“Ata turqë, ne kaure“

Rrëfimi i Branko Manojlovskit. Shqiptari ortodoks nga Bellçica e Rekës së Epërme, në rajonin ndërmjet Gostivarit, Dibrës dhe Kërçovës.

(vazhdon nga numri i kaluar)

E dinte ai?

E dinte, e dinte ai, po ma mirë I vinte të rinte President e të jet ma rahat. Rogë të mirë ene pse të përzinte.

Po, por ato fshatra që i përmendët, rrethohen edhe prej fshatrave tjera shqiptare , apo jo?

Po kto janë fshatra shqiptare.

Po mendoj fshatra tjera që kufizohen me këto e që janë të banuara me popullatë shqiptare myslimane?

Edhe katundet e jona ishin t’përzieta, kishte ene muslimanë ene ortodoks.

Cili sihte bashkëpunimi, apo a kishte diferenca për arësye se ju ishit ortodoksë, ndërsa ata të tjerët ishin myslimanë?

Problemi ishte ai se religioni e boni t’veten. Mas ni kohe , mas dy-tre a katër breza, e boni t’veten.

Ju po thoni se religjioni e bëri ndarjen?

Mbas tre a katër breza a pesë, ai që e ndrrroi febë e u bo musliman, e harroj që kishte qonë I kërshtenë. Atëherë, m’atë kohë ne u bomë turk e kaurr, ashtu u thirrshim. Atëherë tan a thoshi ne kaurrë dhe ne atyne u thoshim turk. Thoshin , ku jonë lopët, te vorret e turkut, ku jonë dhent, te vorret e kaurrve. A vllazën kemi qonë.

Po, thatë se religjioni ka krijuar ndasi …

Po, ene pa shkollë e pa gjykim ene mas pesë breza u bote turk e kaurrë, mo nuk dishe se ishi vllazën.

A keni komunikuar … a ka pasë martesa të ndërsjella?

Komuniki I ishte shumë I afërm … gjithë kominikimi, gjithë tabiatet nëpër dasme e me vorrezat, gjithë bashkë I bonjim.Përzishim, mirëpo kur dashim ishim kaurr dhe turk.

Z. Manojllovski , a ju ka lënë mënjanë, a ju ka diskriminuar popullata shqiptare që ka qenë me shumicë musliumane?

Nuk, nuk jo, Nuk kishte diskriminim, po kishte pak ni klimë aty, si prekte …

Ta qartësojmë pak ktë …

Dhe ajo largonte, largonte, se une mba mend kur ishe I vogël , shkonja për Gostivar e për Gostivar s’kishte transport atëhere. Isha nja pesmdhetvjet ere hypa me ni qerre me kval, ishin dy musliman shyptar pi Recanit edhe I pieta a mund t’hypim – I pieta maqedonisht dhe më murnë me veti. E ata folnin për kaurrët dhe për turqit dhe mu më vinte si zor e nuk dinja cysh t’boj, se unë e dinja se te shpija na folnim shyp e nona jeme për her m’ka thonë “MALLI I NONثS”.

Mirë, dhe kaloi edhe ajo periudhë kur një pjesë e madhe e asaj populate migroi nëpër pjesët e tjera t ëish-Jugosllavisë, një pjesë e konsiderueshme doli në Gostivar, Kërçovë, Strugë e Ohër e diksuh edhe në Shkup.

Ju në atë kohë e ndjenit veten për maqedonas?

Nuk, por në at kohë nuk dinja seç, se kujt I bie. E dinja njo se folnja shyp ama nuk e dinja ku t’hypi, në cilën derë.

Ju keni dhe familje z.Manojllovski, si komunikoni me familjen tuaj, në cfarë gjuhe?

Me cilën familje, me motrat e me vllaznit, me nonë ne babën – shyp.

E me fëmijët?

Me fëmitë jo, se nonën e kishin serbe, unë jom martut n’Zagreb. Ata janë, n’Amerikë rrojnë, folim englisht.

Ndoshta dhe pse nuk keni jetuar një kohë me ta, pop se ndodhi ajo kthesa madhe z. Manojllovski te ju, si ndoshi, pse e ndjenit të nevoshme të dilnit publikisht të pohoni se jeni shqiptar?

E ndija të nevoshme, se ajo është xhenetik, se ni herë rrinja edhe shifnja te shpija dhe ardhn dhent, erdhn lopët, erdhn pulat, erdhn qent edhe gjithë shkujtën n’katarin e vet.

Ta bëjmë të qartë këtë, se kjo do të thotë se edhe ju jeni kthyer në vendlindjen tuaj, për të jetuar aty.

Ene unë erdha ne vent t’vet, me bylukun e vet, se aty ishnja ma rehat. Gjuhën e folim shyp, tabijetet i kemi njo, t’merrveshmen I kemi njo ene ma rahat, ma komfor ishnja me shyptar se me qerë.

Kjo shkaktuar një zemrim të madh, tek opinionin publik është krijuar një debat I thellë në mediat maqedonase, madje ka patur shumë akuza kundër juve.

Ka pasë shumë reagime ene sa ma shumë ka ma mirë m’vjen, se shifin se ka reakci, e shofin se osht e vërtetë.

Si vepruan, ose cilat ishin reagimet e familjarëve tuaj, pasi dolët me atë paraqitjen e parë?

Ene me to kisha pak problem, po unë nuk I bonja problema …

Pse, ju vinte keq se ju jeni deklaruar se jeni shqiptar?

Mundet, munet, mirëpo ni punë për ta marrmi vesht: Ktu jon dy Branko Manojllovski – njo osht me gjal, me likur e me kocka, aj jam unë. Unë jam vetëm figurë, ama Branko Manojllovski – ortodksi shqyptari osht qetër njeri …

Cila është ajo diferenca mes të dyve …

Ajo diferenca osht shumë e madhe, se Branko Manojllovski – Shyptari, u kthye prap 500 a 600 vjet prapë, edhe I pa t’vërtetat edhe erdh ktu edhe ju tregon qerve se jon vllazën , se na jemi ato. Prandaj shumë njerëz huk e dijnë se ka dy Branko Manojllovski dhe për ato ortodokst shyptarë edhe unë kom respekt shumë të madh, se folim t’vërtetën dhe e shof se ka rezultata.

Deh, si ndodhi ai moment, kur u ndez drita te ju për këtë punë? Si ndodhi, cili ishte moment që të tërhoqi dhe të dalësh e të thuash se je shqiptar?

Kur ishnja I vogël, kur shkonja me dhent e me lopët folnja vet me vete edhe ju diftonja ihsanve se jena shyptar. Por në mal, vet, se ndër,mnjet ihsanve sun follësh për këto punë, se duhesh ni dorë ment. Komunikonja vet me veta, por zoti më dha shëndet që kët ta thom edhe në publik. Edhe interesant osht se shumë njerëz e morët vesht, pak nervoz jon, po e din se aty jom, e din se jon shyptarë.

Janë nervoz, kush janë?

Popullata ortodokse shyptare jon nervoz, se jon martu me maqedon, me sërb me bugarë e me kto me kto, s’din kit bojn tash, mirëpo Brenda në zemret e dinë se une e kom me hak – e shohi une ato, reaksinë e ihsanit (njerzve).

Ju thatë se pati nervozë e shqetësim, por a pati ndonjë ndikim te të afërmit dhe njerëzit e tjerë të kësaj ane, te bashkfshatarët tuaj e të fshatrave të tjera të Rekës, në mënyrë që edhe ata të deklarohen për një gjë të tillë?

Po ka, ka se njo katër a pesë burra të Rekës Epërme u deklaruan se jonë shyptarë, e me dy qerë kish një dokumentar në televizi t’Shkupit dhe ata dy u deklaruen. E kom ni nip une, ni Profesor Doktor Branisllav Sinadinovski, gjyshja e tij dhe nona jeme jon motra, shyptar pra e ata jon pi Bellcice. Ai deklaroj se osht shyptar. Zunë të deklarohen …

A mendoni se pati ndikim kjo paraqitja juaj publike, që bëri goxha bujë të madhe, sa që edhe Akademiku Mateja Matevski të deklarohet se është me prejardhje shqiptare?

Mgjan se u deklarue ai.

Po, u deklarua. A mendoni se pati ndikim kjo paraqitja dh ky guximi juaj?

Po, më duket se ai Branko Manojllovski – Shyptari pak ju m’teku, ju hapi dyert që t’shohin t’vërtetën se ishin zgjert, ishin zonë me punët e veta, me t’bojnë pare, t’bojnë lekë … Mirëpo ju çelën ni derë dhe tashti shofin atje. E shofin t’vërtetë. Po , e dijnë shumë.

Z. Manojllovski, ti kthehemi asaj deklaratës tënde kur the se nuk dita se cfarë e kush jam. A pendoheni pëfr këtë veprim?

Nuk, jam shumë I knaçëm se e pashë të vërtetën përpara se të vdes. E pashë të vërtetë dhe përpara të vërtetës edhe Zoti nuk thotë kurxho. Andej kjo puna jeme punon , se shumica e shofin se osht e vërtetë. S’ka aty, dy e dy jon katër.

Ka patur megjithatë një frikë të madhe në opinionin publik, sidomos z, Manojllovski n Maqedoni, se një pjesë e konsiderueshme e kësaj populate do të deklarohen se janë shqiptarë, se kanë prejardhje shqiptare dhe se kanë prejardhje nga Reka. ثshtë shfaqur një frikë e këtillë edhe publikisht>

E vërteta punon gjithëmonë, paska nuk paska, gjithëmonë, si magjik. Më bonë nji here telefon në Cikago, isha në spital, se unë jom 44 vjet n’Cikago ….

Në Cikago 44 vjet …

Po 44 vjet n’اikago dhe tash vi 6 muaj n’Kicinicë e 6 n’اikago …

E përmendëm Akademikun Mateja Matevski, është Mateja emër shqip. Po, është shyp, ai është prej Belcicës e Becica dhe Kicinica kanë ni kodër ndërmjet e në Belcicë une e kum bo shkolën filore.

Po përmenden edhe shumë emra të tjerë të njohur në Maqedono që kanë prejardhje nga Rajoni I Rekës, a mundë të na përmendni ju disa prej tyre, po them që janë ndoshta aktiv edhe në politikë?

Kishte shumë, Vidoje Smilevski ishte në politikë, Zhivko Brajkovski, Filip Brajkovski, Alxhan Mashkoski, Pero Goguc, me sa e di une se e mbanin qeverinë , ata ishin nja dhet vetë, kur ishnja unë student në 62 e 83 moten, ata e mbanjin qeverinë, Maqedoninë të gjithë.Interesant ni here një here ni shok I jemi erdh te une e unë ishnja te Vidoje Smilevski, te Pretsedniku I Maqedonisë dhe nona e tina floën shyp me mu e ai tha ky maqedoni shkon nesër aqe e thotë a e dini ju se shyptar e kemi na pretsedatellin e Maqedonisë? Si ashtu? Po nona e tij folte me ket budallën shyp – thoshte për mu. Po normall ishte kjo, se gjuha e nonës oshte.

Po, ka dhe shumë e shumë persona të tjerë që janë nga kjo anë, deri sa ishit I ri, a keni dëgjuar z. Manojllovski për Josif Bagerin?

Po.

اfarë do të thotë Josif Bageri për Juve?

Josif Bageri për mu oshte genij, edhe shyptar I pastër, shyptar I temizt, edhe poet I madh e gjithë rrojtën e vet e dha për shyptarizmën. Ai thotë për Rekës t’epërt, thotë, e thirrën Rekën t’Epërm nona jeme:

O Reka Epërm o Nona jeme, thotë,

Gjemt e tu gjith jon hutu, - athere ka thonë , para niqin vjet.

Shkojnë patron në Greqi dhe thonë se jonë sllavjanë.

I është referuar ndoshta gjendjes së atëhereshme kur një pjesë e madhe nuk janë ndjerë për shqiptqrë?

Po, por asimillimi te ortodksia shyptare nuk ishte ni mot por ishte mbi 500 vjet si punonte. Dhe nga ni here ashtu cuditem se si më dha Perëndia ashtu shndet që mbas 500 vjet ta shoh të vërtetën, se për 500 vjet janë 25 breza e mbas 25 breza ku e di ti se cysh je.

Dhe sidomos pas gjithë atyre luftërave.

Po pra, sa prej jush e dini pragjyshin, sa e dinë vorrin e katragjushit, e di të gjyshit edhe …, brezin e pestë mazallah jo… A 25 breza lene menjianë.

Z. manojllovski, si i sheh ti shqiptarët myslimanë?

I shof si vllazën, si vllazën si jonë edhe ata pak nuk e dinë, se edhe ata na thirrnin neve kaurr e na I thirrnim turq ata, se ata ju afruan turkut e ju larguan vllait vet, ortodoksit.

Ndërkohë që ju kujt iu afruat?

Sllavizmit, se ma rehat na vinte te jemit me sllavët se me turkun. E din si ishte më atë vakët?

Po si I sheh tashti?

Tash I shoh vllazën të vet. Kishim ni t’mledhme n’Cikago e ishin katolik shyptar, ortodoks shyptar – une ishnja njo prej tyne, muslimanë shyptar dhe bektesh shyptar dhe e botim nji ndenjme t’mirë që e botim për nder t’meje.

Paskit qenë një faktor goxha i madh unifikues i shqiptarëve.

Ishte nder i madh edhe ishnja aq i knaqun se rrinim nën nji flamur – Flamuri I Shypnisë. E folnim gjithë ni gjuhë, folnim shyp, a ishim katër fe = demek katër rremba ni rrojë.

Diferencat ndërfetare janë të pranioshme ende z. Manojllovski, jo vetëm që ishin atëherë kur ka nisë asimilimi apo kur kanë janë bërë edhe luftra në këto anë. Diferenca ka, kemi patur madje edhe debate , si së fundmi që ishin nga persona të caktuar, që e llogarisin Skënderbeun si Hero a kalorës të Krishterizmit, dikush e ka quajtur Hero I Katolikve – A është Hero I Shqiptrëve Skënderbeu?

Osht, edhe Skenderbegu e shumica e generallve të Skenderbegut kanë qonë të Rekës Epërt. Histori me fakt kjo, ortodoks shyptar, edhe Skenderbegu e ka pasë konakun te Shent Bigori te Manastiri si oshte, aty ka ndej e aty ka msheh aj me generallat. Mirëpo historia e bon t’veten. Maqedonve nuk ju vjen t’drejtë tash të thonë se Skenderbegu aty ishte , e për shqiptarët është normal dhe kjo është fakt.

Mirëpo tash debate është edhe ndërmjet shqiptarësh, që ka marrë përmasa edhe religjioze, nëse mund të themi ashtu, kur nga dikush Skënderbeu edhe nuk pranohet se ka qenë Hero Kombëtar i Shqiptarëve.

E di edhe këtë.

Si e sheh këtë diferencë?

Problem është shkolla , edukimi.

Problem e shihni arsimin?

Po, problem I madh.

Ka edhe goxha të arsimuar nga ata që I thonë ato fjalë.

Nuk e di, por është problem I madh. Shef tashti sa mirë është si mirremi vesht, u mblodhëm të gjithë katër feja, e botim ni muhabet si shyptar e ate sun e bonjim përpara niqinvjetsh, se kaurr e turk ishim, e tashti jemi vllazën.

Por, po ka diferenca?

Po ka, por ma pak oshte, shumë ma pak.

Pse keni ardhur në Kosovë z. Manojllovski?

Në Kosovë erdha ma shumë për këtë grevën e…

Për dikë që se di, është shumë i cuditshëm si lajm se Branko manojllovski po vjen në Prishtinë të solidarizohet me grevistët e urisë që kanë dalë në mbrojtje të komandantëve të UاK.

Ja pra, por ni punë sun e marrin vesht njerzit, unë Branko Manojllovski e kam emnin po jom shyptar edhe erdha si shyptar për tu solidarizu me ta. Ene shumë ishim t’gëzuet ene ata ene une që u gjegtmë bashkë, ene të shohmi se ene mundë të mbërrijmë ene ti lirojmë ata shokët. Ata e di edhe personalisht, Ibrahim Kelmendin e di personalisht, se ene ai shumë më ndimoi për kët punën e jeme. Oshte shumë gjal I mirë, se shumica ten a ngarendim të bojmë sa ma shumë leka, t’mbushim xheptë e shumë pak njerëz rrinë për 12 a 15 ditë nuk hanë bukë për ni shok.

Po shoh se po solidarizoheni me mikun tuaj Ibrahim Kelmendin, por çfarë dini ju z. Manojllovski për Luftën e UاK-së?

E po nuk di shumë, po di njo se drejtsitë shyptarët nuk e kishin, shumë punë ishin kundra shyptarëve, nuk kishte drejtësi ene s’kishin ca të bonjin pa e marrë pushkën n’dor, se me llafe sun bonjin atë muhabet as me sërbin, as me bugarin as me maqedonin.

Një gjë të tillë e bëtë edhe kur ndodhi lufta e armatosur , dikush e ka quajtur konflikti, në Maqedoni?

Për herë.

Edhe në Maqedoni ?

Po, ene kum qonë ene donator e me gjithë zembër, si thuheshte, ene dorën e mbrame e jipshe puth tu ndihi vllqzënve. E shumë I gëzuet jom kur shkoj në Tetovë , në Univerzitet shyptar, shumë bukuri e madhe.

Si e shihni Kosovën, krejt shkurtimisht z. Manojllovski?

Shumë u gzova n’kufi kur ma hudhnin shtembillin me Kosovo Republika. Shumë u gzova ene hala ma shumë u gzova kur mrrita n’Prishtinë për herë të parë në rrojtjen jeme me kto 72 vjet. Shumë jam gzu se kishte aq burra e vajza t’bukra e që më pritën shumë mirë e me gjithë zembër ene Me nder qofsni gjithëve. Me nderqofshni edhe ju që ma dhatë një shans për të nda dy llafe vllazëbve shyptar n’Kosovë.

* Intervista me Branko Manojlovskin u realizua në emisionin Info Magazine të Klan Kosovës, nga gazetari Kushtrim Sadiku. Përgjegjet e Manojlovskit janë traskriptuar dhe botuar në gazetë në mënyrën e njëjtë siç ai vetë i ka thënë.

//zeri.info