sweetzzinna
Dum spiro, spero くる
Organizmi yne, mes dites dhe nates, kryen ndryshime te rendesishme dhe shume te sakta: ndryshon temperatura, menyra e funksionimit te organeve, niveli i hormoneve e shume ndryshime te tjera, per te cilat ne nuk kemi asnje lloj ideje. Ne oren 7:00, bie zilja e ores. Disa prej nesh “kercejne” menjehere nga shtrati per te vazhduar me punet mengjesore, nderkohe qe te tjere jane me te ngadalte. I japin vetes me shume kohe te ambientohen me diten e re dhe çohen dalengadale brenda nje kohe prej 15 minutash. Por ndersa menyrat e zgjimit dhe rifillimit te dites jane te ndryshme, organizmi, te te gjithe, ndodhet ne te njejten situate: ai ka kohe qe eshte i pergatitur per kete moment, pra per zgjimin.
Dy ore para momentit te hapjes se syve, gjendrat e mbiveshkore nisin te prodhojne kortizolin, hormonin e stresit, nivelet e te cilit arrijne nje pike maksimale te perqendrimit te gjak mes ores 8:00 dhe 10:00 te mengjesit. Ky hormon na ndihmon per te perballuar stresin e rizgjimit. Ashtu sikunder ne, edhe trupi eshte i perfshire ne shume aktivitete te perditshme qe ndryshohen vazhdimisht, shpesh pa dijenine tone: niveli i hormoneve qe ngjitet dhe zbret, ndryshimi i temperatures dhe tensionit, organe qe ne varesi te ores behen aktive, apo pushojne pak nga aktiviteti i tyre. Madje ne kete ndryshim te madh perfshihet edhe gjatesia e trupit. Ne zgjim jemi disa milimetra me te gjate, sepse pozicioni horizontal qe kemi gjate oreve te nates i ka dhene mundesi vertebrave qe te çlodhen dhe rihidratohen dhe kesisoj ato kane krijuar distance njera nga tjetra.
Ne shume raste, keto ndryshime te vogla apo te medha, ndjekin nje ritem te caktuar gjate 24 oreve. Jeta ne Toke i eshte pershtatur ndryshimit te oreve dhe kembimit te dites me naten brenda 24 oreve, drites dhe erresires dhe eshte e pamundur qe organizmi ta injoroje nje ritem te tille te percaktuar qe nga zanafilla, por qe per arsye te ndryshme ndryshon here pas here. Por nuk behet fjale per ndryshime drastike. Po ta vezhgosh nga afer dhe se brendshmi trupin tone, zbulojme se ne mengjes heret, temperatura eshte shume e ulet, rreth 36 grade Celsius. Te uleta jane edhe ritmet e rrahjes se zemres, presioni arterial.
Te gjitha keto nisin te ndryshojne dhe te rriten me venien tone ne levizje. Ne mengjes, jemi ende nen efektin e acetilocolines, nje molekule e sistemit nervor parametrik, e cila eshte aktive, kryesisht gjate nates: enet e gjakut jane me te mbyllura dhe gjaku rrjedh shume ngadale dhe ka tendence qe te koagulohet shpejt. “Goditja” e rizgjimit ndihmohet nga adrenalina, qe ve ne pune aparatin kardiovaskular. Kjo lloj menyre funksionimi shton mundesine dhe probabilitetin per infarkte apo iktus. Po le te rikthehemi te trupi qe ne mengjes, pak nga pak, nis te funksionoje: metabolizmi aktivizohet dhe temperatura trupore nis te ngrihet, nderkohe qe aparati tretes ndodhet ne kulmin e punes. Edhe pergjumja dhe ai lloj hutimi qe na ka shoqeruar gjate fazes se pare te ngritjes nga gjumi zhduket dalengadale dhe ne jemi ne zoterim te te gjitha aftesive intelektuale dhe te aftesise thithese te trurit. Por performanca e trurit nuk varet vetem nga momenti i dites, por edhe nga sasia e oreve te gjumit te nates, vakti i fundit i te ngrenit.
Mendohet se temperaturat me te larta e pershpejtojne funksionimin e trurit, duke nxitur transmetimin e sinjaleve nervore. Nga ora 1:00 e drekes, stomaku nis te “ankohet”. eshte ora e vaktit te drekes. Ne te vertete, orari i vakteve nuk varet nga nje ore biologjike e brendshme me teper se sa eshte nevoje biologjike e organizmit. Ky i fundit, permes mengjesit, e ka te nevojshme te rifitoje energji, permes drekes rikuperon forcat, ndersa ne darke mbushet stomaku, per te shkuar me pas ne gjume te qete. Ne rast se vaktet jane te rregullta, pikerisht ato i percaktojne kohen disa funksioneve si: sekretimi i hormonit grelina nga stomaku, qe ndodh rreth 30 minuta para ores se zakonshme te drekes, apo te darkes. Qellimi i tij eshte pergatitja e trurit, melçise, veshkave dhe pankreasit per procesin e tretjes. Pas te ushqyerit, nivelet e grenalines bien.
Shpesh dreka akuzohet si gjumesjellese, veçanerisht kur eshte shume e pasur me makarona, pra me karbohidrate. Nje dreke e tille mund te sjelle nje pergjumje te lehte, me nje lloj humbje perqendrimi dhe fashitje te reflekseve. Kjo tendence mund te varet nga nje lloj lidhjeje e shkurter mes dy proceseve te kunderta. Nga njera ane eshte mekanizmi i gjumit, qe si nje kronometer, mat kohen qe nga zgjimi. Sa me shume qe kalon koha, aq me i madh behet tek ne “borxhi” i gjumit dhe ky mekanizem e çon nevojen per te ne nivele maksimale. Nga ana tjeter, eshte nje mekanizem gatishmerie, qe ndodhet ne minimumin e tij rreth ores 3:00 te nates per t’u shtuar me pas me kalimin e oreve e per te arritur nje pik ne oret e paradites. Ky mekanizem kundershton ate te pergjumjes.
Pas mesdites, “borxhi” i gjumit eshte kaq i madh sa qe shpesh e tejkalon tendencen per te ndenjur zgjuar. Per te kundershtuar pergjumjen qe shpesh na shoqeron pas ngrenies se vaktit te drekes, dikush keshillon berjen e nje pauze te shkurter, e nje pushimi qe te jep mundesine e rikuperimit te gatishmerise, humorit dhe prodhimtarise. Behet fjale per pushime shume te shkurtra, 10-15 minuta. Nese do te flihet, le te themi nje ore, ose edhe me shume, rrezikojme qe te ndihemi me te lodhur e me te keputur se me pare. Duke filluar nga ora 14:00-15:00, organizmi regjistron edhe maksimumin e aktivitetit te tij dhe njeherazi te prodhimit te adrenalines, molekula e sistemit nervor simpatik. Aparati kardiovaskular shfaq te gjithe efikasshmerine e tij: enet e gjakut jane te hapura ndaj fluksit te gjakut qe qarkullon lirshem, duke çuar nje sasi te madhe oksigjeni ne zemer.
E njejta gje vlen edhe per rruget ajrore dhe mushkerite: pasdite merret fryme me lehtesisht. Pjesa e pare e pasdites eshte edhe momenti kur vihen re ne shkallen e tyre me te larte shqetesimet ne menyren e te sjellurit, te karakterizuara nga agresiviteti. Madje, sipas disa studimeve, ky eshte edhe momenti i dites kur ndodh edhe numri me i madh i vetevrasjeve. Sipas specialisteve, shkak per kete eshte perseri adrenalina, akumulimi i saj. Ma pas, rreth ores 18:00-19:00, temperatura trupore, qe ka qene gjate gjithe dites ne rritje, arrin pikun, ajo shkon ne 36-37 grade Celsius. Nderkohe shenohen edhe kulme te tjera te tilla si toleranca ndaj dhembjeve, fleksibiliteti muskulor, shpejtesia e reflekseve apo koordinimi motorik. Kur bie drita eshte momenti i pushimit dhe Hipofiza nis te prodhoje hormonin e melatonines, qe ka ne organizem ndikime te ndryshme.
Kjo tregon se kur eshte momenti per te fjetur, çon ne nje ulje te ngadalte te temperatures dhe stimulon kunderpergjigjen imunitare dhe infeksioniste. Per kete arsye, nata eshte momenti kur organizmi mbrohet me mire se diten nga semundjet dhe infeksionet. Melatonina ka nje kulm te saj rreth ores 3:00, me pas nis te bjere nderkohe qe rritet niveli i kortizolit. Gjate nates aktivizohet edhe nje molekule tjeter: acetilkolina qe siç e kemi pare, redukton ritmin e rrahjeve te zemres dhe presionin arterial, si dhe ngushton mushkerite. Per kete arsye krizat e astmes jane me te shpeshta ne oret e nates.
Ky moment eshte i keq edhe per ata qe vuajne nga djegiet e stomakut, dhembjet e te cilave ndihen shume per shkak te maksimumit te prodhimit te lengjeve gastrite. Funksionimi tretes i stomakut reduktohet dhe tretja eshte me e ngadalte. Edhe veshka prodhon me pak urine, por kjo sasi eshte shume me e koncentruar. Gjate 24 oreve funksionimi i trupit tone ndryshon, ulen apo shtohen ne varesi te ritmeve dhe orareve te mirepercaktuara.
Duke pasur parasysh keto levizje, eshte thelbesore jo vetem te kuptuarit me mire i fiziologjise sone, apo permiresimi i aktivitetit te perditshem, por edhe permiresimi i diagnostikimit dhe percaktimi i terapive. Qe ketej lindin disiplina te reja si kronofarmakologjia, qe synon gjetjen e nje ekuilibri te drejte mes koheve te semundjes, atyre te ilaçeve dhe kohes qe i duhet organizmit per ta tretur e konsumuar mjekimin, si dhe shmangia e efekteve anesore. Nje rezultat i rendesishem ne kuadrin e kronofarmakologjise eshte arritur nga nje ekip mjekesh gjermane, per sa i perket trajtimit te artritit reumatik me nje ilaç kortizonik te dozuar ne kohe, qe pihet ne oren 22:00, por qe nis te jape efekt dhe te thithet nga organizmi ne oren 3:00 te nates.
Keto lloj ilaçesh jane dhene gjithmone ne mengjes, duke qene se ajo ore eshte edhe piku i hormoneve te kortizonit. Sot, pas kerkimeve shkencore, kemi zbuluar se pacientet me kete lloj patologjie nuk e kane pikun e ketij hormoni ne mengjes, por ne oren 3:00 te nates. Perfundimi i studimit nenvizon qarte nje fakt: njohja dhe administrimi i funksionimit te brendshem, sipas oreve, te trupit tone, ndihmon jashtezakonisht ne nje jetese te shendetshme, por edhe ne nje kurim te efektshem te semundjeve. Shqip
Dy ore para momentit te hapjes se syve, gjendrat e mbiveshkore nisin te prodhojne kortizolin, hormonin e stresit, nivelet e te cilit arrijne nje pike maksimale te perqendrimit te gjak mes ores 8:00 dhe 10:00 te mengjesit. Ky hormon na ndihmon per te perballuar stresin e rizgjimit. Ashtu sikunder ne, edhe trupi eshte i perfshire ne shume aktivitete te perditshme qe ndryshohen vazhdimisht, shpesh pa dijenine tone: niveli i hormoneve qe ngjitet dhe zbret, ndryshimi i temperatures dhe tensionit, organe qe ne varesi te ores behen aktive, apo pushojne pak nga aktiviteti i tyre. Madje ne kete ndryshim te madh perfshihet edhe gjatesia e trupit. Ne zgjim jemi disa milimetra me te gjate, sepse pozicioni horizontal qe kemi gjate oreve te nates i ka dhene mundesi vertebrave qe te çlodhen dhe rihidratohen dhe kesisoj ato kane krijuar distance njera nga tjetra.
Ne shume raste, keto ndryshime te vogla apo te medha, ndjekin nje ritem te caktuar gjate 24 oreve. Jeta ne Toke i eshte pershtatur ndryshimit te oreve dhe kembimit te dites me naten brenda 24 oreve, drites dhe erresires dhe eshte e pamundur qe organizmi ta injoroje nje ritem te tille te percaktuar qe nga zanafilla, por qe per arsye te ndryshme ndryshon here pas here. Por nuk behet fjale per ndryshime drastike. Po ta vezhgosh nga afer dhe se brendshmi trupin tone, zbulojme se ne mengjes heret, temperatura eshte shume e ulet, rreth 36 grade Celsius. Te uleta jane edhe ritmet e rrahjes se zemres, presioni arterial.
Te gjitha keto nisin te ndryshojne dhe te rriten me venien tone ne levizje. Ne mengjes, jemi ende nen efektin e acetilocolines, nje molekule e sistemit nervor parametrik, e cila eshte aktive, kryesisht gjate nates: enet e gjakut jane me te mbyllura dhe gjaku rrjedh shume ngadale dhe ka tendence qe te koagulohet shpejt. “Goditja” e rizgjimit ndihmohet nga adrenalina, qe ve ne pune aparatin kardiovaskular. Kjo lloj menyre funksionimi shton mundesine dhe probabilitetin per infarkte apo iktus. Po le te rikthehemi te trupi qe ne mengjes, pak nga pak, nis te funksionoje: metabolizmi aktivizohet dhe temperatura trupore nis te ngrihet, nderkohe qe aparati tretes ndodhet ne kulmin e punes. Edhe pergjumja dhe ai lloj hutimi qe na ka shoqeruar gjate fazes se pare te ngritjes nga gjumi zhduket dalengadale dhe ne jemi ne zoterim te te gjitha aftesive intelektuale dhe te aftesise thithese te trurit. Por performanca e trurit nuk varet vetem nga momenti i dites, por edhe nga sasia e oreve te gjumit te nates, vakti i fundit i te ngrenit.
Mendohet se temperaturat me te larta e pershpejtojne funksionimin e trurit, duke nxitur transmetimin e sinjaleve nervore. Nga ora 1:00 e drekes, stomaku nis te “ankohet”. eshte ora e vaktit te drekes. Ne te vertete, orari i vakteve nuk varet nga nje ore biologjike e brendshme me teper se sa eshte nevoje biologjike e organizmit. Ky i fundit, permes mengjesit, e ka te nevojshme te rifitoje energji, permes drekes rikuperon forcat, ndersa ne darke mbushet stomaku, per te shkuar me pas ne gjume te qete. Ne rast se vaktet jane te rregullta, pikerisht ato i percaktojne kohen disa funksioneve si: sekretimi i hormonit grelina nga stomaku, qe ndodh rreth 30 minuta para ores se zakonshme te drekes, apo te darkes. Qellimi i tij eshte pergatitja e trurit, melçise, veshkave dhe pankreasit per procesin e tretjes. Pas te ushqyerit, nivelet e grenalines bien.
Shpesh dreka akuzohet si gjumesjellese, veçanerisht kur eshte shume e pasur me makarona, pra me karbohidrate. Nje dreke e tille mund te sjelle nje pergjumje te lehte, me nje lloj humbje perqendrimi dhe fashitje te reflekseve. Kjo tendence mund te varet nga nje lloj lidhjeje e shkurter mes dy proceseve te kunderta. Nga njera ane eshte mekanizmi i gjumit, qe si nje kronometer, mat kohen qe nga zgjimi. Sa me shume qe kalon koha, aq me i madh behet tek ne “borxhi” i gjumit dhe ky mekanizem e çon nevojen per te ne nivele maksimale. Nga ana tjeter, eshte nje mekanizem gatishmerie, qe ndodhet ne minimumin e tij rreth ores 3:00 te nates per t’u shtuar me pas me kalimin e oreve e per te arritur nje pik ne oret e paradites. Ky mekanizem kundershton ate te pergjumjes.
Pas mesdites, “borxhi” i gjumit eshte kaq i madh sa qe shpesh e tejkalon tendencen per te ndenjur zgjuar. Per te kundershtuar pergjumjen qe shpesh na shoqeron pas ngrenies se vaktit te drekes, dikush keshillon berjen e nje pauze te shkurter, e nje pushimi qe te jep mundesine e rikuperimit te gatishmerise, humorit dhe prodhimtarise. Behet fjale per pushime shume te shkurtra, 10-15 minuta. Nese do te flihet, le te themi nje ore, ose edhe me shume, rrezikojme qe te ndihemi me te lodhur e me te keputur se me pare. Duke filluar nga ora 14:00-15:00, organizmi regjistron edhe maksimumin e aktivitetit te tij dhe njeherazi te prodhimit te adrenalines, molekula e sistemit nervor simpatik. Aparati kardiovaskular shfaq te gjithe efikasshmerine e tij: enet e gjakut jane te hapura ndaj fluksit te gjakut qe qarkullon lirshem, duke çuar nje sasi te madhe oksigjeni ne zemer.
E njejta gje vlen edhe per rruget ajrore dhe mushkerite: pasdite merret fryme me lehtesisht. Pjesa e pare e pasdites eshte edhe momenti kur vihen re ne shkallen e tyre me te larte shqetesimet ne menyren e te sjellurit, te karakterizuara nga agresiviteti. Madje, sipas disa studimeve, ky eshte edhe momenti i dites kur ndodh edhe numri me i madh i vetevrasjeve. Sipas specialisteve, shkak per kete eshte perseri adrenalina, akumulimi i saj. Ma pas, rreth ores 18:00-19:00, temperatura trupore, qe ka qene gjate gjithe dites ne rritje, arrin pikun, ajo shkon ne 36-37 grade Celsius. Nderkohe shenohen edhe kulme te tjera te tilla si toleranca ndaj dhembjeve, fleksibiliteti muskulor, shpejtesia e reflekseve apo koordinimi motorik. Kur bie drita eshte momenti i pushimit dhe Hipofiza nis te prodhoje hormonin e melatonines, qe ka ne organizem ndikime te ndryshme.
Kjo tregon se kur eshte momenti per te fjetur, çon ne nje ulje te ngadalte te temperatures dhe stimulon kunderpergjigjen imunitare dhe infeksioniste. Per kete arsye, nata eshte momenti kur organizmi mbrohet me mire se diten nga semundjet dhe infeksionet. Melatonina ka nje kulm te saj rreth ores 3:00, me pas nis te bjere nderkohe qe rritet niveli i kortizolit. Gjate nates aktivizohet edhe nje molekule tjeter: acetilkolina qe siç e kemi pare, redukton ritmin e rrahjeve te zemres dhe presionin arterial, si dhe ngushton mushkerite. Per kete arsye krizat e astmes jane me te shpeshta ne oret e nates.
Ky moment eshte i keq edhe per ata qe vuajne nga djegiet e stomakut, dhembjet e te cilave ndihen shume per shkak te maksimumit te prodhimit te lengjeve gastrite. Funksionimi tretes i stomakut reduktohet dhe tretja eshte me e ngadalte. Edhe veshka prodhon me pak urine, por kjo sasi eshte shume me e koncentruar. Gjate 24 oreve funksionimi i trupit tone ndryshon, ulen apo shtohen ne varesi te ritmeve dhe orareve te mirepercaktuara.
Duke pasur parasysh keto levizje, eshte thelbesore jo vetem te kuptuarit me mire i fiziologjise sone, apo permiresimi i aktivitetit te perditshem, por edhe permiresimi i diagnostikimit dhe percaktimi i terapive. Qe ketej lindin disiplina te reja si kronofarmakologjia, qe synon gjetjen e nje ekuilibri te drejte mes koheve te semundjes, atyre te ilaçeve dhe kohes qe i duhet organizmit per ta tretur e konsumuar mjekimin, si dhe shmangia e efekteve anesore. Nje rezultat i rendesishem ne kuadrin e kronofarmakologjise eshte arritur nga nje ekip mjekesh gjermane, per sa i perket trajtimit te artritit reumatik me nje ilaç kortizonik te dozuar ne kohe, qe pihet ne oren 22:00, por qe nis te jape efekt dhe te thithet nga organizmi ne oren 3:00 te nates.
Keto lloj ilaçesh jane dhene gjithmone ne mengjes, duke qene se ajo ore eshte edhe piku i hormoneve te kortizonit. Sot, pas kerkimeve shkencore, kemi zbuluar se pacientet me kete lloj patologjie nuk e kane pikun e ketij hormoni ne mengjes, por ne oren 3:00 te nates. Perfundimi i studimit nenvizon qarte nje fakt: njohja dhe administrimi i funksionimit te brendshem, sipas oreve, te trupit tone, ndihmon jashtezakonisht ne nje jetese te shendetshme, por edhe ne nje kurim te efektshem te semundjeve. Shqip