pranuar – përmes ritualeve dhe ceremonive, dhe ti ruajë Dogmat të miratuara nga besimtarët.
Edhe një here, dua të theksoj se një fe mund të ekzistojë pa besim në Zot. Sikurse Shwarz shkruan, “Një fe nuk është e përkufizuar nga nocioni i Zotit, por nga koncepti i të Shenjtës.”…
Dhe e “shenjta” është niveli i vetëdijes njerëzore e cila na lejon të jemi të lidhur me Arketipet.
Kështu, mund të themi se feja – cila do që është ajo – nuk e ka ekskluzivitetin mbi të Shenjtën, as dhe monopolin mbi raportin e saj me njeriun. Një fe administron përjetimin mistik dhe jep kornizë, një ambient ku përjetimi mistik mund të zë vend dhe të përsëritet. Por nuk lejon një reflektim në këtë eksperiencë.
Mistika, Feja… dhe Filozofia
Bertrand Vergely, filozofi Francez shkruan: “Filozofia nuk është shkëncë, as fe po as jeta vetë, por është e domosdoshme të “jetë.” Ky raport paradoksal permbledh rëndësinë etimologjike të fjalës: Dashuri ndaj dijes. Të jesh i Urtë është të dish si të luftosh injorancën. Të jesh i urtë është gjithashtu të jesh i aftë të kontrollosh epshet (…) Kur njeriu arrin kontrollë të tillë mbi veten, ai lejon njeriun e vërtetë që është i fshehur brenda tij të lartësohet, i cili njeri është i lirë nga injoranca dhe dhuna.” (“La Philosophie”, Ed. Les Essentielle, France)
Duke vazhduar fjalët e Vergely-t, do të them se të jesh i urtë është gjithashtu të jesh i aftë t’i orientosh gjitha aktivitetet njerëzore: shkencën në drejtim të së Vërtetës, artin në drejtim të së Bukurës, dhe Mistiken – ose përjetimin e të Shenjtës – në drejtim të së “Drejtës”, të së “Mirës” ose “Etikes”.
Në këtë mënyrë, Filozofia mbron fenë nga Fanatizmi dhe Esktremizmi. Le të shohim përse…
Në çdo fe, Zoti është kuptuar si Qenia më superiore për njerëzimin, qenie pa fillim apo fund, qe mund të ketë lidhje direkte me ata të cilët i ofrojnë lutjet dhe sakrificat e tyre. Në këtë raport, roli i njeriut është t’i bindet vullnetit hyjnor – në mënyrë direkte, ose përmes një ndërmjetësi special, si klerik, ose përmes shpalljes, siç janë librat hyjnorë si Torahu (Tevrati). Duke bërë kështu, duke respektuar urdhërat e Zotit, njeriu do të përfitojë nga mbrojtja e Zotit. Kështu, për besimtarin, menyra e mirë dhe e duhur përbëhet nga bindja ndaj një autoriteti të jashtëm.
Zoti i Filozofëve është ndryshe… këtu nuk e gjejmë konceptin e një “Zoti personal”, Zot i një Kombi apo Zot i një Fisi. Në vend të një “qenieje superiore” do të gjejmë konceptin të lidhur me idenë e Ligjit Universal, siç është Dharma në Indi, Theos në Greqi, ose Maat në Egjiptin e lashtë. Mund të themi se ajo që ka rëndësi për filozofin është Ligji, dhe jo aq shumë krijuesi i Ligjit.
Kjo na sjell te ajo që mund të jetë diferenca kryesore në mes Fesë dhe Filozofisë: regullat etike dhe morale të një filozofi nuk janë të ndjekë një obligim të jashtëm, por janë të lindura nga nevoja e brendshme, ose “vetjake”, rezultat i përvojës – përfshi këtu dhe përjetimin mistik – dhe nga zhvillimi i vetëdijes e cila dalngadalë arrin pjekurinë me kohë. Filozofi duhet të ndjekë zërin e vet të nevojës Etike, “Zerin e Heshtjes” së tij siç ndonjëherë quhet në Lindje… jo zërin e jashtëm të Zotit.
Kështu filozofi nuk duhet vetëm të lutet që ta nderojë “Zotin” e vet… i vetmi kult i pranuar që mund të ndjekë është të veprojë në çdo situatë, në çdo vend dhe në çdo kohë, në mënyre etike dhe morale në pajtueshmëri me Dharma-n, Theos-in, ose Maat-in… cilin do emër që ne zgjedhim për t’iu referuar asaj që konsiderohet si Ligj i Natyrës.
Kjo është një Udhë e vështirë. Udhë ku njeriu mund të bie dhe të ringrihet përseri, dhe të bie dhe të ngrihet… duke bërë përpjekjen për të gjetur të Vërtetën dhe ta Jetojë atë do të jetë gjithmonë më e vështirë se “të bësh atë që të është thënë të bësh.” Por është një Udhë e cila të çon drejt Urtisë, dhe ata të cilët kanë filluar ta ecin, ngadalë bëhen Udha vetë, duke u bërë e pamundur të heqësh dorë.
Mistika, Feja, Filozofia… Dhe Universalizmi
Filozofia vetëdijes i jep dimension universal, që është zotësia e moskufuzimit të vetës vetëm në një aspekt të realitetit – ose të Vërtetës – por të integrojë të plotën. Kështu e vërteta e filozofit gjithmonë do të jetë një e vërtetë Universale, ligj i përgjithshëm i cili vlen për të gjitha aspektet formale, dhe jo gjë e zbatueshme vetëm me një formë specifike, siç është një fe, një kulturë, një fis…
Në të vërtetë Filozofia dhe Feja nuk e kundërshtojnë njëra tjetrën, por qëllimi i tyre është që ta plotësojnë njëra tjetrën. Feja pa Filozofi nxit rrezikun që çon në një të vërtetë specifike – që është jo Universale – të vërtetën e një grupi, ose të një përjetimi mistik individual, i cili do të jetë në kundërshti me të Vërtetat e individëve dhe grupeve tjera. Kjo, në esencë, mund të jetë vetëm hija e së Vërtetës. Fanatizmi fetar shfaqet nga mungesa e vetëdijësimit mbi universalen, të cilën e bart filozofia. Filozofia pa mistikën çon në kufizimin e realitetit vetëm te e dukshmja, duke e transformuar Dashurinë ndaj Dijes në një ushtrim intelektual i cili nuk është i aftë ta gardhojë ndërlikueshmërinë e realitetit njerëzor dhe universal: harmoninë mes të dukshmes dhe të padukshmes, të përkoshmes dhe të përjetshmes.
Në sintezë, nuk mund ta krahasojmë Filozofinë dhe Fenë. Përjetimi mistik është prezent në udhën Filozofike, siç është edhe te Feja. Por synimi i Filozofit është që më tepër ta kuptojë përvojën mistike në mënyrë që të arrijë transformimin e vetëdijes, të bëhet një me “hyjnoren” në brendësinë e tij, në vend se të takojë një Zot të jashtëm.
Siç Platoni ka shkruar: “Njeriu është Perëndi… por ai e ka harruar atë.”
Përkthyer nga:
Agon Ajrullahu
wordpress.com