Tonyss
G!
Abedin Rakipi
Barrikada çamo-turke kunder grekeve
Ne prill te 1897 bandat greke te Ethnike Hetaeria(10) sulmuan popullsite muslimane te Epirit dhe filluan vrasjet masive duke sulmuar edhe ushtrine osmane. Kjo organizate filloi te armatosi te krishteret shqiptare dhe greke fshehtas dhe morri nen tutelen e saj organizimin e kryengritjes duke marre parasysh faktin se ajo kontrollonte fuqishem edhe politiken e brendshme greke. Shqiptaret muslimane qe ishin shumice edhe kesaj rralle ndihmuan ushtrine osmane kunder armikut te perbashket.Sulltani gjate kesaj lufte u deklaroi shqiptareve se ne kete lufte luftohej per dy objektive te fuqishme qe jane : mbrojtja e islamit dhe e territoreve shqiptare(Historia e Shqiperise f. 240). Thimi Mitko shkruan ne ato vite : Shqiperia eshte me Turqine dhe kunder grekeve dhe vetem nje pjese e te krishtereve e kane zemren e tyre me Greqine(Ibid) . Bashkepunimi Shqiptaro-Turk e beri Greqine qe te leshonte keto territore duke e bere ate te largohet me bisht nder shale.. Trupat shqiptare ishin te drejtuar nga biri i madh i çamerise Abedin Dino.
Por gjithashtu çamet nuk e kishin harruar pjesemarrjen e disa kapedaneve çame ne revolucionin grek te 1821 kunder osmaneve si Jaho Demi nga Filati dhe Sali Cami nga rrethinat e Gumenices dhe tradhetine qe greket i bene atyre. Kollokotroni i bindi disa lidera çame qe te bashkoheshin ne ate kohe me forcat greke ndaj per kete ata u ftuan ne Peloponez qe te firmosnin nje aleance te fshehte shqiptaro-greke. Delegacioni shqiptar drejtohej nga Tahir Abazi dhe 1500 trupat shqiptare muslimane qe duhet ti bashkoheshin grekeve drejtoheshin nga Prronjo dhe Capari. Gjate rruges Tahir Abazi, i revoltuar nga djegia e fshatrave, prishja e xhamive dhe e teqeve, si dhe i keqtrajtimeve të myslimanëve shqiptare, hoqi dorë nga vazhdimi i udhëtimit drejt Peloponezit dhe u kthye në Artë. Aty ai u bëri të njohur bejlerëve çamë dhe drejtuesve të tjerë shqiptarë të Shqipërisë së Poshtme, veprimet e dhunshme që kishin ndërmarrë kryengritësit grekë ndaj familjeve myslimane dhe institucioneve të kulteve fetare myslimane. Ky lajm i kobshëm, mjaftoi që krerët shqiptarë të hiqnin menjëherë dorë nga aleanca me kryengritjen greke e të bashkoheshin me Hrushit Pashën qe ishte asokohe komandanti i ushtrise osmane, (K.Biri, "Arvanites oi dories tou neotorou elenizmou", Athinë, 1961., f.346).
Beteja e Ajdonatit (çameri) 6-20 janar 1913
Greket ne perendim te Janines ne zonen e Ajdonatit filluan sulmin ndaj trupave osmane qe ne 25 dhjetor duke i detyruar ato qe te shtrengohen ne nje rezistence heroike duke qene se ne ate zone Osmanet kishin vetem nje top dhe dy mitraloza te vjeter. Por ne 26 dhjetor trupat e çetave çlirimtare shqiptare hyne ne sulm duke ndihmuar trupat osmane kunder grekeve. Trupat e çetave shqiptare ishin te perbere prej çamesh dhe labesh dhe i shkaktuan grekeve humbje te renda derisa keta te fundit u terhoqen dhe u terhoqen per disa dite me rradhe. Por greket brenda disa ditesh armatosen dhe organizuan fshatrat ortodokse te zones dhe bandat e andarteve qe vepronin naten dhe ne befasi. Ato dite u vrane shume burra muslimane ne zonen e Ajdonatit dhe fshatrat e Filatit te cilet rezistonin ndaj trupave pushtuese greke. Por gjendja u rendua akoma me shume kur grekeve ju erdhen perforcime nga Korfuzi dhe ne 31 dhjetor ata rifilluan sulmin ndaj trupave turko-çame. Por beteja me e veshtire qe zgjati 16 ore ishte ajo e 6 Janarit ku nje grusht burrash çame dhe turq i bene balle me heroizem sulmeve te fuqishme te grekeve. Ne ate beteje greket u thyen por ata rifilluan sulmin ne 12 Janar dhe e vazhduan ate edhe ne 13, 14, 15, 16, 17 Janar ku luftime te rrepta trup me trup bene qe greket te lene ne token çame me qindra te vrare. Ne date 18 Janar turqit dhe çamet sebashku ndermorren kundersulmin heroik qe i zbrapsi greket dhe me 19 Janar nje anije osmane ndihmoi çamo-turket duke bombarduar nga bregu pozocionet greke gje qe i dha mundesine trupave çame dhe turke qe te vazhdojne sulmin ndaj grekeve. Por trupat e paket , mosperforcimet e trupave me trupa te tjere beri qe ne 20 Janar trupat çamo-turke ne ndihmuara me municione dhe ushqime edhe nga qeveria e Vlores te kapitullojne dhe te terhiqen duke ja lene zonen trupave greke te cilet si hakmarrje filluan masakrat ndaj burrave ne fshatrat muslimane. (Milli Gazete dhe Yanya muharebesi)
RRETHIMI DHE REZISTENCA HEROIKE E JANINES 1913
Beteja e pare e Janines filloi ne 13 dhjetor 1912 ku trupat e pavarura te Esat Pashes te kishin formuar nje perimeter mbrojtes jashte Keshtjelles se Janines. Ushtria greke e Epirit e perforcuar nga Divizioni i 2te i kembesoreve dhe duke pritur perforcime te tjera sulmuan trupat turko-shqiptare te Janines. Ne 12 dhjetor komandanti grek i ushtrise se Epirit i dha urdher trupave te tij qe mos te nderprisnin sulmet derisa te merrnin keshtjellen e Bijanit qe ishte nje nga keshtjellat mbrojtese jashte Janines e cila po te binte te duart e grekeve rrezikonte rende qytetin dhe keshtjellen e Janines. Greket perdoren divizionin e 2te te sapoardhur per te marre kodren e Manullases qe ishte ne jugperendim te keshtjelles se Bijanit. Ne te njejten kohe greket organizuan bandat e parregullta andarte qe sulmuan fshatin e Lyzeçit nga ana tjeter e qytetit. Keto banda ata i quajten Detachment A dhe me pas formuan edhe Detachment B. Por batalionet plot e perplore me shqiptare te ardhura nga Permeti, Vlora dhe Mallakastra ne menyre heroike e mbajten linjen e ushtrise se pavarur Turko-Shqiptare. Gjithashtu garnizohet e 19te, 21te, dhe 23te si dhe garnizoni i Janines ndihmuan shume ne shtytjen e trupave greke. Ne 14 dhjetor ne oren 8 te mengjesit trupat greke rifilluan sulmin duke sulmuar garnizonin qe mbante kodren e Manullases. Por vendosmeria e Kolonel Hysni beut dhe trupat e Xhavit pashes i derrmuan trupat greke duke i shtyre ata shume kilometra jashte Janines. Ne 18 dhjetor 1912 Esat Pasha (komandanti dhe heroi i Janines) filloi sulmin e pergjithshem me trupat e tij kunder trupave greke duke i sulmuar me divizionin e 1re dhe te 2te trupat greke nga lindja dhe me divizionin provizor te Vlores nga perendimi. Ata fituan pozicione por artileria e forte dhe perforcimet e shumta greke bene qe te njejten dite ne oren 6 ne darke trupat e Esatit te rigjenden ne pozicionet qe ata kishin para fillimit te sulmit. Nga 1150 trupa qe kishte divizioni i Vlores mbeten vetem 400. Por artileria e forteses se Gastrices i shkaterroi pozicionet greke duke i dhene Esatit perseri mundesi te risulmoje gje qe ai e beri ne 20 dhjetor ne mengjes me divizionin e 19 por pa rezultat. Ne kete sulm humben jeten 250 ushtare te Esatit dhe 300 te tjere u plagosen. Ne 22 dhjetor Esat Pasha per mos ti dhene grekeve mundesi qe ta sulmojne perseri i sulmoi ata por kesaj rradhe me sukses duke i shtyre ata disa kilometra dhe duke ju marre sasi te konsiderueshme municionesh. Ky do te ishte sulmi i fundit qe trupat shqiptaro-turke te Esat Pashes do te benin per vitin 1912. Ne 24 dhjetor trupat greke kaluan ne sulm te pergjithshem duke perparuar dhe marre pozicionet qe ata kishin humbur ne 15 dhjetor. Por perseri artileria osmane i detyroi greket qe te terhiqen duke bere qe ata te fitojne edhe betejen e dyte te Janines. Gjate periudhes se fillimit te Janarit greken mblodhen nje numer te madh trupash anembane Greqise duke e shtuar numrin e tyre per rrethimin final te Janines. Greket sollen edhe trupat e regjimentit te Meçoves , divizionin e 1re te kembesorise , Ushtrine greke te Epirit, si dhe divizionin e 8te. Artileria greke u perforcua shume duke u bere gati per sulmin final ndaj Janines. Nderkohe ne Janine mungonin dhe ushqimet aq sa nuk kishte ushqim per te gjithe edhe pse fshatrat shqiptare perreth Janines i dergonin çte mundnin ushtareve qe te vazhdonin luften. Sidomos drithi dhe buka nuk u kursye nga fisniket çame per te ushqyer trimat çame dhe turq qe luftonin heroikisht me trupat e Princ Kostandinit. Edhe qeveria e Vlores se Ismail Qemalit i dergoi disa here ushqime dhe municione Esat Pashes.Sulmet e shumta dhe te panderprera greke bene qe rezistenca e heronjve qe luftonin prej muaj me urine, dimrin e ftohte dhe greket te fillonte te thyhej. Nje pjese e divizioneve greke sulmuan nga veriu i Gjolit te Janines ne 6 mars 1913 ndersa pjesa tjeter nga zona e اukes duke vrare me mijera trupa te Esat Pashes te cileve i kishin mbaruar municionet. Trupa te tjere sulmonin nga krahu i Rrapshtices duke i shkaktuar akoma humbje te thella trupave te Esat Pashes. Beteja dhe rrethimi i Janines zgjati deri ne Mars te 1913 ku trupat çamo-turke kapitulluan duke mos pasur me municione dhe ushqime per te vazhduar mbrojtjen e Janines dhe duke u detyruar te terhiqen ne veri drejt Permetit dhe Shqiperise se Jugut te ndjekur nga trupat greke. Kjo eshte nje nder luftrat heroike te popullit tone se bashku me popullin turk kunder barbarise greke te cilet pas renies se Janines filluan masakrat masive ndaj fshatrave muslimane shqiptare. Esat Pasha lindi ne Janine nga nje baba turk dhe nje nene shqiptare dhe edhe pse e dinte qe nga Stambolli nuk i vinin trupa apo perforcime duke mbledhur trupat turke dhe ato muslimane shqiptare dhe me trimeri dhe sakrifice te rradhe mbrojti Janinen dhe trojet e tjera nga greket.. Ne Janine Xhavit Pasha qe ishte krahu i djathte i Esatit nje nate para se te binte deshmor qante me lote burri dhe i thoshte Esat Pashes “ Gjalle a vdekur Janinen nuk e le ne dore te andarteve.” Te nesermen ai rra deshmor ne dheun qe ai deshi aq shume duke dhene shpirtin per nje Janine pa andarte greke.
_____________________________
1. Balkan Harbinde Yanya Savunmas ve Esat Paa, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Bakanlً, Kültür ve Turizm Bakanlً Yaynlar.
2. Luftrat Ballkanike , Aram Andonyan.
3. Luftrat Ballkanike, Richard C. Hall, Shtepia botuese Homer .
4. Balkani 1912–1913, Süleyman Kocaba, Vatan Yaynlar.
5. Perpjekjet kombetare te Shqiptareve muslimane per pavaresi (1978–1912), Peter Bartl,
Barrikada çamo-turke kunder grekeve
Ne prill te 1897 bandat greke te Ethnike Hetaeria(10) sulmuan popullsite muslimane te Epirit dhe filluan vrasjet masive duke sulmuar edhe ushtrine osmane. Kjo organizate filloi te armatosi te krishteret shqiptare dhe greke fshehtas dhe morri nen tutelen e saj organizimin e kryengritjes duke marre parasysh faktin se ajo kontrollonte fuqishem edhe politiken e brendshme greke. Shqiptaret muslimane qe ishin shumice edhe kesaj rralle ndihmuan ushtrine osmane kunder armikut te perbashket.Sulltani gjate kesaj lufte u deklaroi shqiptareve se ne kete lufte luftohej per dy objektive te fuqishme qe jane : mbrojtja e islamit dhe e territoreve shqiptare(Historia e Shqiperise f. 240). Thimi Mitko shkruan ne ato vite : Shqiperia eshte me Turqine dhe kunder grekeve dhe vetem nje pjese e te krishtereve e kane zemren e tyre me Greqine(Ibid) . Bashkepunimi Shqiptaro-Turk e beri Greqine qe te leshonte keto territore duke e bere ate te largohet me bisht nder shale.. Trupat shqiptare ishin te drejtuar nga biri i madh i çamerise Abedin Dino.
Por gjithashtu çamet nuk e kishin harruar pjesemarrjen e disa kapedaneve çame ne revolucionin grek te 1821 kunder osmaneve si Jaho Demi nga Filati dhe Sali Cami nga rrethinat e Gumenices dhe tradhetine qe greket i bene atyre. Kollokotroni i bindi disa lidera çame qe te bashkoheshin ne ate kohe me forcat greke ndaj per kete ata u ftuan ne Peloponez qe te firmosnin nje aleance te fshehte shqiptaro-greke. Delegacioni shqiptar drejtohej nga Tahir Abazi dhe 1500 trupat shqiptare muslimane qe duhet ti bashkoheshin grekeve drejtoheshin nga Prronjo dhe Capari. Gjate rruges Tahir Abazi, i revoltuar nga djegia e fshatrave, prishja e xhamive dhe e teqeve, si dhe i keqtrajtimeve të myslimanëve shqiptare, hoqi dorë nga vazhdimi i udhëtimit drejt Peloponezit dhe u kthye në Artë. Aty ai u bëri të njohur bejlerëve çamë dhe drejtuesve të tjerë shqiptarë të Shqipërisë së Poshtme, veprimet e dhunshme që kishin ndërmarrë kryengritësit grekë ndaj familjeve myslimane dhe institucioneve të kulteve fetare myslimane. Ky lajm i kobshëm, mjaftoi që krerët shqiptarë të hiqnin menjëherë dorë nga aleanca me kryengritjen greke e të bashkoheshin me Hrushit Pashën qe ishte asokohe komandanti i ushtrise osmane, (K.Biri, "Arvanites oi dories tou neotorou elenizmou", Athinë, 1961., f.346).
Beteja e Ajdonatit (çameri) 6-20 janar 1913
Greket ne perendim te Janines ne zonen e Ajdonatit filluan sulmin ndaj trupave osmane qe ne 25 dhjetor duke i detyruar ato qe te shtrengohen ne nje rezistence heroike duke qene se ne ate zone Osmanet kishin vetem nje top dhe dy mitraloza te vjeter. Por ne 26 dhjetor trupat e çetave çlirimtare shqiptare hyne ne sulm duke ndihmuar trupat osmane kunder grekeve. Trupat e çetave shqiptare ishin te perbere prej çamesh dhe labesh dhe i shkaktuan grekeve humbje te renda derisa keta te fundit u terhoqen dhe u terhoqen per disa dite me rradhe. Por greket brenda disa ditesh armatosen dhe organizuan fshatrat ortodokse te zones dhe bandat e andarteve qe vepronin naten dhe ne befasi. Ato dite u vrane shume burra muslimane ne zonen e Ajdonatit dhe fshatrat e Filatit te cilet rezistonin ndaj trupave pushtuese greke. Por gjendja u rendua akoma me shume kur grekeve ju erdhen perforcime nga Korfuzi dhe ne 31 dhjetor ata rifilluan sulmin ndaj trupave turko-çame. Por beteja me e veshtire qe zgjati 16 ore ishte ajo e 6 Janarit ku nje grusht burrash çame dhe turq i bene balle me heroizem sulmeve te fuqishme te grekeve. Ne ate beteje greket u thyen por ata rifilluan sulmin ne 12 Janar dhe e vazhduan ate edhe ne 13, 14, 15, 16, 17 Janar ku luftime te rrepta trup me trup bene qe greket te lene ne token çame me qindra te vrare. Ne date 18 Janar turqit dhe çamet sebashku ndermorren kundersulmin heroik qe i zbrapsi greket dhe me 19 Janar nje anije osmane ndihmoi çamo-turket duke bombarduar nga bregu pozocionet greke gje qe i dha mundesine trupave çame dhe turke qe te vazhdojne sulmin ndaj grekeve. Por trupat e paket , mosperforcimet e trupave me trupa te tjere beri qe ne 20 Janar trupat çamo-turke ne ndihmuara me municione dhe ushqime edhe nga qeveria e Vlores te kapitullojne dhe te terhiqen duke ja lene zonen trupave greke te cilet si hakmarrje filluan masakrat ndaj burrave ne fshatrat muslimane. (Milli Gazete dhe Yanya muharebesi)
RRETHIMI DHE REZISTENCA HEROIKE E JANINES 1913
Beteja e pare e Janines filloi ne 13 dhjetor 1912 ku trupat e pavarura te Esat Pashes te kishin formuar nje perimeter mbrojtes jashte Keshtjelles se Janines. Ushtria greke e Epirit e perforcuar nga Divizioni i 2te i kembesoreve dhe duke pritur perforcime te tjera sulmuan trupat turko-shqiptare te Janines. Ne 12 dhjetor komandanti grek i ushtrise se Epirit i dha urdher trupave te tij qe mos te nderprisnin sulmet derisa te merrnin keshtjellen e Bijanit qe ishte nje nga keshtjellat mbrojtese jashte Janines e cila po te binte te duart e grekeve rrezikonte rende qytetin dhe keshtjellen e Janines. Greket perdoren divizionin e 2te te sapoardhur per te marre kodren e Manullases qe ishte ne jugperendim te keshtjelles se Bijanit. Ne te njejten kohe greket organizuan bandat e parregullta andarte qe sulmuan fshatin e Lyzeçit nga ana tjeter e qytetit. Keto banda ata i quajten Detachment A dhe me pas formuan edhe Detachment B. Por batalionet plot e perplore me shqiptare te ardhura nga Permeti, Vlora dhe Mallakastra ne menyre heroike e mbajten linjen e ushtrise se pavarur Turko-Shqiptare. Gjithashtu garnizohet e 19te, 21te, dhe 23te si dhe garnizoni i Janines ndihmuan shume ne shtytjen e trupave greke. Ne 14 dhjetor ne oren 8 te mengjesit trupat greke rifilluan sulmin duke sulmuar garnizonin qe mbante kodren e Manullases. Por vendosmeria e Kolonel Hysni beut dhe trupat e Xhavit pashes i derrmuan trupat greke duke i shtyre ata shume kilometra jashte Janines. Ne 18 dhjetor 1912 Esat Pasha (komandanti dhe heroi i Janines) filloi sulmin e pergjithshem me trupat e tij kunder trupave greke duke i sulmuar me divizionin e 1re dhe te 2te trupat greke nga lindja dhe me divizionin provizor te Vlores nga perendimi. Ata fituan pozicione por artileria e forte dhe perforcimet e shumta greke bene qe te njejten dite ne oren 6 ne darke trupat e Esatit te rigjenden ne pozicionet qe ata kishin para fillimit te sulmit. Nga 1150 trupa qe kishte divizioni i Vlores mbeten vetem 400. Por artileria e forteses se Gastrices i shkaterroi pozicionet greke duke i dhene Esatit perseri mundesi te risulmoje gje qe ai e beri ne 20 dhjetor ne mengjes me divizionin e 19 por pa rezultat. Ne kete sulm humben jeten 250 ushtare te Esatit dhe 300 te tjere u plagosen. Ne 22 dhjetor Esat Pasha per mos ti dhene grekeve mundesi qe ta sulmojne perseri i sulmoi ata por kesaj rradhe me sukses duke i shtyre ata disa kilometra dhe duke ju marre sasi te konsiderueshme municionesh. Ky do te ishte sulmi i fundit qe trupat shqiptaro-turke te Esat Pashes do te benin per vitin 1912. Ne 24 dhjetor trupat greke kaluan ne sulm te pergjithshem duke perparuar dhe marre pozicionet qe ata kishin humbur ne 15 dhjetor. Por perseri artileria osmane i detyroi greket qe te terhiqen duke bere qe ata te fitojne edhe betejen e dyte te Janines. Gjate periudhes se fillimit te Janarit greken mblodhen nje numer te madh trupash anembane Greqise duke e shtuar numrin e tyre per rrethimin final te Janines. Greket sollen edhe trupat e regjimentit te Meçoves , divizionin e 1re te kembesorise , Ushtrine greke te Epirit, si dhe divizionin e 8te. Artileria greke u perforcua shume duke u bere gati per sulmin final ndaj Janines. Nderkohe ne Janine mungonin dhe ushqimet aq sa nuk kishte ushqim per te gjithe edhe pse fshatrat shqiptare perreth Janines i dergonin çte mundnin ushtareve qe te vazhdonin luften. Sidomos drithi dhe buka nuk u kursye nga fisniket çame per te ushqyer trimat çame dhe turq qe luftonin heroikisht me trupat e Princ Kostandinit. Edhe qeveria e Vlores se Ismail Qemalit i dergoi disa here ushqime dhe municione Esat Pashes.Sulmet e shumta dhe te panderprera greke bene qe rezistenca e heronjve qe luftonin prej muaj me urine, dimrin e ftohte dhe greket te fillonte te thyhej. Nje pjese e divizioneve greke sulmuan nga veriu i Gjolit te Janines ne 6 mars 1913 ndersa pjesa tjeter nga zona e اukes duke vrare me mijera trupa te Esat Pashes te cileve i kishin mbaruar municionet. Trupa te tjere sulmonin nga krahu i Rrapshtices duke i shkaktuar akoma humbje te thella trupave te Esat Pashes. Beteja dhe rrethimi i Janines zgjati deri ne Mars te 1913 ku trupat çamo-turke kapitulluan duke mos pasur me municione dhe ushqime per te vazhduar mbrojtjen e Janines dhe duke u detyruar te terhiqen ne veri drejt Permetit dhe Shqiperise se Jugut te ndjekur nga trupat greke. Kjo eshte nje nder luftrat heroike te popullit tone se bashku me popullin turk kunder barbarise greke te cilet pas renies se Janines filluan masakrat masive ndaj fshatrave muslimane shqiptare. Esat Pasha lindi ne Janine nga nje baba turk dhe nje nene shqiptare dhe edhe pse e dinte qe nga Stambolli nuk i vinin trupa apo perforcime duke mbledhur trupat turke dhe ato muslimane shqiptare dhe me trimeri dhe sakrifice te rradhe mbrojti Janinen dhe trojet e tjera nga greket.. Ne Janine Xhavit Pasha qe ishte krahu i djathte i Esatit nje nate para se te binte deshmor qante me lote burri dhe i thoshte Esat Pashes “ Gjalle a vdekur Janinen nuk e le ne dore te andarteve.” Te nesermen ai rra deshmor ne dheun qe ai deshi aq shume duke dhene shpirtin per nje Janine pa andarte greke.
_____________________________
1. Balkan Harbinde Yanya Savunmas ve Esat Paa, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Bakanlً, Kültür ve Turizm Bakanlً Yaynlar.
2. Luftrat Ballkanike , Aram Andonyan.
3. Luftrat Ballkanike, Richard C. Hall, Shtepia botuese Homer .
4. Balkani 1912–1913, Süleyman Kocaba, Vatan Yaynlar.
5. Perpjekjet kombetare te Shqiptareve muslimane per pavaresi (1978–1912), Peter Bartl,
