Lauri
Anunnak
Historia e njerit prej qyteteve me te vjeter te Shqiperise
Nuk mund te gabonte Ana Komnena, ne shek.XII, kur e quan Lezhen nje qytet te ngritur ne ajer, qe mund te shihet nga te gjitha anet. Jo me shume sesa metafore, Lezha eshte nje qytet, ku jane perplasur dallget e pafundme te historise se Shqiperise. Atje ka qene Cezari, dhe po atje, Skendeerbeu, u kerkoi besen princerve shqiptare. Duke iu "larguar" Krishtit , zbulimi me i madh arkeologjik i epokes se bronxit, eshte gjetja e thesarit prej 120 sopata prej bronxi, shumica te vogla, te tipit kelt dhe te tjerat me te medha te tipit "dalmato-adriatikas". Ky thesar u gjet ne Torovica, 13 km ne Veri te Lezhes. Per historianet, Lezha, si qytet me hershmerine e saj, perfaqeson nje qerthull te nje fisi ilir, prej te cilit trashegonte emrin e tij "Lissitan". Ka nje rimekembje te Lezhes ne fillimin e shek.VI. Keshtjella e Lezhes eshte ne listen e rindertimeve te medha te Perandorit ilir Justiniani i Madh dhe permendet ne librin e Prokopit te Qezarese...
Lezha, njerezit dhe besimi i saj
Qyteti antik i Lezhes cilesohet si "Lissitan". Jane bere disa zberthime etimologjike deri me sot nga dijetare te ndryshem. Eshte perngjasuar emri Lezhe, apo Liss me fjalen shqipe "Lis' c'ka perben nje etimologji popullore. Nga qyteti kane dale disa personalitete shume te njohura te vendit dhe te huaja...
Veshtrim historik mbi Lezhen
Ftillezimi i historise njerezore gjallon ne Lezhe qe ne periudhen parahistorike, ne epoken e bronxit dhe te hekurit. Arkeologjia hap enigmat e mbyllura te zanafilles. I vetmi objekt perfaqesues i dores se njeriut prehistorik, qe eshte gjetur deri me sot, ne kete areal eshte nje sopate e vogel prej guri punuar, gjetur rastesisht, gjate germimeve per hapjen e themeleve te nje godine ne qendren e Lezhes. Eshte sopate guri, e tipit te quajtur "gjuhe lope". Vetvetiu, kjo veper ne miniature, zmadhohet ne perfytyrimin tone, si deshmi e ekzistences se vendbanimit prehistorik dhe eshte nje motiv ngacmues per zbulimet e ardhshme ne rrafshin e prehistorise.
Epoka e bronxit dhe e hekurit perfaqesohet nga nje koleksion objektesh: arme, vegla pune, vathe, fibula etj. Zona e Lezhes dhe zonat ne kufi te saj jane zona minerale te pasura me baker. Ky resurs ka qene gjithnje burim i jetes dhe i punes. Zbulimi me i madh arkeologjik i epokes se bronxit eshte gjetja e thesarit prej 120 sopata prej bronxi, shumica te vogla te tipit kelt dhe te tjerat me te medha te tipit "dalmato-adriatikas". Ky thesar u gjet ne Torovica, 13 km ne Veri te Lezhes. Mes tyre, ishte dhe nje sepate bronxi e tipit italik, qe saktesoi datimin e krejt thesarit ne shek. X para eres sone. Ky thesar shpreh nje faze paraardhese te sistemit monetar, sepse shkembimi i tyre, parakupton vlerat e sopatave, si simbole paramonetare te shkembimit. Koder-varret, varrezat tumulare, qe ndodhen ne te gjithe hapesiren cirkulare te Lezhes, kane dhene objekte te rendesishme te kultures se hershme ilire. Mes tyre eshte gjetur dhe nje shpate e tipit "Niken", prej bronxi, gje qe simbolizon trafikun dhe lidhjen me kulturen e gjeo-mikenas, vetekuptohet nepermjet detit ne kete qerthull. Materiali arkeologjik, i zbuluar ne Blinisht ne Troshan, ne Daj, ne Kallmet, ne Spite, ne Malesi te Lezhes tregon per nje cikel te vendbanimeve parahistorike te etnosit ilir. Madje, edhe ne kreshten e malit te Shetbunit, jane gjetur gjurme muresh te sistemit mbrojtes parahistorik, qe i takon si kohe periudhes se vone te bronxit.
Qendrat prehistorike vetvetiu shndrrohen ne qendra protourbane, paraqytetar. Vendbanimet e fortifikuara protourbane jane jo vetem ne malin e Shelbunit, por edhe ne vete kodren e Lezhes. Keto vendbanime protourbane do te koncentrohen dhe do te krijojne nje simbioze per te kaluar ne fazen me te larte ate urbane, pra te struktures qytetare dhe te konceptit te ekzistences dhe funksionimit te qytetit antik.
Faza urbane nis dhe dokumentohet nga autoret e lashte dhe permendet me emrat Lis, Lissos, Lisso, Lissum. Banoret e qytetit jane quajtur Lisitam. Emrat etnike, sipas Stefan Bizantinit qene : Lissios dhe Lisseus. Jeta qytetare eshte fryt i zhvillimeve ne strukturen ekonomiko-shoqerore ne Ilirine Jugperendimore gjate shekujve 5-6 para eres sone. Ne te vertete kemi te bejme me epoken e jetes qytetare, ne te gjitha qendrat e medha ne bregdetin lindor te Adriatikut, me njekohesine e strukturimit qytetar ne Shkoder, Ulqin, Rizon etj. Duke u bazuar ne formen e mirefillte dhe te plote te qytetit te zhvilluar te Lezhes, me perfundimin tipik te sistemit mbrojtes, mund te caktojme se jeta urbane e tij lidhet me fundin e shek.IV para eres sone. Te rralla jane qytetet antike te Shqiperise, qe kane ndertime mbrojtese te fortifikuara, aq te bukura dhe te fuqishme per nga konstruksioni, teknika e ndertimit dhe pozicioni. Lezha eshte nje nga qytetet me te medha dhe me te fortifikuara te krejt Ilirise. Madje, sistemi i fortifikimit te Lezhes, eshte me i fuqishem se ai i Apolonise dhe Ilirise.
Lezha funksionon si qytet bregdetar dhe njekohesisht si liman lumor, ne skajin me jugor te shtetit ilir te Ardianeve dhe spikat per rolin e rendesishem ne shek.III p.e.sone. Lezha eshte pike strategjike per levizjen e Flotes Ushtarake Detare Ilire dhe behet nje qender emblematike ne kohen e sundimit te mbretereshes ilire, Teuta, e cila riorganizoi dhe fuqizoi Floten Detare Ilire per operacionet luftarake ndaj Epidamnit, Korkyres, qyteteve te tjera te Greqise, deri ne thellesi te Mesdheut. Qyteti i Lezhes dhe fortifikimi i tij Akrolisi, per here te pare, shenohet ne burimet historike nga historiani Polidi, i shek.II para eres sone. Ky autor i jep hapesire ne pershkrimet e tij luftrave iliro-romake, ngjarjeve, qe u zhvilluan ne token ilire gjate luftrave maqedono romake, gjate viteve 264 dhe 146 para eres sone. Qyteti i Lezhes eshte emer kryesor ne traktatin e paqes, ndermjet mbretereshes ilire Teuta dhe perfaqesuesve te Romes ne vitin 229 para eres sone. Lezha caktohet nga romaket si kufiri me jugor i lundrimit te anijeve luftarake ilire ne Adriatik. Fakti, qe romaket e njohin kete qytet, eshte domethenes. Por, kufizimi i levizjes se Flotes Ilire nuk u respektua gjate, ne vitin 220 para eres sone, strategu i famshem ilir Skerdelajdi se bashku me Demeter Farin, u nisen nga bregdeti i Ilirise me 90 anije, kaluan kufirin tabu te Lezhes dhe vazhduan lundrimin luftarak ne drejtim te ishujve Kylkade.
Eshte pikerisht Polibi, i cili thote se Filipi V, mbreti i Maqedonise shpresonte te shtinte ne dore Lezhen dhe Akrolisin. Ai perpiloi nje plan strategjik, u nis me ushtri te madhe tokesore dhe mbas nje udhetimi 2-ditor, qendroi prane lumit Ardoksan, prane Lezhes. Polibi u impresionua dhe qe i kujdesshem para ketij qyteti te fortifikuar shume mire. Akrolisi ishte me i larte dhe akoma me i fortifikur, duke e bere te pamundur pushtimin e tij. Filipi i V, synoi ne hapesiren midis Lezhes dhe rrezes se malit te Akrolisit. Ai pjesen me te zgjedhur te ushtareve te armatosur lehte e fshehu ne disa lugina te pyllezuara nga ana e brendshme e tokes. Me pjesen tjeter te ushtrise, ai sulmoi nga ana e detit nga perendimi. Polibi shenon "brenda ne Lezhe ishin grumbulluar forca te medha, nga krahinat e aferme ilire, te ardhura menjehere aty, sapo kishin degjuar per ardhjen e Filipit. Sa per Akrolisin iliret kishin besim aq te madh ne fortifikimin e tij, saqe kishin lene atje vetem nje ushtri te paket per ta ruajtur". Ahere Filipi V perdori nje strategji ushtarake, mbajti ne fushe ushtaret e armatosur rende, kurse ata qe ishin armatosur lehte i nisi sulm drejt kodrave. Vendasit i thyen lehte pararojat e Filipit dhe duke marre guxim nga kjo dolen nga qyteti dhe zbriten ne fushe. Te njejten gje, bene edhe ushtaret qe ruanin Akrolisin, qe kujtuan se Filipi u kthye dhe po terhiqej nga fusha e betejes. Por, ne kete cast, ushtaret maqedonas, qe ishin te fshehur u turren me force kunder ilireve. Gjithashtu edhe ushtaret e armatosur rende ne fushe te Filipit kundersulmuan. Trupa mbrojtese e Akrolisit nuk pati kohe te rikthehet ne fortifikimin e tyre, sepse ju pre rruga nga ushtaret maqedonas, qe i kishin zene prite. Fale kesaj strategjie dinake, Filipi V, mbas luftimesh te medha dhe te pergjakshme e pushtoi Lezhen dhe Akrolisin. Kjo gje ndodhi ne vitin 213 para eres sone. Filipi V me 216 dhe 214 para eres sone kish sulmuar dy here edhe qytetin e Apolonise dhe kish kercenuar edhe Epidamnin, por nuk mundi t'i pushtonte. Por pushtimi maqedonas qe i shkurter. Eshte Polibi, qe e permend qytetin e Lezhes, ne shek e II para eres sone si qytet rezidencial i Gentit, mbretit te famshem dhe te fundit ilir. Ne kete qytet te fortifikuar, Genti, priti delegacionin maqedonas, te derguar nga Taseu, mbreti i Maqedonise, per te finalizuar nje marreveshje per lidhjen e nje alenace miqesore mes shtetit ilir dhe atij maqedon. Keto bisedime me kthim dhe dergim delegacionesh perfunduan ne qytetin Meteon te Labeatise. Marreveshja u arrit dhe mbreti Gent dergoi perfaqesuesit e tij se bashku me ato te Perseut per te shkuar ne ishullin e Rodit per te bere se bashku nje aleance tripaleshe kunder Romes. Sipas kronikave historike, Genti i pozicionuar ne lufte te hapur kunder romakeve, mblodhi ne qytetin e Lezhes 15.000 luftetare te armatosur. Ai nisi nje njesi luftarake prej 1000 kembesoresh dhe 10 kaloresish te kryesuar nga i vellai, per te nenshtruar fisin e Kavove, ndersa vete u nis kunder qytetit ilir Basanje, 5 milje larg Lisit, qe ne ate lak kohor ishte aleat i romakeve. Gjithashtu, Genti dergoi dhe 80 anije, per te placitur tokat e epidamnasve dhe apoloniateve, qe ishin pro Romes. Keto veprime te Gentit paten nje kunderveprim te fuqishem te romakeve dhe ne luften iliro-romake te vitit 168 para eres sone, Genti u dorezua ne qytetin e tij, qe ishte kryeqender e shtetit ilir ne Shkoder.
Duke pare burimet e lashta dhe te dhenat e autoreve antike, mesojme se per themelimin e qytetit te Lezhes i atribuohet nje rol kolonizues nje personaliteti te njohur te kohes Dionist Plak, tiran energjik i Sirakuzes. Keshtu, Diodori i Sicilise, qe ka jetuar ne kohen e Jul Qezarit dhe Augustit, thote se Dionisi plak, kishte projektuar nje fushate te kolonizimit te bregdetit ilir te Adriatikut me drejtim nga perendimi ne lindje dhe kish derguar kolone per te themeluar qytetin e Lezhes, ne vitin 385 para eres sone. Kjo e dhene historike eshte marre si e mireqene nga shume dijetare, por edhe eshte vene ne dyshim nga dijetare te tjere. Ne te vertete, qe ne shek.XVIII, nga dijetari Lucius eshte vene ne dyshim themelimi i nje kolonie saraguziane ne Lezhe, i cili thote se ka nje konfondim dhe lapsus grafik te emrit ne kronika, se nuk eshte themeluar qyteti Lissos, por qyteti Issa, ne ishullin Hva ne bregdetin dalmat. Pra, ky konfondim toponimik, ka krijuar nje debat ne rrafshin e dijetareve historiane. Nje analize te hollesishme te tezave mosperputhese per kolonizimin ose jo nga ana e Dionisit Plak te Sirakuzes, eshte bere nga dijetari G.Novak, i cili eshte nga njohesit me te mire te veprimtarise kolonizuese te Dionisit Plak ne Adriatik.
Ne te vertete teza se Lezha eshte themeluar nga Dionisi Plak i Sirakuzes me 390-394 para eres sone, eshte hedhur poshte me argumente te shumte te dala nga germimet arkeologjike nga ana e dijetareve shqiptare, por edhe me pare nga arkeologe te huaj. Ndonese nuk mund te mohohet historikisht nje ndikim nga perendimi ne Lindje i Dionisit Plak te Sirakuzes edhe ne Lezhe, prapseprape nuk mund te behet fjale per nje kolonizim, sepse funksionimi i Lezhes si njesi e plote qytetare ne shek.IV para eres sone, qe nje realitet i pamohueshem dhe se deri me sot nuk jane gjetur deshmi dhe gjurme te kultures saraguziane, as monedha dhe as objekte materiale te Sirakuzes ne qytetin e Lezhes
Nuk mund te gabonte Ana Komnena, ne shek.XII, kur e quan Lezhen nje qytet te ngritur ne ajer, qe mund te shihet nga te gjitha anet. Jo me shume sesa metafore, Lezha eshte nje qytet, ku jane perplasur dallget e pafundme te historise se Shqiperise. Atje ka qene Cezari, dhe po atje, Skendeerbeu, u kerkoi besen princerve shqiptare. Duke iu "larguar" Krishtit , zbulimi me i madh arkeologjik i epokes se bronxit, eshte gjetja e thesarit prej 120 sopata prej bronxi, shumica te vogla, te tipit kelt dhe te tjerat me te medha te tipit "dalmato-adriatikas". Ky thesar u gjet ne Torovica, 13 km ne Veri te Lezhes. Per historianet, Lezha, si qytet me hershmerine e saj, perfaqeson nje qerthull te nje fisi ilir, prej te cilit trashegonte emrin e tij "Lissitan". Ka nje rimekembje te Lezhes ne fillimin e shek.VI. Keshtjella e Lezhes eshte ne listen e rindertimeve te medha te Perandorit ilir Justiniani i Madh dhe permendet ne librin e Prokopit te Qezarese...
Lezha, njerezit dhe besimi i saj
Qyteti antik i Lezhes cilesohet si "Lissitan". Jane bere disa zberthime etimologjike deri me sot nga dijetare te ndryshem. Eshte perngjasuar emri Lezhe, apo Liss me fjalen shqipe "Lis' c'ka perben nje etimologji popullore. Nga qyteti kane dale disa personalitete shume te njohura te vendit dhe te huaja...
Veshtrim historik mbi Lezhen
Ftillezimi i historise njerezore gjallon ne Lezhe qe ne periudhen parahistorike, ne epoken e bronxit dhe te hekurit. Arkeologjia hap enigmat e mbyllura te zanafilles. I vetmi objekt perfaqesues i dores se njeriut prehistorik, qe eshte gjetur deri me sot, ne kete areal eshte nje sopate e vogel prej guri punuar, gjetur rastesisht, gjate germimeve per hapjen e themeleve te nje godine ne qendren e Lezhes. Eshte sopate guri, e tipit te quajtur "gjuhe lope". Vetvetiu, kjo veper ne miniature, zmadhohet ne perfytyrimin tone, si deshmi e ekzistences se vendbanimit prehistorik dhe eshte nje motiv ngacmues per zbulimet e ardhshme ne rrafshin e prehistorise.
Epoka e bronxit dhe e hekurit perfaqesohet nga nje koleksion objektesh: arme, vegla pune, vathe, fibula etj. Zona e Lezhes dhe zonat ne kufi te saj jane zona minerale te pasura me baker. Ky resurs ka qene gjithnje burim i jetes dhe i punes. Zbulimi me i madh arkeologjik i epokes se bronxit eshte gjetja e thesarit prej 120 sopata prej bronxi, shumica te vogla te tipit kelt dhe te tjerat me te medha te tipit "dalmato-adriatikas". Ky thesar u gjet ne Torovica, 13 km ne Veri te Lezhes. Mes tyre, ishte dhe nje sepate bronxi e tipit italik, qe saktesoi datimin e krejt thesarit ne shek. X para eres sone. Ky thesar shpreh nje faze paraardhese te sistemit monetar, sepse shkembimi i tyre, parakupton vlerat e sopatave, si simbole paramonetare te shkembimit. Koder-varret, varrezat tumulare, qe ndodhen ne te gjithe hapesiren cirkulare te Lezhes, kane dhene objekte te rendesishme te kultures se hershme ilire. Mes tyre eshte gjetur dhe nje shpate e tipit "Niken", prej bronxi, gje qe simbolizon trafikun dhe lidhjen me kulturen e gjeo-mikenas, vetekuptohet nepermjet detit ne kete qerthull. Materiali arkeologjik, i zbuluar ne Blinisht ne Troshan, ne Daj, ne Kallmet, ne Spite, ne Malesi te Lezhes tregon per nje cikel te vendbanimeve parahistorike te etnosit ilir. Madje, edhe ne kreshten e malit te Shetbunit, jane gjetur gjurme muresh te sistemit mbrojtes parahistorik, qe i takon si kohe periudhes se vone te bronxit.
Qendrat prehistorike vetvetiu shndrrohen ne qendra protourbane, paraqytetar. Vendbanimet e fortifikuara protourbane jane jo vetem ne malin e Shelbunit, por edhe ne vete kodren e Lezhes. Keto vendbanime protourbane do te koncentrohen dhe do te krijojne nje simbioze per te kaluar ne fazen me te larte ate urbane, pra te struktures qytetare dhe te konceptit te ekzistences dhe funksionimit te qytetit antik.
Faza urbane nis dhe dokumentohet nga autoret e lashte dhe permendet me emrat Lis, Lissos, Lisso, Lissum. Banoret e qytetit jane quajtur Lisitam. Emrat etnike, sipas Stefan Bizantinit qene : Lissios dhe Lisseus. Jeta qytetare eshte fryt i zhvillimeve ne strukturen ekonomiko-shoqerore ne Ilirine Jugperendimore gjate shekujve 5-6 para eres sone. Ne te vertete kemi te bejme me epoken e jetes qytetare, ne te gjitha qendrat e medha ne bregdetin lindor te Adriatikut, me njekohesine e strukturimit qytetar ne Shkoder, Ulqin, Rizon etj. Duke u bazuar ne formen e mirefillte dhe te plote te qytetit te zhvilluar te Lezhes, me perfundimin tipik te sistemit mbrojtes, mund te caktojme se jeta urbane e tij lidhet me fundin e shek.IV para eres sone. Te rralla jane qytetet antike te Shqiperise, qe kane ndertime mbrojtese te fortifikuara, aq te bukura dhe te fuqishme per nga konstruksioni, teknika e ndertimit dhe pozicioni. Lezha eshte nje nga qytetet me te medha dhe me te fortifikuara te krejt Ilirise. Madje, sistemi i fortifikimit te Lezhes, eshte me i fuqishem se ai i Apolonise dhe Ilirise.
Lezha funksionon si qytet bregdetar dhe njekohesisht si liman lumor, ne skajin me jugor te shtetit ilir te Ardianeve dhe spikat per rolin e rendesishem ne shek.III p.e.sone. Lezha eshte pike strategjike per levizjen e Flotes Ushtarake Detare Ilire dhe behet nje qender emblematike ne kohen e sundimit te mbretereshes ilire, Teuta, e cila riorganizoi dhe fuqizoi Floten Detare Ilire per operacionet luftarake ndaj Epidamnit, Korkyres, qyteteve te tjera te Greqise, deri ne thellesi te Mesdheut. Qyteti i Lezhes dhe fortifikimi i tij Akrolisi, per here te pare, shenohet ne burimet historike nga historiani Polidi, i shek.II para eres sone. Ky autor i jep hapesire ne pershkrimet e tij luftrave iliro-romake, ngjarjeve, qe u zhvilluan ne token ilire gjate luftrave maqedono romake, gjate viteve 264 dhe 146 para eres sone. Qyteti i Lezhes eshte emer kryesor ne traktatin e paqes, ndermjet mbretereshes ilire Teuta dhe perfaqesuesve te Romes ne vitin 229 para eres sone. Lezha caktohet nga romaket si kufiri me jugor i lundrimit te anijeve luftarake ilire ne Adriatik. Fakti, qe romaket e njohin kete qytet, eshte domethenes. Por, kufizimi i levizjes se Flotes Ilire nuk u respektua gjate, ne vitin 220 para eres sone, strategu i famshem ilir Skerdelajdi se bashku me Demeter Farin, u nisen nga bregdeti i Ilirise me 90 anije, kaluan kufirin tabu te Lezhes dhe vazhduan lundrimin luftarak ne drejtim te ishujve Kylkade.
Eshte pikerisht Polibi, i cili thote se Filipi V, mbreti i Maqedonise shpresonte te shtinte ne dore Lezhen dhe Akrolisin. Ai perpiloi nje plan strategjik, u nis me ushtri te madhe tokesore dhe mbas nje udhetimi 2-ditor, qendroi prane lumit Ardoksan, prane Lezhes. Polibi u impresionua dhe qe i kujdesshem para ketij qyteti te fortifikuar shume mire. Akrolisi ishte me i larte dhe akoma me i fortifikur, duke e bere te pamundur pushtimin e tij. Filipi i V, synoi ne hapesiren midis Lezhes dhe rrezes se malit te Akrolisit. Ai pjesen me te zgjedhur te ushtareve te armatosur lehte e fshehu ne disa lugina te pyllezuara nga ana e brendshme e tokes. Me pjesen tjeter te ushtrise, ai sulmoi nga ana e detit nga perendimi. Polibi shenon "brenda ne Lezhe ishin grumbulluar forca te medha, nga krahinat e aferme ilire, te ardhura menjehere aty, sapo kishin degjuar per ardhjen e Filipit. Sa per Akrolisin iliret kishin besim aq te madh ne fortifikimin e tij, saqe kishin lene atje vetem nje ushtri te paket per ta ruajtur". Ahere Filipi V perdori nje strategji ushtarake, mbajti ne fushe ushtaret e armatosur rende, kurse ata qe ishin armatosur lehte i nisi sulm drejt kodrave. Vendasit i thyen lehte pararojat e Filipit dhe duke marre guxim nga kjo dolen nga qyteti dhe zbriten ne fushe. Te njejten gje, bene edhe ushtaret qe ruanin Akrolisin, qe kujtuan se Filipi u kthye dhe po terhiqej nga fusha e betejes. Por, ne kete cast, ushtaret maqedonas, qe ishin te fshehur u turren me force kunder ilireve. Gjithashtu edhe ushtaret e armatosur rende ne fushe te Filipit kundersulmuan. Trupa mbrojtese e Akrolisit nuk pati kohe te rikthehet ne fortifikimin e tyre, sepse ju pre rruga nga ushtaret maqedonas, qe i kishin zene prite. Fale kesaj strategjie dinake, Filipi V, mbas luftimesh te medha dhe te pergjakshme e pushtoi Lezhen dhe Akrolisin. Kjo gje ndodhi ne vitin 213 para eres sone. Filipi V me 216 dhe 214 para eres sone kish sulmuar dy here edhe qytetin e Apolonise dhe kish kercenuar edhe Epidamnin, por nuk mundi t'i pushtonte. Por pushtimi maqedonas qe i shkurter. Eshte Polibi, qe e permend qytetin e Lezhes, ne shek e II para eres sone si qytet rezidencial i Gentit, mbretit te famshem dhe te fundit ilir. Ne kete qytet te fortifikuar, Genti, priti delegacionin maqedonas, te derguar nga Taseu, mbreti i Maqedonise, per te finalizuar nje marreveshje per lidhjen e nje alenace miqesore mes shtetit ilir dhe atij maqedon. Keto bisedime me kthim dhe dergim delegacionesh perfunduan ne qytetin Meteon te Labeatise. Marreveshja u arrit dhe mbreti Gent dergoi perfaqesuesit e tij se bashku me ato te Perseut per te shkuar ne ishullin e Rodit per te bere se bashku nje aleance tripaleshe kunder Romes. Sipas kronikave historike, Genti i pozicionuar ne lufte te hapur kunder romakeve, mblodhi ne qytetin e Lezhes 15.000 luftetare te armatosur. Ai nisi nje njesi luftarake prej 1000 kembesoresh dhe 10 kaloresish te kryesuar nga i vellai, per te nenshtruar fisin e Kavove, ndersa vete u nis kunder qytetit ilir Basanje, 5 milje larg Lisit, qe ne ate lak kohor ishte aleat i romakeve. Gjithashtu, Genti dergoi dhe 80 anije, per te placitur tokat e epidamnasve dhe apoloniateve, qe ishin pro Romes. Keto veprime te Gentit paten nje kunderveprim te fuqishem te romakeve dhe ne luften iliro-romake te vitit 168 para eres sone, Genti u dorezua ne qytetin e tij, qe ishte kryeqender e shtetit ilir ne Shkoder.
Duke pare burimet e lashta dhe te dhenat e autoreve antike, mesojme se per themelimin e qytetit te Lezhes i atribuohet nje rol kolonizues nje personaliteti te njohur te kohes Dionist Plak, tiran energjik i Sirakuzes. Keshtu, Diodori i Sicilise, qe ka jetuar ne kohen e Jul Qezarit dhe Augustit, thote se Dionisi plak, kishte projektuar nje fushate te kolonizimit te bregdetit ilir te Adriatikut me drejtim nga perendimi ne lindje dhe kish derguar kolone per te themeluar qytetin e Lezhes, ne vitin 385 para eres sone. Kjo e dhene historike eshte marre si e mireqene nga shume dijetare, por edhe eshte vene ne dyshim nga dijetare te tjere. Ne te vertete, qe ne shek.XVIII, nga dijetari Lucius eshte vene ne dyshim themelimi i nje kolonie saraguziane ne Lezhe, i cili thote se ka nje konfondim dhe lapsus grafik te emrit ne kronika, se nuk eshte themeluar qyteti Lissos, por qyteti Issa, ne ishullin Hva ne bregdetin dalmat. Pra, ky konfondim toponimik, ka krijuar nje debat ne rrafshin e dijetareve historiane. Nje analize te hollesishme te tezave mosperputhese per kolonizimin ose jo nga ana e Dionisit Plak te Sirakuzes, eshte bere nga dijetari G.Novak, i cili eshte nga njohesit me te mire te veprimtarise kolonizuese te Dionisit Plak ne Adriatik.
Ne te vertete teza se Lezha eshte themeluar nga Dionisi Plak i Sirakuzes me 390-394 para eres sone, eshte hedhur poshte me argumente te shumte te dala nga germimet arkeologjike nga ana e dijetareve shqiptare, por edhe me pare nga arkeologe te huaj. Ndonese nuk mund te mohohet historikisht nje ndikim nga perendimi ne Lindje i Dionisit Plak te Sirakuzes edhe ne Lezhe, prapseprape nuk mund te behet fjale per nje kolonizim, sepse funksionimi i Lezhes si njesi e plote qytetare ne shek.IV para eres sone, qe nje realitet i pamohueshem dhe se deri me sot nuk jane gjetur deshmi dhe gjurme te kultures saraguziane, as monedha dhe as objekte materiale te Sirakuzes ne qytetin e Lezhes