Titulli: Kriza ekonomike ne Greqi rrezikon te destabilizoje rajonin
Kriza greke dhe tronditja e Evropës
Hajro LIMAJ
Greqia, vendi i parë i Bashkimit Evropian që ngriti lart duart e falimentimit, pranoi paketën e masave që mund t’u japë rrugë problemeve sociale shumë serioze dhe mori garancinë e ndihmës nga jashtë të 110 miliardë eurove. Nga këto 30 miliardë euro do të vijnë nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe 80 miliardë nga vendet e eurozonës së Bashkimit Evropian. Kjo gjendje përbën sulmin më të egër në historinë moderne të Greqisë dhe shumë analistë e vlerësojnë se do ta kthejë atë të paktën 20 vjet mbrapa. Por vendet e Bashkimit Evropian mundën të ndërhynin ndaj krizës greke pas tre muajsh. Falimentimi grek, i cili e tregoi veten në muajin shkurt, në fakt njoftonte se do t’u bëhej pjesë edhe shumë vendeve të tjera evropiane, por kancelaritë evropiane u munduan që çështja të mbahej me vendosmëri e kufizuar me krizën greke, prandaj vendet e Bashkimit Evropian e morën me vështirësi vendimin e mësipërm. Përvoja e vitit të kaluar me përjetimin e falimentimeve të mëdha në Shtetet e Bashkuara të Amerikës nuk u zgjoi vigjilencën dhe për më tepër Evropa nuk mundi të merrte qëndrim të përbashkët.
Ekonomisti i njohur Keneth Rogof kishte deklaruar se për arsye të borxhit publik brenda një kohe të afërt “pritet falimentimi i disa vendeve”. Që këto vende do të ishin Greqia, Portugalia dhe Spanja, pothuajse ishin të përcaktuara. Kur sytë u kthyen nga Greqia, kriza e këtij vendi paraqiste mundësinë e fshehjes së krizës që ndodhej brenda hapësirës së madhe të euros. Në fakt, gjendja e disa vendeve nuk ishte e ndryshme nga gjendja e Greqisë. Në radhë pas saj ishin Portugalia, Spanja dhe Italia.
Kriza ekonomike globale, ose më saktë kriza sistematike globale, ishte parashikuar shumë më shpejtë se do ta trondiste thellë Evropën në mesin e dytë të vitit 2010. Kryeministri i Rusisë, Vladimir Putin, për ta qetësuar kryeministrin e Greqisë Jorgo Papandreun, që dëshironte ta mbështeste nga Moska, tha: “Situata e Amerikës nuk është më e mirë nga ajo e Greqisë. Të gjithë ne e dimë se kriza ekonomike globale nuk filloi as në Greqi, as në Rusi dhe as në Evropë. Ajo erdhi te ne nga krahu karshi oqeanit...” Kështu që thënia amerikane dhe evropiane se “kriza është vetëm në Greqi” nuk ishte shumë e besueshme. ثshtë pak të thuhet se u trondit sistemi që u krijua pas vitit 1945 nga Amerika dhe Anglia. Këtë tashmë kanë filluar ta pranojnë analistët dhe ekonomistët botëror. Përpjekjet për ta mbuluar këtë krizë me ekonomitë e vendeve të vogla si Greqia dhe Portugalia, sa mund të vazhdonte? Mund të duken shumë ditët e sotme dhënia e 110 miliardë dollarëve Greqisë, por nga fundi i vjeshtës parashikohet që për shpëtimin e zonës së euros do të mund të nevojiten triliona dollarë…
Kjo krizë i kapërceu të gjithë kufijtë. Protestat e Athinës u kthyen në një përleshje të përgjakshme. Kriza greke filloi kërcënimin e vendeve të eurozonës dhe të shpërndahej drejt tyre si një virus ngjitës, prandaj ajo tashmë nuk përbën vetëm një problem të Greqisë. ثshtë një problem mbarë evropian, prandaj ditët e fundit Brukseli ka kaluar në gjendje të jashtëzakonshme. Mbledhjet e kryeministrave dhe të ministrave të financave ndjekin njëra-tjetrën. Qëllimi i tyre është përcaktimi i masave urgjente për të mos lejuar thellimin e kësaj krize në Portugali dhe Spanjë, por të mos futet në rendin e ditës edhe për Italinë.
Po Greqia a mund të shpëtojë nga kjo mbështetje financiare e Bashkimit Evropian dhe Fondit Monetar Ndërkombëtar? Kjo do të varet nga menaxhimi dhe sjellja e vetë Greqisë. Përdorimi i kujdesshëm i kësaj pakete nga qeveria e Papandreut, braktisja e jetës së rehatshme nga populli grek dhe shtrëngimi i rripave të tyre përbën rrugën e vetme të rimarrjes së vetes. Për këtë qeveria e Papandreut duket e vendosur. Realizimi i kushteve që ka ekspozuar Athina nuk i lënë alternativë tjetër. Në të kundërt shteti fundoset. Për këtë arsye vendet e eurozonës po miratojnë me shpejtësi në vendet e tyre mbështetjen financiare ndaj Greqisë, që për çdo shtet do të jetë në masën e mëposhtme: Franca – 16,77 miliardë euro, shumë të cilën do t’ia sigurojë Greqisë gjatë tre vjetve në vazhdim me një kredi prej 3,9 miliardë eurosh çdo vit; Italia – 14,74 miliardë euro; Spanja – 9,79 miliardë euro; Holanda – 4,7 miliardë euro; Belgjika – 2,86 miliardë euro, Austria – 2,29 miliardë euro; Portugalia – 2,06 miliardë euro; Finlanda – 1,46 miliardë euro; Irlanda – 1,31 miliardë euro; Sllovakia - 820 milionë euro; Sllovenia - 390 milionë euro, Luksemburgu - 210 milionë euro; Qiproja Jugore - 160 milionë euro; Malta - 70 milionë euro. Pra, e gjithë Evropa e bashkuar po nxjerr mësime nga zhvillimet në Greqi. Këto nuk janë luftëra identitetesh, por luftëra ekonomike, që ndoshta këtë qindvjeçar do ta godasë Perëndimin me forcën që nuk parashikohej. Dhuna që përshiu ditët e fundit Athinën, është një alarm i fuqishëm për të gjitha zhvillimet ekonomike botërore. Në këtë kuadër, qeveria shqiptare duhet të jetë shumë ekzigjente në uljen e borxhit të jashtëm dhe borxhit publik, i cili me qeverinë “Berisha” vitet e fundit ka pësuar rritje të dukshme. Shtoji kësaj edhe krijimin e një klase që pasurohet padrejtësisht nëpërmjet korrupsionit dhe krimit ekonomik, që ka krijuar alergji te shumica e popullsisë në vështirësi.
Por të kthehemi përsëri tek Evropa, që po tronditet dhe që politikanët tanë e propagandojnë si parajsën e integrimit të shqiptarëve, pa u shpjeguar atyre fare vështirësitë me të cilat do të përballen. Borxhi i përgjithshëm i Greqisë, që është vendi i parë që falimentoi në Evropë, është 236 miliardë dollarë, ndërsa i Portugalisë 286 miliardë dollarë. Spanja, që lëkundet në këto dallgë dhe mund t’i ngjajë Greqisë, 1,1 trilion dollarë. Borxhi i Italisë, që gjendet në bregun e krizës së re, përballet me 1,4 trilion dollarë borxh. Për këtë arsye opinioni i gjerë mendon se cila do të jetë e ardhmja e Bashkimit Evropian të tronditur ekonomikisht.
Për analistët politikë dhe ekonomikë kjo krizë nuk është thjesht ekonomike, por është krizë sistematike, e cila do t’i hapë rrugë rënies së peshës aktuale të shumë vendeve aktore. Kjo do t’u hapë rrugë rrëshqitjeve të forcës globale dhe zgjidhjeve gjeopolitike. Do të jetë shkaku i rënies së disa shteteve dhe i lindjes së aktorëve të rinj evropianë dhe botërorë.
Greqia tani ka ardhur në gjendjen e Lehman Brothersit të Evropës. Nga vjeshta priten dallgë më të fuqishme. Këtë e kanë kuptuar mjaft mirë politikanët dhe ekonomistët e Evropës Perëndimore. Prandaj po punojnë të përcaktojnë një paketë të ndihmës urgjente, e cila do të mbërrijë në 750 miliardë dollarë. Për këtë paketë Kancelarja gjermane Angela Merkel u shpreh se do të forcojë dhe mbrojë euron, duke u bërë thirrje të gjitha vendeve të zonës së euros të forcojnë financat e tyre publike. “Duhet të sulmohet problemi në rrënjë dhe të luftohen me të vërtetë shkaqet e tensioneve që rëndojnë aktualisht mbi monedhën unike evropiane", - deklaroi ajo, duke shtuar nevojën e konsolidimit të buxhetit të të gjitha vendeve të zonës së euros. Në kuadrin e këtyre masave Spanja dhe Portugalia gjatë vitit 2010 dhe 2011 kanë përllogaritur kursimet më të mëdha, të cilat do të kenë për objektiv ruajtjen e stabilitetit të tregjeve. Kjo paketë ndihme financiare e paprecedentë në historinë e kohëve të fundit evropiane përfshin hua dhe garanci nga vende të zonës së euros si dhe hua të Fondit Monetar Ndërkombëtar. Këtë krizë kaq domethënëse dhe pasojat afatshkurtër dhe afatmesme në vendin tonë e trajtojnë shumë pak politikanët dhe ekonomistët tanë. Ata punën e tyre e kanë kthyer në interesat dhe çështjet ditore, pa studiuar, parashikuar dhe programuar rreziqet që mund të na kanosen.
