Lauri
Anunnak
Elozhet e Paolo Giovio-s për humanistin e shquar shqiptar Nikolla Leonik Tomeo i cili fatkeqesisht akoma nuk ka një vend në Muzeun Kombëtar në Tiranë.
LEONIK TOMEO
Leoniko Tomeo lindi në Venedik. Babai i tij ishte shqiptar, por Ai u kthye qytetar i Padovës dhe, pasi kishte mësuar greqishten në Firence nën udhëheqjen e Dhimitrit, qe i pari i filozofëve latinë në Universitetin e Padovës, që shpjegonte Aristotelin në greqisht.
Mendonte, që filozofia për të pasur përfitimet e duhura, duhej të nxirrej nga burimet e saj më të pastra dhe jo nga përrenjtë e turbullt të kohërave, duke kundërshtuar në mënyrë kategorike mësimet sofiste, që mbizotëronin nëpër shkolla, të ngatërruara mes injorantëve dhe barbarëve, meqë mësuesit gjenin shpikje "me nuancën e hollë" barbare tamam të dialektikëve dhe drejtonin hulumtimet mbi natyrën, jo nën dritën e së vërtetës, por në një vërshim fjalësh boshe nëpër diskutime. Nëpër universitete, të rinjtë duke ndjekur komentet arabe dhe barbare largoheshin nga jeta e drejtë dhe e sigurtë, për të ndjekur rrugë të ndërtuara mbi ledhet e rrëpirta të paditurisë.
Leoniku shkroi komente të thella e të shkëlqyera në “Parva naturalia” të Aristotelit, si edhe disa traktate shumë të holla, midis tyre atë " De intellectu", "De alica" dhe" De astragalo"1,që për larminë e tyre u bënë mjaft të pëlqyeshme e të dobishme mes të rinjve. Por me librin “De varia historia”, në të cilin nxjerr në dritë një sasi të konsiderueshme e shumë të këndshme të shkrimeve pak të njohura, ua kaloi të gjithë bashkëkohësve për bukurinë e kënaqshme të stilit.
E kalonte jetën e tij larg nga rivalitetet e ambicieve, në një botë të qetë, me studime të gjera e të pëlqyeshme deri aty, sa pasditeve iu shpjegonte miqve doktrinat e vërteta të peripatetikëve dhe të akademikëve me dashurinë më të zjarrtë. Kishte rezultate të shkëlqyera, si në ambientin privat, po ashtu edhe në leksionet universitare. Me respektin e detyrueshëm për mjekrën e tij të bardhë, arriti në të shtatëdhjetë vjetët e moshës së tij, beqar e i lumtur, me të ardhura të pakta e me thjeshtësinë e një burri të zakonshëm, me ndërgjegjen e vlerës së kulturës të tij të plotë, në përkujdesjet e trupit të vet dhe në shkëlqimin e shpirtit të madh të tij. I fuqishëm në të gjitha këto asnjë nga bashkëkohësit tanë nuk qe më i kënaqur se ai.
Qysh prej dyzet vjetësh kishte rritur në shtëpi një grru-grru,2 që merrte ushqimin nga dora e tij e që ishte një zbavitje e jashtëzakonëshme për plakun. Kur, e rraskapitur nga pleqëria, grru-grru ngordhi, Leoniku pati një parandjenjë të keqe. Nga keqardhja që i shkaktoi ajo, e parandjeu që do të ndiqte së shpejti fatin e mikes të tij të adhuruar. Mbase kishte arritur momenti të largohej nga kjo jetë, pa pësuar goditje nga asnjë lloj sëmundje.
Të rinjtë e Universitetit të Padovës (por edhe të huaj që studionin në të ) të cilët e adhuronin, u bënë zbukurim në funeralin e tij. Por ishte Bembo ai që ndërtoi varrin e tij e për ta fisnikëruar bëri të gdhendeshin këto vargje:
Nëse padashur të ka shpëtuar diçka nga natyra,
tashmë lexoje, O Leonik, në gjirin e të madhit Zot.3
(Paolo Giovio 1546,1577)
Këto ishin elozhet e P. Giovios të shkruara mbi N.L. Tomeon (1456 -1531), që zunë vend edhe në muzeun e tij në Como. Për shekuj me radhë ky jetëshkrim elozhativ ka qenë burimi i vetëm dhe pika referuese për origjinën e tij epirotase(shqiptare). Mbi jetën dhe veprën e Nikolla Leonik Tomeos është folur e vazhdon të flitet akoma për faktin e pozicionit, të interesave e të ndihmesës së shumanshme të këtij humanisti e filozofi shqiptar në kapërcyell të shekullit të XV në kulturën evropiane.
1 Mund të lexohen në: Nicolai Leonici Thmoaei : Dialogi nunc primum in lucem editi quorum nomina proxima pagina habentur . In aedibus Gregorii de Gregoriis,Venetiis [1523].
2 Shpend i afërt me lejlekun e gjelin e detit. Diçka midis tyre. Rritet pranë zonave ujore. Trupin e ka të mbuluar me pendë të hirta ndërsa bishtin e kokën me pendë të zeza. Ka këmbë të larta e munt të arijë me gjithë trupin në lartësinë mbi 1 metër.
3 Naturne si quid rerum te forte latebat / Hoc legis in magno nunc Leonice Deo.
_prof Ilia Karanxha
LEONIK TOMEO
Leoniko Tomeo lindi në Venedik. Babai i tij ishte shqiptar, por Ai u kthye qytetar i Padovës dhe, pasi kishte mësuar greqishten në Firence nën udhëheqjen e Dhimitrit, qe i pari i filozofëve latinë në Universitetin e Padovës, që shpjegonte Aristotelin në greqisht.
Mendonte, që filozofia për të pasur përfitimet e duhura, duhej të nxirrej nga burimet e saj më të pastra dhe jo nga përrenjtë e turbullt të kohërave, duke kundërshtuar në mënyrë kategorike mësimet sofiste, që mbizotëronin nëpër shkolla, të ngatërruara mes injorantëve dhe barbarëve, meqë mësuesit gjenin shpikje "me nuancën e hollë" barbare tamam të dialektikëve dhe drejtonin hulumtimet mbi natyrën, jo nën dritën e së vërtetës, por në një vërshim fjalësh boshe nëpër diskutime. Nëpër universitete, të rinjtë duke ndjekur komentet arabe dhe barbare largoheshin nga jeta e drejtë dhe e sigurtë, për të ndjekur rrugë të ndërtuara mbi ledhet e rrëpirta të paditurisë.
Leoniku shkroi komente të thella e të shkëlqyera në “Parva naturalia” të Aristotelit, si edhe disa traktate shumë të holla, midis tyre atë " De intellectu", "De alica" dhe" De astragalo"1,që për larminë e tyre u bënë mjaft të pëlqyeshme e të dobishme mes të rinjve. Por me librin “De varia historia”, në të cilin nxjerr në dritë një sasi të konsiderueshme e shumë të këndshme të shkrimeve pak të njohura, ua kaloi të gjithë bashkëkohësve për bukurinë e kënaqshme të stilit.
E kalonte jetën e tij larg nga rivalitetet e ambicieve, në një botë të qetë, me studime të gjera e të pëlqyeshme deri aty, sa pasditeve iu shpjegonte miqve doktrinat e vërteta të peripatetikëve dhe të akademikëve me dashurinë më të zjarrtë. Kishte rezultate të shkëlqyera, si në ambientin privat, po ashtu edhe në leksionet universitare. Me respektin e detyrueshëm për mjekrën e tij të bardhë, arriti në të shtatëdhjetë vjetët e moshës së tij, beqar e i lumtur, me të ardhura të pakta e me thjeshtësinë e një burri të zakonshëm, me ndërgjegjen e vlerës së kulturës të tij të plotë, në përkujdesjet e trupit të vet dhe në shkëlqimin e shpirtit të madh të tij. I fuqishëm në të gjitha këto asnjë nga bashkëkohësit tanë nuk qe më i kënaqur se ai.
Qysh prej dyzet vjetësh kishte rritur në shtëpi një grru-grru,2 që merrte ushqimin nga dora e tij e që ishte një zbavitje e jashtëzakonëshme për plakun. Kur, e rraskapitur nga pleqëria, grru-grru ngordhi, Leoniku pati një parandjenjë të keqe. Nga keqardhja që i shkaktoi ajo, e parandjeu që do të ndiqte së shpejti fatin e mikes të tij të adhuruar. Mbase kishte arritur momenti të largohej nga kjo jetë, pa pësuar goditje nga asnjë lloj sëmundje.
Të rinjtë e Universitetit të Padovës (por edhe të huaj që studionin në të ) të cilët e adhuronin, u bënë zbukurim në funeralin e tij. Por ishte Bembo ai që ndërtoi varrin e tij e për ta fisnikëruar bëri të gdhendeshin këto vargje:
Nëse padashur të ka shpëtuar diçka nga natyra,
tashmë lexoje, O Leonik, në gjirin e të madhit Zot.3
(Paolo Giovio 1546,1577)
Këto ishin elozhet e P. Giovios të shkruara mbi N.L. Tomeon (1456 -1531), që zunë vend edhe në muzeun e tij në Como. Për shekuj me radhë ky jetëshkrim elozhativ ka qenë burimi i vetëm dhe pika referuese për origjinën e tij epirotase(shqiptare). Mbi jetën dhe veprën e Nikolla Leonik Tomeos është folur e vazhdon të flitet akoma për faktin e pozicionit, të interesave e të ndihmesës së shumanshme të këtij humanisti e filozofi shqiptar në kapërcyell të shekullit të XV në kulturën evropiane.
1 Mund të lexohen në: Nicolai Leonici Thmoaei : Dialogi nunc primum in lucem editi quorum nomina proxima pagina habentur . In aedibus Gregorii de Gregoriis,Venetiis [1523].
2 Shpend i afërt me lejlekun e gjelin e detit. Diçka midis tyre. Rritet pranë zonave ujore. Trupin e ka të mbuluar me pendë të hirta ndërsa bishtin e kokën me pendë të zeza. Ka këmbë të larta e munt të arijë me gjithë trupin në lartësinë mbi 1 metër.
3 Naturne si quid rerum te forte latebat / Hoc legis in magno nunc Leonice Deo.
_prof Ilia Karanxha
Redaktimi i fundit: