Ema
Antar Aktiv
Subjektet (pjesemarresit) ne procesin kontestimor
Kontesti jur-civil lind mes dy personave.
Cilesine e paleve ata e fitojne ne momentin e paraqitjes se padise ne Gjykate
Per ekzistimin e proc. Kont. Nevojitet ekzistimi I tri subjekteve:
Palet (2, I padituri dhe paditesi)
Gjykata
Paditesi me padi e cakton palen e paditur.
Pervec subjekteve te permendura qe jane te domosdoshme ne proc. Kont. Mund te paraqiten perfaqesuesit e paleve, prokurori public dhe nderhyresit.
Deshmitaret, eksperti, interpreti dhe procesmbajtesi konsiderohen subjekte ndihmese.
te siperpermendurit konsiderohen pjesemarres te Proc.K. ne kuptimin e gjere.
Ne grupin e dyte bejne pjese subjektet, veprimet e te cilave nuk prodhojne efekte ndaj tyre vecse ndaj paleve dhe gjykates (subjekte sekundare).
Subjektet ndihmese (deshmitaret, ekspertet, interpretet, procesmbajtesit) perbejne grup me vete.
Gjykatat dhe juridiksioni gjyqesor
Me juridiksion kuptojme gjithe aktivitetin e drejtuar kah realizimi dhe mbrojtja e sistemit te parapare materialo-jur. (K. I gjere)
Me juridiksion kuptojme aktivitetin gjyqesor qe perbehet nga konstatimi se cka eshte e drejte ne rastin konkret, e ne rast nevoje edhe nga ekzekutimi I vendimeve te gjykatave. (k.i ngushte)
Fjala juridiksion rrjedh nga fjala latine IUS DICERE, qe dmth zbatim ligji ose thenie ligji, shqiptim ligji.
Funksionin gjyqesor ne shtetin tone e ushtrojne gjykatat e rregullta si organe te pushtetit shteteror dhe gjykatat joshteterore te cilat per kah natyra e tyre jane organe shteterore.
Gjykatat e rregullta
Vendosin:
Per raportet themelore personale, per te drejtat dhe detyrat e qytetareve dhe per te drejten dhe detyrat politikp-shoqeore.
shqiptojne denime + caktojne masa kunrejt kryesve VP dhe veprave tjera te denushme te parapara me ligj.
vendosin per ligjshmerine e akteve konkrete te organeve shteterore dhe te organizatave qe ushtrojne autorizime publike/
zgjidhin konteste ne raport pasurore dhe te punes, nese zgjidhja e tyre nuk u eshte besuar gjykatave joshteterore.
vendosin per raporte tjera nese nje gje e tille eshte parapa me lilgj.
Gjykatat joshteterore (shoqerore)
Themelohen si gjykata te zgjedhura (arbitrazhe) dhe si keshilla te pajtimit.
Parimet themelore per organizim dhe veprim te gjykatave te rregullta
GJRr. Krahas gjykatave joshteterore e ushtrojne funksionin gjyqesor pavarsisht nga organet e tjera shteterore duke gjykuar ne baze te kushtetutes dhe aktave tjera te pergjithshme.
GJRr themelohen me ligj.
Kompetenca e tyre, perberja, organizimi dhe procedura sipas te ciles veprojn caktohet me ligj.
Gjygjtaret dhe gjyqtaret porot
Zgjedhja dhe emrimi- ne sisitemin gjyqesor sis gjyq e ushtrojne gjyq dhe qytetaret ne cilesi te gjyqtareve, apo ne cilesi te gjyqtareve porot. Gjyqtar mund te zgjedhet personi I cili e ka shtetesin e vendit tone, moshen madhore, fakultetin juridik te kryer, kualitete e larta morale dhe pervojen e duhur ne punet juridike.
Pwr gjyqtar te gjykates komunale, te qarkut dhe ekonomike te qarkut mund te zgjedhen kandidatet qe pervec kushteve te permendura kane te dhene provimin e jurisprudences.
Gjyqtare te gjykates supreme te kosoves mudn te zgjedhen vetem juristet e dalluar, puna e me parshme e te cileve eshte garanci e mjaftueshme se me sukses do ta ushtrojne funksionin e gjyqtarit te kesaj gjykate.
Gjyqtar porot mund te zgjedhet personi qe ka shtetesi te vendit tone, moshen madhore dhe kualitete te larta per ushtrimin e detyres se gjyqtarit porot.
Pavaresia e gjyqtareve
Shprehet drpdr edhe perms pavaresise se vet gjykates. Kur e interpreton dhe e zbaton ligjin gjyqtari nuk I nenshtrohet askujt.
Ligjshmeria dhe objektiviteti ne punen e gjyqtareve sigurohet duke u krijuar ambjent I volitshem I punes I cili eviton ndikimin negative qe mund te vi nga jasht, por edhe per shkak te dobesive subjective qe mund ti kete vet gjyqtari.
Pergjegjesia e gjyqtareve
Gjyqtari ka te drejte dhe detyre te ruaj kushtetutshmerin dhe ligjshmerine si dhe ti mbroje te drejtat dhe lirit e qytetareve. Ai ka detyr te ruaje autoritetin dhe reputacionin qe e gezon institucioni I gjykates.
Largimi nga detyra dhe shkarkimi I gjyqtarit
kerkesa e gjyqtarit qe te shkarkohet nga funksioni
konstatimi se gjyqtari nuk I ka plotesu kushtet per nje gje te tille
zgjedhja prap si gjyqtar ne gjykaten tjeter apo emrimi ne ndonje detyre tjeter
denimi me burg pa kusht mbi 6 muaj per shkak te cilesdo veper penale
konstatimi se gjyqtari eshte ber I papaershtatshem ne pikpamje morale
konstatimi se gjyqtari nuk ka aftesi per kryerjen e detyres ose ate e kryen parregullisht
konstatimi I komisionit shendetesor se gjyqtari per shkaqe shendetesore nuk ka aftesi qe me tutje ta ushtroje funksionin e gjyqtarit.
Perberja e gjykates
Me ane te dispozitave per perberjen e gjykates parashihet se kush e jep vendimin, trupi gjykues (kolegji) apo gjyqtari I vetem (individual)
Me dispozita te tilla njeherish partashihet se kur vendos trupi gjykues, a e perbejne ate vetem gjytaret preofesional apo edhe GJ porot.
Ne sistemin tone juridik eshte pranuar parimi se gjykatat gjykojne ne trup gjykues, e vetem ne raste te parashikuara me ligj nga gjyqtari I vetem.
Perberja e gjykates ne shkalle te pare
Gjyqtari I vetem eshte competent per zgjidhjen e kontesteve pasuroro-juridike, vlera e te cilave nuk e kalon ate te caktuar me ligj. Ai eshte competent edhe per zgjidhjen e kontesteve ne lidhje me posedimin.
Perberja e gjykates ne shkalle te dyte
Gjithmone vendos ne trup gjykus I cili perbehet prej 3 gjyqtareve professional. Kjo perberje eshte parapar per rastet net e cilat sipas mjetit te goditjes vendoset ne séance te mbyllur te trupit gjykues. Ndersa kur vendos ne séance per shyqrtimin public te çeshtjes trupi gjykues perbehet prej 2 gjyqtareve professional dhe tre porot.
Perberja e gjykates supreme kur vendos per mjetet e goditjes me mjete te jashtezakonshme
Kur vendos per revizionin apo per kerkesen per mbrojtjen e ligjshmeris trupin gjykues e perbejen 5 gjyqtar professional
Kryetari I trupit gjykues
Ne qeshtjet juridike net e cilat vendos trupi gjykues I gjykates se shkalles se pare LPK kompetenc I parasheh kryetarit te saj.
Kryetari I gjykates
Eshte competent te vendos per rekuzimin dhe perjashtimin e gjyqtarit nga gjykimi I qeshtjes konkrete si dhe e cakton zevendesin e tij. Kur kerkohet rekuzimi ose perjashtimi I vet kryetarit te gjykates vendimin e jep kryetari I gjykates qe eshte per nje shkalle me te lart se ajo, kryetari I se ciles duhet te perjashtohet.
Kontesti jur-civil lind mes dy personave.
Cilesine e paleve ata e fitojne ne momentin e paraqitjes se padise ne Gjykate
Per ekzistimin e proc. Kont. Nevojitet ekzistimi I tri subjekteve:
Palet (2, I padituri dhe paditesi)
Gjykata
Paditesi me padi e cakton palen e paditur.
Pervec subjekteve te permendura qe jane te domosdoshme ne proc. Kont. Mund te paraqiten perfaqesuesit e paleve, prokurori public dhe nderhyresit.
Deshmitaret, eksperti, interpreti dhe procesmbajtesi konsiderohen subjekte ndihmese.
te siperpermendurit konsiderohen pjesemarres te Proc.K. ne kuptimin e gjere.
Ne grupin e dyte bejne pjese subjektet, veprimet e te cilave nuk prodhojne efekte ndaj tyre vecse ndaj paleve dhe gjykates (subjekte sekundare).
Subjektet ndihmese (deshmitaret, ekspertet, interpretet, procesmbajtesit) perbejne grup me vete.
Gjykatat dhe juridiksioni gjyqesor
Me juridiksion kuptojme gjithe aktivitetin e drejtuar kah realizimi dhe mbrojtja e sistemit te parapare materialo-jur. (K. I gjere)
Me juridiksion kuptojme aktivitetin gjyqesor qe perbehet nga konstatimi se cka eshte e drejte ne rastin konkret, e ne rast nevoje edhe nga ekzekutimi I vendimeve te gjykatave. (k.i ngushte)
Fjala juridiksion rrjedh nga fjala latine IUS DICERE, qe dmth zbatim ligji ose thenie ligji, shqiptim ligji.
Funksionin gjyqesor ne shtetin tone e ushtrojne gjykatat e rregullta si organe te pushtetit shteteror dhe gjykatat joshteterore te cilat per kah natyra e tyre jane organe shteterore.
Gjykatat e rregullta
Vendosin:
Per raportet themelore personale, per te drejtat dhe detyrat e qytetareve dhe per te drejten dhe detyrat politikp-shoqeore.
shqiptojne denime + caktojne masa kunrejt kryesve VP dhe veprave tjera te denushme te parapara me ligj.
vendosin per ligjshmerine e akteve konkrete te organeve shteterore dhe te organizatave qe ushtrojne autorizime publike/
zgjidhin konteste ne raport pasurore dhe te punes, nese zgjidhja e tyre nuk u eshte besuar gjykatave joshteterore.
vendosin per raporte tjera nese nje gje e tille eshte parapa me lilgj.
Gjykatat joshteterore (shoqerore)
Themelohen si gjykata te zgjedhura (arbitrazhe) dhe si keshilla te pajtimit.
Parimet themelore per organizim dhe veprim te gjykatave te rregullta
GJRr. Krahas gjykatave joshteterore e ushtrojne funksionin gjyqesor pavarsisht nga organet e tjera shteterore duke gjykuar ne baze te kushtetutes dhe aktave tjera te pergjithshme.
GJRr themelohen me ligj.
Kompetenca e tyre, perberja, organizimi dhe procedura sipas te ciles veprojn caktohet me ligj.
Gjygjtaret dhe gjyqtaret porot
Zgjedhja dhe emrimi- ne sisitemin gjyqesor sis gjyq e ushtrojne gjyq dhe qytetaret ne cilesi te gjyqtareve, apo ne cilesi te gjyqtareve porot. Gjyqtar mund te zgjedhet personi I cili e ka shtetesin e vendit tone, moshen madhore, fakultetin juridik te kryer, kualitete e larta morale dhe pervojen e duhur ne punet juridike.
Pwr gjyqtar te gjykates komunale, te qarkut dhe ekonomike te qarkut mund te zgjedhen kandidatet qe pervec kushteve te permendura kane te dhene provimin e jurisprudences.
Gjyqtare te gjykates supreme te kosoves mudn te zgjedhen vetem juristet e dalluar, puna e me parshme e te cileve eshte garanci e mjaftueshme se me sukses do ta ushtrojne funksionin e gjyqtarit te kesaj gjykate.
Gjyqtar porot mund te zgjedhet personi qe ka shtetesi te vendit tone, moshen madhore dhe kualitete te larta per ushtrimin e detyres se gjyqtarit porot.
Pavaresia e gjyqtareve
Shprehet drpdr edhe perms pavaresise se vet gjykates. Kur e interpreton dhe e zbaton ligjin gjyqtari nuk I nenshtrohet askujt.
Ligjshmeria dhe objektiviteti ne punen e gjyqtareve sigurohet duke u krijuar ambjent I volitshem I punes I cili eviton ndikimin negative qe mund te vi nga jasht, por edhe per shkak te dobesive subjective qe mund ti kete vet gjyqtari.
Pergjegjesia e gjyqtareve
Gjyqtari ka te drejte dhe detyre te ruaj kushtetutshmerin dhe ligjshmerine si dhe ti mbroje te drejtat dhe lirit e qytetareve. Ai ka detyr te ruaje autoritetin dhe reputacionin qe e gezon institucioni I gjykates.
Largimi nga detyra dhe shkarkimi I gjyqtarit
kerkesa e gjyqtarit qe te shkarkohet nga funksioni
konstatimi se gjyqtari nuk I ka plotesu kushtet per nje gje te tille
zgjedhja prap si gjyqtar ne gjykaten tjeter apo emrimi ne ndonje detyre tjeter
denimi me burg pa kusht mbi 6 muaj per shkak te cilesdo veper penale
konstatimi se gjyqtari eshte ber I papaershtatshem ne pikpamje morale
konstatimi se gjyqtari nuk ka aftesi per kryerjen e detyres ose ate e kryen parregullisht
konstatimi I komisionit shendetesor se gjyqtari per shkaqe shendetesore nuk ka aftesi qe me tutje ta ushtroje funksionin e gjyqtarit.
Perberja e gjykates
Me ane te dispozitave per perberjen e gjykates parashihet se kush e jep vendimin, trupi gjykues (kolegji) apo gjyqtari I vetem (individual)
Me dispozita te tilla njeherish partashihet se kur vendos trupi gjykues, a e perbejne ate vetem gjytaret preofesional apo edhe GJ porot.
Ne sistemin tone juridik eshte pranuar parimi se gjykatat gjykojne ne trup gjykues, e vetem ne raste te parashikuara me ligj nga gjyqtari I vetem.
Perberja e gjykates ne shkalle te pare
Gjyqtari I vetem eshte competent per zgjidhjen e kontesteve pasuroro-juridike, vlera e te cilave nuk e kalon ate te caktuar me ligj. Ai eshte competent edhe per zgjidhjen e kontesteve ne lidhje me posedimin.
Perberja e gjykates ne shkalle te dyte
Gjithmone vendos ne trup gjykus I cili perbehet prej 3 gjyqtareve professional. Kjo perberje eshte parapar per rastet net e cilat sipas mjetit te goditjes vendoset ne séance te mbyllur te trupit gjykues. Ndersa kur vendos ne séance per shyqrtimin public te çeshtjes trupi gjykues perbehet prej 2 gjyqtareve professional dhe tre porot.
Perberja e gjykates supreme kur vendos per mjetet e goditjes me mjete te jashtezakonshme
Kur vendos per revizionin apo per kerkesen per mbrojtjen e ligjshmeris trupin gjykues e perbejen 5 gjyqtar professional
Kryetari I trupit gjykues
Ne qeshtjet juridike net e cilat vendos trupi gjykues I gjykates se shkalles se pare LPK kompetenc I parasheh kryetarit te saj.
Kryetari I gjykates
Eshte competent te vendos per rekuzimin dhe perjashtimin e gjyqtarit nga gjykimi I qeshtjes konkrete si dhe e cakton zevendesin e tij. Kur kerkohet rekuzimi ose perjashtimi I vet kryetarit te gjykates vendimin e jep kryetari I gjykates qe eshte per nje shkalle me te lart se ajo, kryetari I se ciles duhet te perjashtohet.