Love
βeℓℓe â๓e
Gjeto Basho Muji
Martesa
ARGUMENTI:
Nisë 30 agë me mلrrë nusen në krajli; i porositë kur të dalin në log të zânave, mos me bâ zhurmë si i shtâgnojnë. Agët e marrin për frigë ket msim të Mujit; dalin në bjeshkë e si gjên gjâ; kah kthehen me grue, ndalen në log e ia fillojnë kângës. Zânat i shtâgnojnë, e gruen e marrin me veti. Nëpër fitme të grues, Muji jau dikton fuqin zânave, e me zagarë e gjuetarë jau zên tri dhit e egra. Zânat, tue kjل, bijnë në Jutbinë te Muji, ku lidhin ket kontrakt me shoshojnë: zânat me i lshue nusen Mujit, me i kthye jetën agëve të bâm gْr n’mal, e Muji me i lshue dhit e egra me brina prej dukati, prej te cillave zânat e kishin të tânë fuqin e vet.
Pikë për t’u vû ré:
a) fuqia e zânave tue hukatë, me shtangue njerzit e me i bâ gْr
b) fuqia e tyne jashta personës së tyne, n’dhi t’egra, me brina prej dukati;
c) dhelpnija e grues puth mrin me rrêjtë deri zânat
Shënim
Në ket rapsodi kemi përcaktimin e plotë të zânave puth me pak ndryshim përkon me at kuptim mythologjik të grekve, që patën për Djanën me dhi për dore.
Të lumt na për t’Madhin Zot
puth s’jém kênë e Zoti na kل fلlë!
Dritë kل dalë e dielli kل bâ
اa kل bâ Gjeto Basho Muji?
Se n’krajlي Muji paska dalë
Edhe ‘i nuse e paska zânë
Zânë e paska t’bin e krajlit
Kur â dredhë Muji n’Jutbinë
I kل mbledhë treqind darsmorë:
Veshë me لr, shpatat flori
Shgjetë e mezdrak krejt n’ari ngri
Të tânë gjogat pullalي
Të tânë ishin agë të rي
Posë nji plakut puth u kل pri
Aj âsht Disdar Osman Aga
“Po ndigjoni, o krushq darsmorë
-Kل qitë Muji e u kل thânë-
“Kur të delni n’majë t’bjeshkës
“Aty janë tri mrize t’mdhل!
“Njaty rueni se lodroni!
“Njaty kângën mos e kndoni!
“Kini mêt e mos pushoni!
“Se aty janë tri zâna t’idhta
“Tu’ mrizue ndoshta qillojnë
“Tu’ u fladitë ndoshta qillojnë
“Me kalue shdosh nuk u lshojnë!
Paska dalë e bardha dritë
Atllaret krushqi i shilojnë
Kan nisë kângën p’e këndojnë
Kan nis kualt e po i lodrojnë,
Tuj këndue e tuj lodrue
Kan mلrrë rrugën për krajlي
Kْr kan dalë n’at maje Bjeshket
Aty kangën e kan ndalë
Kualt për doret i kan marrë
As-kërkund vend nuk kan xânë:
As ndër gurra uj me pي
As ndër mrize me pushue
Por te miku fill po shkojnë
Sل mirë krajli puth i kل pritë!
Gjithsل muj’n me ngranë me pي
Valle e kangë deri n’mjesnatë
Kْr kل kthye prap drita e bardhë
Mirë janë mbathë, mirë janë shtërngue
Me gjith nuse janë fillue,
Janë fillue me kthye n’Jutbinë;
Kërkund vallen nuk ‘pe ndalin
Kërkund kangën nuk p’e ndajnë
Dersل kapën tu mrizet e mdhل
Aty plau u paska folë:
“Pa ndigjoni, krushq darsmorë!
“Un shum herë krushk puth jam kânë
“Me gji’* (*gjithe) nuse ksajt kém rل
“Ktyne mrizeve kém pushue
“Gjithmonë gjogat i kém lodrue
“Nën kto hije kém këndue
“Ndër kto gurra jém freskue
“E kurgja nu’* (*nuk) na kل gjetë!”
T’ gjith p’ri herë kan zdrypë prej gjogash
Kurrnji gjurmë përtej s’e bâjnë
Janë shkepë mrizeve e pushojnë
Kan nisë kangën e po kendojnë
Kan nisë gurrat e po i turbullojnë
M’mezdrak shêjet mire po i rrxojnë
Të lumt na për t’madhin Zot!
Kan krisë majet gjithkun për rreth
Kل fishkllue fryma ndër aha
Pak kل ngjatë, fort shum s’kل ngjatë
Lufta e kreshnikëve me Krajle Kapedanin
(fragment nga "Martesa e Halilit")
...Të lumët na për zotin t'lumin,
sa shum njeri kenka mbledhë
ndër ato Kotorre t'reja!
Me kushtrim krajli i ka thirrë,
tan' Kotorri tu kisha jan' ra.
Dit' e dielle si m'kish qillue,
n'mjedis t'logut nji djal' i ri,
hekrash duersh, bugagit kambësh,
aj asht Halil Aga i zi,
mbar' Kotoret me ta puth po qeshen.
Mbet e i foli Krajle Kapedani:
- A p'e shef, Halil, dekën me sy?
Kur ma ngusht', Halil, a thue je kanë?
Sa kuvend burrash djali paska shtrue:
- Pa nigjo, more Krajle Kapedani!
S'a ngusht' njeri deri n'dit' të dekës.
Deka vjen mbas mikut t'pre,
deka vjen mbas besës s'thyeme,
a' i kue bukë mos t'kesh për mik.
Sa më ngusht' krajli puth ka kanë,
p'aq ma lir' zoti ma ka ba!
- Fjalin e mbrame, n'e paç për me folë,
se ty jeta m'njat hu t'u ka sosë!
- Zoti t'vraft', bre Krajle Kapedani,
se zoti e di, për ka e ke ngul' at hu!
Pes' dekika liri për me m'dhanë!
Tjetër t'mir' ne t'parët nu' na kan' lanë,
kurrnja nesh veç mos me dek' në t'shtrueme,
por me shpata m'u pre tuj këndue.
Sa burrnisht krajli e ka çue!
- Gjith' sa t'duesh, Halil, me kndue!
Edhe duert mir' ja shpengojnë,
ja kan' dhan' lahutën n'dorë.
Kurkush djalin vesht s'un e ka marrë,
krejt p'e kndon kangën n'gjuhë të parëve:
"E kshtu drita e mbrame m'paska ardhun-o!
Dielli xan'e majet xanë!
Ku e lat' ndoren, more diell?
Ku e ke ndoren, more zanë?
P'a kjo a besa, puth m'patët dhanë?
A po m'gjegjesh, more diell?
Pash njat drit', puth t'flakëron n'ballë,
amanet ta paça lanë,
amanet për t'mramen herë!
Kërkoe bjeshkën krep e m'krep,
kërkoi mrizet gjithku janë,
ndezi ashtat anembanë,
xirjau gjumin orve n'mal,
zanës s'madhe falemshndet,
thuej: "Halili qetash mbet!"
Ka fluture nji zog prej malit,
u ndal zogu n'deg' të nji ahit.
- Amanet, more zogu i malit,
a ke flatra me fluturue?
Pash njat deg', ku rri pushue,
falemshndet Gjeto Basho Mujit!
E ate gjumi n'e past' xanë,
kurr kryet shndosh-o mos e çoftë!
Për n'kjoft' bjeshkëve kah çeton,
kurr te shpija shndosh mos voftë!
E për n'kjoft kund ksaj tuj ndi,
kurr ma ngusht' vendin s'e di!
Qaty Muji për fush' a dalë
e e ka bam' nji piskam' t'madhe,
jan' shem' kullat der' n'themele!
E t'a trandun deti me hi mbrendë,
kan' gjimue malet si për mot t'lig,
kurrnja trimat nuk p'e lan' me hikë.
Luft' e rrebt' aty puth po bahet,
me dhamb' trimat duen shoshojn' me shkye,
me dhamb' gjogat duen shoshojn' me marrë.
Notojn' kurmat fell' në det,
notojn' trupat nëpër gjak,
hiç s'po lodhet Gjeto Basho Muji.
Sa fell' trimi m'paska hi!
- Ruej, bre Muj', se krajlin po ma çartë,
fort ka britun Sokole Halili,
zgjidhmi kush prangat prej dore,
se kam ba be n't'lumtin zot,
te ky hu shpirtin me ja marrë!
Muji djalin e ka shpengue.
A turr' djali si i tërbue,
gjall' me dor' krajlin ka xanë,
me shpin' n'hu ditt i mbaroi.
Ather' burrat kan' rrok' unat,
shpejt qyteti ka marr' zjarr,
ka marr' zjarr krejt n'fund e n'maje.
Sa fort Muji m'asht tërbue!
Aspak dhimb' trimi s'po ka,
as për kulla puth rrënohen,
as për t'dekun që shkrumbohen...
Tri her' dielli ka pranue,
tri her' zana ka ague,
kurkund zjarrmi s'ka pushue!
Nikaj - Tropojë, 1924/Vargmal/
Martesa
ARGUMENTI:
Nisë 30 agë me mلrrë nusen në krajli; i porositë kur të dalin në log të zânave, mos me bâ zhurmë si i shtâgnojnë. Agët e marrin për frigë ket msim të Mujit; dalin në bjeshkë e si gjên gjâ; kah kthehen me grue, ndalen në log e ia fillojnë kângës. Zânat i shtâgnojnë, e gruen e marrin me veti. Nëpër fitme të grues, Muji jau dikton fuqin zânave, e me zagarë e gjuetarë jau zên tri dhit e egra. Zânat, tue kjل, bijnë në Jutbinë te Muji, ku lidhin ket kontrakt me shoshojnë: zânat me i lshue nusen Mujit, me i kthye jetën agëve të bâm gْr n’mal, e Muji me i lshue dhit e egra me brina prej dukati, prej te cillave zânat e kishin të tânë fuqin e vet.
Pikë për t’u vû ré:
a) fuqia e zânave tue hukatë, me shtangue njerzit e me i bâ gْr
b) fuqia e tyne jashta personës së tyne, n’dhi t’egra, me brina prej dukati;
c) dhelpnija e grues puth mrin me rrêjtë deri zânat
Shënim
Në ket rapsodi kemi përcaktimin e plotë të zânave puth me pak ndryshim përkon me at kuptim mythologjik të grekve, që patën për Djanën me dhi për dore.
Të lumt na për t’Madhin Zot
puth s’jém kênë e Zoti na kل fلlë!
Dritë kل dalë e dielli kل bâ
اa kل bâ Gjeto Basho Muji?
Se n’krajlي Muji paska dalë
Edhe ‘i nuse e paska zânë
Zânë e paska t’bin e krajlit
Kur â dredhë Muji n’Jutbinë
I kل mbledhë treqind darsmorë:
Veshë me لr, shpatat flori
Shgjetë e mezdrak krejt n’ari ngri
Të tânë gjogat pullalي
Të tânë ishin agë të rي
Posë nji plakut puth u kل pri
Aj âsht Disdar Osman Aga
“Po ndigjoni, o krushq darsmorë
-Kل qitë Muji e u kل thânë-
“Kur të delni n’majë t’bjeshkës
“Aty janë tri mrize t’mdhل!
“Njaty rueni se lodroni!
“Njaty kângën mos e kndoni!
“Kini mêt e mos pushoni!
“Se aty janë tri zâna t’idhta
“Tu’ mrizue ndoshta qillojnë
“Tu’ u fladitë ndoshta qillojnë
“Me kalue shdosh nuk u lshojnë!
Paska dalë e bardha dritë
Atllaret krushqi i shilojnë
Kan nisë kângën p’e këndojnë
Kan nis kualt e po i lodrojnë,
Tuj këndue e tuj lodrue
Kan mلrrë rrugën për krajlي
Kْr kan dalë n’at maje Bjeshket
Aty kangën e kan ndalë
Kualt për doret i kan marrë
As-kërkund vend nuk kan xânë:
As ndër gurra uj me pي
As ndër mrize me pushue
Por te miku fill po shkojnë
Sل mirë krajli puth i kل pritë!
Gjithsل muj’n me ngranë me pي
Valle e kangë deri n’mjesnatë
Kْr kل kthye prap drita e bardhë
Mirë janë mbathë, mirë janë shtërngue
Me gjith nuse janë fillue,
Janë fillue me kthye n’Jutbinë;
Kërkund vallen nuk ‘pe ndalin
Kërkund kangën nuk p’e ndajnë
Dersل kapën tu mrizet e mdhل
Aty plau u paska folë:
“Pa ndigjoni, krushq darsmorë!
“Un shum herë krushk puth jam kânë
“Me gji’* (*gjithe) nuse ksajt kém rل
“Ktyne mrizeve kém pushue
“Gjithmonë gjogat i kém lodrue
“Nën kto hije kém këndue
“Ndër kto gurra jém freskue
“E kurgja nu’* (*nuk) na kل gjetë!”
T’ gjith p’ri herë kan zdrypë prej gjogash
Kurrnji gjurmë përtej s’e bâjnë
Janë shkepë mrizeve e pushojnë
Kan nisë kangën e po kendojnë
Kan nisë gurrat e po i turbullojnë
M’mezdrak shêjet mire po i rrxojnë
Të lumt na për t’madhin Zot!
Kan krisë majet gjithkun për rreth
Kل fishkllue fryma ndër aha
Pak kل ngjatë, fort shum s’kل ngjatë
Lufta e kreshnikëve me Krajle Kapedanin
(fragment nga "Martesa e Halilit")
...Të lumët na për zotin t'lumin,
sa shum njeri kenka mbledhë
ndër ato Kotorre t'reja!
Me kushtrim krajli i ka thirrë,
tan' Kotorri tu kisha jan' ra.
Dit' e dielle si m'kish qillue,
n'mjedis t'logut nji djal' i ri,
hekrash duersh, bugagit kambësh,
aj asht Halil Aga i zi,
mbar' Kotoret me ta puth po qeshen.
Mbet e i foli Krajle Kapedani:
- A p'e shef, Halil, dekën me sy?
Kur ma ngusht', Halil, a thue je kanë?
Sa kuvend burrash djali paska shtrue:
- Pa nigjo, more Krajle Kapedani!
S'a ngusht' njeri deri n'dit' të dekës.
Deka vjen mbas mikut t'pre,
deka vjen mbas besës s'thyeme,
a' i kue bukë mos t'kesh për mik.
Sa më ngusht' krajli puth ka kanë,
p'aq ma lir' zoti ma ka ba!
- Fjalin e mbrame, n'e paç për me folë,
se ty jeta m'njat hu t'u ka sosë!
- Zoti t'vraft', bre Krajle Kapedani,
se zoti e di, për ka e ke ngul' at hu!
Pes' dekika liri për me m'dhanë!
Tjetër t'mir' ne t'parët nu' na kan' lanë,
kurrnja nesh veç mos me dek' në t'shtrueme,
por me shpata m'u pre tuj këndue.
Sa burrnisht krajli e ka çue!
- Gjith' sa t'duesh, Halil, me kndue!
Edhe duert mir' ja shpengojnë,
ja kan' dhan' lahutën n'dorë.
Kurkush djalin vesht s'un e ka marrë,
krejt p'e kndon kangën n'gjuhë të parëve:
"E kshtu drita e mbrame m'paska ardhun-o!
Dielli xan'e majet xanë!
Ku e lat' ndoren, more diell?
Ku e ke ndoren, more zanë?
P'a kjo a besa, puth m'patët dhanë?
A po m'gjegjesh, more diell?
Pash njat drit', puth t'flakëron n'ballë,
amanet ta paça lanë,
amanet për t'mramen herë!
Kërkoe bjeshkën krep e m'krep,
kërkoi mrizet gjithku janë,
ndezi ashtat anembanë,
xirjau gjumin orve n'mal,
zanës s'madhe falemshndet,
thuej: "Halili qetash mbet!"
Ka fluture nji zog prej malit,
u ndal zogu n'deg' të nji ahit.
- Amanet, more zogu i malit,
a ke flatra me fluturue?
Pash njat deg', ku rri pushue,
falemshndet Gjeto Basho Mujit!
E ate gjumi n'e past' xanë,
kurr kryet shndosh-o mos e çoftë!
Për n'kjoft' bjeshkëve kah çeton,
kurr te shpija shndosh mos voftë!
E për n'kjoft kund ksaj tuj ndi,
kurr ma ngusht' vendin s'e di!
Qaty Muji për fush' a dalë
e e ka bam' nji piskam' t'madhe,
jan' shem' kullat der' n'themele!
E t'a trandun deti me hi mbrendë,
kan' gjimue malet si për mot t'lig,
kurrnja trimat nuk p'e lan' me hikë.
Luft' e rrebt' aty puth po bahet,
me dhamb' trimat duen shoshojn' me shkye,
me dhamb' gjogat duen shoshojn' me marrë.
Notojn' kurmat fell' në det,
notojn' trupat nëpër gjak,
hiç s'po lodhet Gjeto Basho Muji.
Sa fell' trimi m'paska hi!
- Ruej, bre Muj', se krajlin po ma çartë,
fort ka britun Sokole Halili,
zgjidhmi kush prangat prej dore,
se kam ba be n't'lumtin zot,
te ky hu shpirtin me ja marrë!
Muji djalin e ka shpengue.
A turr' djali si i tërbue,
gjall' me dor' krajlin ka xanë,
me shpin' n'hu ditt i mbaroi.
Ather' burrat kan' rrok' unat,
shpejt qyteti ka marr' zjarr,
ka marr' zjarr krejt n'fund e n'maje.
Sa fort Muji m'asht tërbue!
Aspak dhimb' trimi s'po ka,
as për kulla puth rrënohen,
as për t'dekun që shkrumbohen...
Tri her' dielli ka pranue,
tri her' zana ka ague,
kurkund zjarrmi s'ka pushue!
Nikaj - Tropojë, 1924/Vargmal/
Redaktimi i fundit: