Lauri
Anunnak
At Gjergj Fishta e shkroi satirën “Nën hajat të parrizit” më 1914. Pikërisht në kohën e tensioneve të mëdha nacionale shqiptare dhe vlimeve të shumta ballkanike, kur jeta e përgjithshme nacionale karakterizohej nga një kaos i vërtetë. Kjo satirë e fuqishme, e përshkuar nga diskursi sarkastik i ashpër, sado e shkruar afërsisht një shekull më parë, me idetë themelore të saj korrespondon thellë me të sotmen nacionale, sikundër në Kosovë, po ashtu në Shqipëri e hapësira të tjera shqiptare. Edhe pse si rezultat i ndryshimeve të natyrshme, problemet nacionale shqiptare, në planin e jashtëm politik nuk janë identike me ato të që ishin para një shekulli, ndërkaq qenësisht, problemet e brendshme të jetës sonë praktike s’kanë ndryshuar fare. Madje, nëse e kontekstualizojmë satirën e Fishtës brenda hapësirave të sotme shqiptare, shohim se idetë, të cilat i artikulonte autori, janë krejtësisht identike dhe konotojnë fuqishëm me botën e sotme shqiptare, edhe përkundër kësaj diference të madhe kohore. Artikulimet e Fishtës mund të lexohen si artikulime të shkruara për receptuesin e sotëm shqiptar. Leximi i kësaj satire, sidomos në ditët e sotme, kur shqiptarët shkojnë dhe i bëjnë lavdi marrëzisë, krimit, diktaturës, dhunës, do të mund të ndihmonte shumë për të njohur e rinjohur probleme të ashpra të jetës sonë nacionale, që janë bërë diga të fuqishme që pengojnë në rrugën e konsolidimit dhe përparimit si komb. Mbi të gjitha, leximi i kësaj satire të shkëlqyer të shkrimtarit tonë brilant mbetet alternativë shembullore për të zgjedhur rrugë të shëndosha dhe progresive, në vend të atyre që ndërtojnë idhuj krimit e marrëzisë.
Personazhi Shën Pjetri në derë të Parrizit mediton për fatin e shqiptarëve dhe ky fat është i mbuluar nga një tis i zi dhe absurd. Duke biseduar me Djallin dhe Skënderbeun ai thotë se “shqiptarët janë çorodit krejt”, apo në trajtat e tjera tragjike “kanë dal faret”, prandaj as që iu shkon mendja të trokasin në derë të parrizit për të kërkuar shpëtimin. Pikërisht për këtë Shqipëria s’e gjen shpëtimin. Në këtë mënyrë, shqiptarët luajnë pavetëdijshëm lojën e djallit. Të paftë për të udhëhequr, për të pas lider të fuqishëm, të ndarë e përçarë, shqiptarët heroin e tyre, Skënderbeun, e kanë në fjalë e në libra dhe jo në zemër. Sa trishtueshëm klith teksti i Fishtës! Po për këtë, ata kanë devijuar dhe as që kanë mendjen të trokasin në derën e parajsës për të kaluar nëpër katharsisin e domosdoshëm në rrugën e lartësimit si komb, të cilin Fishta e shpreh si intencë qëllimmirë të kësaj satire.
Teksti i Fishtës nënkupton tragjiken e shqiptarëve që kanë humbur parajsën, prandaj me artin e satirës troket në ndërgjegjen e çiltër: ata duhet të rikthehen në këtë derë simbolike për të gjetur shpëtimin për Shqipërinë. Teksti i kësaj satire të ngjeshur me mendime socio-politike, ndërtohet nëpërmjet një bisedë dramatike për fatin e zi të shqiptarëve, mes tre personazheve, të cilët bartin kuptime të fuqishme simbolike e semantike: Shën Pjetri, Skënderbeu dhe Djalli. Shën Pjetri, figurë që shpreh një kod religjioz e kulturor, është rojtarit i derës së Parajsës, prandaj ai shpreh habinë, pyetjen e dilemën pse shqiptarët nuk trokasin një kohë të gjatë në derë të parajsës. Dhe kështu Fishta sikundër riciklon reminishencën e mbuluar nga shtresat e mjegullta, nëpërmjet simbolikës së moralitetit. Kjo reminishencë përçon kuptime ambivalente. Autori këtu godet fuqishëm përmes sarkazmës së thellë ata shqiptarë që nuk e duan pendimin, ata që s’pendohen. Dhe kështu ata as që duan ta zgjedhin rrugën e mirë të përparimit nacional, por përkundin verbërisht të këqijat dhe hijet e zeza që vërtiten mbi tokat shqiptare. Kjo ndodh, ngaqë, siç del nga dialogu i Shën Pjetrit, shqiptarët janë pre e veseve të këqija, tradhtisë, krenarisë së madhe, koprracisë, rrenës, patriotizmit të rremë, adhurimit të gabuar. Kur lexojmë këto implikime që ngërthen teksti i Fishtës, nuk mund të mos shtrojmë sot pyetjen e dilemën e madhe: A nuk korrespondon kjo sekuencë trishtueshëm me aktin më të çoroditur dhe më të marrë që ndodhi para pak ditësh në Prishtinë, ku struktura politike pretendojnë ta rehabilitojnë diktaturën e egër të Enver Hoxhës? Shqiptarët në vend që të trokasin në derë të parrizit dhe të hyjnë në procesin e spastrimit, katharsisit të domosdoshëm për të filtruar idealet, ata bëjnë të kundërtën, shkojnë dhe ndërtojnë tempuj imagjinarë, ku i përkulen verbërisht diktatorit më të çmendur që ka njohur historia. Në këtë mënyrë ata enden kotësisht në një labirint të tmerrshëm të këqijash pa fund.
Dialogu i Skënderbeut më Djallin përshkohet nga tone dramatike, ku shpërfaqet një realitet i vrazhdë shqiptar. Ndërsa kulmi i tij arrihet, kur djalli i thotë Skënderbeut se emri i tij është në libra, por nuk dihet, nëse është në zemër të shqiptarëve. Klithma se Skënderbeu nuk është në zemrat e shqiptarëve, mbetet një klithmë tragjike.
Diskursi i ashpër satirik i Fishtës në fund të këtij teksti shpërthen në një paradoks të papritur dhe tekstit i jep një përfundim shpresëdhënës. Bisedën dramatike mes Djallit dhe Skënderbeut e ndërpret Shën Pjetri, i cili thotë se “për inad të Djallit dhe Shqiptarëvet, Zoti ka me mbajtë Shqypninë më kombë me nder e me lumni”.
Leximi i kësaj satire një shekull pas dhe nxjerrja e kaq shumë problemeve identike në jetën tonë, nuk ka se si të mos të të tronditë. Dhe për fund nuk ka se si në Prishtinë, adhurimi i figurës së Enver Hoxhës mbetet ngjarja më ogurzezë që vërtitet mbi tokat shqiptare tash e dy dekada. Prandaj, sot, kemi nevojë më tepër së kurrë ta rilexojmë Fishtën e madh. Ngase vepra e tij është një referencë e fuqishme, e cila vërtet mund të të ndihmojë në çdo kohë. Sidomos, në kohë të vështira.
* Titulli është një varg nga satira “Nën hajat të parrizit” e Gjergj Fishtës.
Nga Ndue Ukaj
Publikuar më 11 - 04 - 2010
Personazhi Shën Pjetri në derë të Parrizit mediton për fatin e shqiptarëve dhe ky fat është i mbuluar nga një tis i zi dhe absurd. Duke biseduar me Djallin dhe Skënderbeun ai thotë se “shqiptarët janë çorodit krejt”, apo në trajtat e tjera tragjike “kanë dal faret”, prandaj as që iu shkon mendja të trokasin në derë të parrizit për të kërkuar shpëtimin. Pikërisht për këtë Shqipëria s’e gjen shpëtimin. Në këtë mënyrë, shqiptarët luajnë pavetëdijshëm lojën e djallit. Të paftë për të udhëhequr, për të pas lider të fuqishëm, të ndarë e përçarë, shqiptarët heroin e tyre, Skënderbeun, e kanë në fjalë e në libra dhe jo në zemër. Sa trishtueshëm klith teksti i Fishtës! Po për këtë, ata kanë devijuar dhe as që kanë mendjen të trokasin në derën e parajsës për të kaluar nëpër katharsisin e domosdoshëm në rrugën e lartësimit si komb, të cilin Fishta e shpreh si intencë qëllimmirë të kësaj satire.
Teksti i Fishtës nënkupton tragjiken e shqiptarëve që kanë humbur parajsën, prandaj me artin e satirës troket në ndërgjegjen e çiltër: ata duhet të rikthehen në këtë derë simbolike për të gjetur shpëtimin për Shqipërinë. Teksti i kësaj satire të ngjeshur me mendime socio-politike, ndërtohet nëpërmjet një bisedë dramatike për fatin e zi të shqiptarëve, mes tre personazheve, të cilët bartin kuptime të fuqishme simbolike e semantike: Shën Pjetri, Skënderbeu dhe Djalli. Shën Pjetri, figurë që shpreh një kod religjioz e kulturor, është rojtarit i derës së Parajsës, prandaj ai shpreh habinë, pyetjen e dilemën pse shqiptarët nuk trokasin një kohë të gjatë në derë të parajsës. Dhe kështu Fishta sikundër riciklon reminishencën e mbuluar nga shtresat e mjegullta, nëpërmjet simbolikës së moralitetit. Kjo reminishencë përçon kuptime ambivalente. Autori këtu godet fuqishëm përmes sarkazmës së thellë ata shqiptarë që nuk e duan pendimin, ata që s’pendohen. Dhe kështu ata as që duan ta zgjedhin rrugën e mirë të përparimit nacional, por përkundin verbërisht të këqijat dhe hijet e zeza që vërtiten mbi tokat shqiptare. Kjo ndodh, ngaqë, siç del nga dialogu i Shën Pjetrit, shqiptarët janë pre e veseve të këqija, tradhtisë, krenarisë së madhe, koprracisë, rrenës, patriotizmit të rremë, adhurimit të gabuar. Kur lexojmë këto implikime që ngërthen teksti i Fishtës, nuk mund të mos shtrojmë sot pyetjen e dilemën e madhe: A nuk korrespondon kjo sekuencë trishtueshëm me aktin më të çoroditur dhe më të marrë që ndodhi para pak ditësh në Prishtinë, ku struktura politike pretendojnë ta rehabilitojnë diktaturën e egër të Enver Hoxhës? Shqiptarët në vend që të trokasin në derë të parrizit dhe të hyjnë në procesin e spastrimit, katharsisit të domosdoshëm për të filtruar idealet, ata bëjnë të kundërtën, shkojnë dhe ndërtojnë tempuj imagjinarë, ku i përkulen verbërisht diktatorit më të çmendur që ka njohur historia. Në këtë mënyrë ata enden kotësisht në një labirint të tmerrshëm të këqijash pa fund.
Dialogu i Skënderbeut më Djallin përshkohet nga tone dramatike, ku shpërfaqet një realitet i vrazhdë shqiptar. Ndërsa kulmi i tij arrihet, kur djalli i thotë Skënderbeut se emri i tij është në libra, por nuk dihet, nëse është në zemër të shqiptarëve. Klithma se Skënderbeu nuk është në zemrat e shqiptarëve, mbetet një klithmë tragjike.
Diskursi i ashpër satirik i Fishtës në fund të këtij teksti shpërthen në një paradoks të papritur dhe tekstit i jep një përfundim shpresëdhënës. Bisedën dramatike mes Djallit dhe Skënderbeut e ndërpret Shën Pjetri, i cili thotë se “për inad të Djallit dhe Shqiptarëvet, Zoti ka me mbajtë Shqypninë më kombë me nder e me lumni”.
Leximi i kësaj satire një shekull pas dhe nxjerrja e kaq shumë problemeve identike në jetën tonë, nuk ka se si të mos të të tronditë. Dhe për fund nuk ka se si në Prishtinë, adhurimi i figurës së Enver Hoxhës mbetet ngjarja më ogurzezë që vërtitet mbi tokat shqiptare tash e dy dekada. Prandaj, sot, kemi nevojë më tepër së kurrë ta rilexojmë Fishtën e madh. Ngase vepra e tij është një referencë e fuqishme, e cila vërtet mund të të ndihmojë në çdo kohë. Sidomos, në kohë të vështira.
* Titulli është një varg nga satira “Nën hajat të parrizit” e Gjergj Fishtës.
Nga Ndue Ukaj
Publikuar më 11 - 04 - 2010