Egzistenca e Zotit

Egzistenca e Zotit ose vertetimi i domosdoshmerise sipas filozofeve Islam​

El-Kindi


Argumentet e El-Kindit mbi egzistencen e Zotit ose vertetimin e domosdoshmerise mund t'i rradhisim ne kete menyre:



1. Argumenti Kozmologjik

Gjithesia s'eshte eternale pa fillim, por e krijuar ose e ngjare. Cdo gje e krijuar ka nje krijues.

Te qenet e gjithesise nje gje e krijuar, El-Kindi e lidh me parimin e konsumimit ose me parimin e te mos qenurit i pafund te saj, sipas te cilit gjithesia nuk mund te jete e pafundme. Kete parim El-Kindi e ka shpjeguar disa here ne vende te ndryshme te traktateve te tij filozofike. Ai ka edhe traktate qe ia ka kushtuar apostafat kesaj ceshtjeje.

Duke shpjeguar parimin se gjithesia eshte e fundme, ne fillim parashtron disa premisa qe "njihen drejtpersedrejti dhe ne menyre evidente". Le ti parashtrojme premisat ne fjale nga traktati ku paraqiten me te permbledhura e, per rrjedhoje, perfundimi behet me i afert e me i qarte.

Premisat:

a) Madhesite homogjene qe nuk jane me te medha se njera tjetra, jane te barabarta (ekuivalente). Per shembull: A dhe B te perbere nga i njejti lloj (homogjen) dhe jo me te medhenje se njeri tjetri, jane ekuivalente sepse, po te supozonim te kunderten, do te duhej qe njeri te ishte me i madh se tjetri, psh: A-ja me e madhe se B-ja (A>B). Mirepo, ne premise patem thene se ata nuk jane me te medhenje se njeri-tjetri. Ne keto kushte, A=B.

Shenim: Me madhesi homogjene nenkuptohen madhesi te tilla si gjatesia e nje segmenti, gjatesia dhe gjeresia e nje siperfaqeje, gjeresia, gjatesia dhe lartesia (apo thellesia) e nje trupi te vellimshem, ashtu edhe trupat tridimensional.

b) (1) Po qe se njeres nga madhesite homogjene ekuivalente i shtohet nje sasi nga e njejta lende, prishet ekuivalenca midis atyre dy madhesive dhe madhesia se ciles i eshte bere shtese, behet me e madhe se tjetra.

Kjo eshte nje specifike qe nuk mund te kundershtohet sepse, po qe se do te supozonim te kunderten, do te arrinim ne kete perfundim:

Njeres prej madhesive homogjene dhe ekuivalente A dhe B, psh: A-se, i shtojme nje madhesi homogjene me te, psh., C-në dhe, megjithate, B-ja nuk behet me e vogel se shuma A+C, dmth se ekuivalenca nuk prishet. Ne keto kushte, B-ja eshte ekuivalente me shumen A+C ose me e madhe se ajo (B=A+C ose B>A+C). Dhe kjo do te thote te pranohet se pjesa eshte ekuivalente ose me e madhe se e tera, gje qe s'e pranon asnje arsye.

(2) Po qe se nje madhesie i shtohet nje madhesi tjeter homogjene me te, shuma e ketyre dy madhesive behet me e madhe se secila prej madhesive qe e perbejne ate.

c) Secila prej dy madhesive homogjene te pafundme nuk mund te jete me e vogel se tjetra, sepse madhesia qe do ta supozonim me te vogel, do t'i pergjigjej nje pjese te madhesise tjeter, me te madhe, dhe do te ishte ekuivalente me te. Kjo pjese e shkeputur nga madhesia e pafundme, vete do te ishte e fundme. Edhe madhesia ekuivalente me nje madhesi te fundme do te ishte e fundme. Ne keto kushte, gjeja qe e quajtem te pafundme, behet e fundme, gje qe eshte e pamundur. Atehere, nje madhesi e pafundme nuk mund te jete me e madhe se nje madhesi tjeter e pafundme, homogjene me te.

d) Po qe se secila prej madhesive homogjene eshte e fundme, edhe madhesia e krijuar nga bashkimi i atyre te dyjave, eshte e fundme. Ose themi keshtu: Po qe se pjeset e nje te tëre jane te fundme, edhe e tëra eshte e fundme.

Duke parashtruar gjer ketu keto premisa te El-Kindit, duhet te themi se ai ka perfituar nga Euklidi (vd. 300 para Isait a.s.) qe konsiderohet si ati i matematikaneve dhe ndikimi i te cilit mbi matematikanet Islam eshte i njohur. Filozofi El-Kindi ka bere edhe perkthime nga Euklidi.

Titulli: Egzistenca e Zotit

Nuk mund te ketë trup te pafundmë:

Asnje lloj trupi nuk mund te jete praktikisht i pafundmë (nje trup i pakontestueshem, i perjetshem ose nje madhesi e pafundme). Por le te mendojme per nje cast se egziston nje trup i pafundmë. Nga ky trup te shkepusim e te vecojme me mend nje cope te kufizuar me permasa te caktuara. Pjesa e mbetur nga trupi i perfytyruar prej nesh si i pafund, nga i cili shkeputem nje ope, do te jete ose e fundme ose e pafundme. Po qe se do te jete e fundme, duhet te themi se ka qene e fundme edhe para se t'ia kemi shkeputur ate cope, sepse parimi i permendur me pare, e ben te detyrueshme nje gje te tille.

Po qe se pjesa e mbetur nga nje trup i pafundmë pasi t'i kemi hequr nje cope, pranohet si e pafundme, kur t'ia shtojme perseri kete cope ajo do te kthehet ne gjendjen e meparshme. Mirepo, sipas premises perkatese, "po qe se nje madhesie i shtohet nje madhesi tjeter nga i njejti lloj, shuma e ketyre dy madhesive behet me e madhe se secila prej madhesive qe e perbejne ate." Per rrjedhoje, shuma e madhesise se pafundme me madhesine e fundme te shtuar asaj, del me e madhe se madhesia e vetme e pafundme. Si perfundim, njera nga te dy madhesite e pafundme del me e madhe se tjetra. Ne piken "c" u tha se kjo gje eshte e pamundur.

Ne keto kushte, asnje trup dhe, per rrjedhoje, gjithesia nuk mund te jete praktikisht (ne fakt) e pafundme, eterne. Kjo do te thote se ajo eshte e krijuar dhe se ekziston nje krijues i saj.

Pas kesaj, El-Kindi, duke vertetuar unitetin e ketij Krijuesi, rradhit disa atribute te Zotit.

Titulli: Ekzistenca e Zotit

Vecorite qe bart trupi:



Pas vertetimit se trupi nuk mund te jete praktikisht i pafund, El-Kindi thote se edhe te gjitha vecorite qe bart trupi si madhesia ose kuantiteti, vendi, koha dhe levizja nuk mund te jene te pafundme. Trupat jane te fundmë; edhe vecorite qe i ngarkohen cdo qenieje qe ka fund, behen te fundme.

Vetem duhet theksuar se vecorite " i fundmë " e " i kufizuar " qe diskutohen ketu, jane praktikë e faktikë. Kurse per perfytyrimin (imagjinaten) e njeriut nuk ka ndonje kufi. Po qe se e lëmë menjane realitetin duke mbetur vetem ne boten e perfytyrimit, eshte " e mundur " qe cdo trupi t'i bejme shtesa te pafundme. Ne kete menyre, edhe pse jo praktikisht, eshte realizuar nje pafundesi (eternalitet) e perfytyruar ose potenciale. Kurse perfytyrimi (potencialiteti) eshte identiteti i nje "mundesie" qe nuk ka lidhje me realitetin. Dhe cdo gje qe do te ndodhet ne pafundesine e perfytyruar, do te jete perfytyrimisht e pafundme. Atehere mund te thuhet se edhe levizja, edhe koha jane perfytyrimisht te pafundme. Mirepo, ne asnje gje (send, trup), nuk ka praktikisht pafundesi.

Sipas idese se El-Kindit, midis kohes, levizjes dhe trupit egziston nje lidhje e tille: koha eshte identitet i numrit te levizjeve, me fjale te tjera, koha eshte madhesia qe numeron levizjet. Kurse levizja eshte nje ndryshim cfaredo ne trupin e dhënë. Atehere, po te ketë trup, ka edhe levizje; koha shenon ekzistencen e levizjes dhe ekzistenca e levizjes tregon ekzistencen e trupit. Dhe nga kjo del ky perfundim: Asnjeri nga keto tre elementë: koha, levizja dhe trupi nuk ekzistojne para (dhe vec) njeri-tjetrit. Ne keto kushte, qe te tre keta jane te fundmë (jane madhesi te fundme), jane te krijuar dhe Zoti eshte krijuesi i tyre.

Gjer ketu u perpoqem te shpjegojme, nder argumentet e ekzistences se Zotit ose te vertetimit te domosdoshmerise, argumentin kozmologjik sipas El-Kindit. Le te themi permbledhtas se argumenti kozmologjik mbeshtetet ne parimin e gjithesise se fundme (gjithesia nuk mund te jete e pafundme). Ne varësi të të qenit te fundmë të trupave, edhe koha edhe levizja jane te fundme.

Vazhdon...!

Titulli: Ekzistenca e Zotit

Koha s'eshte e pafundme


Le t'i japim fund ketij diskutimi ter zgjatur duke prekur edhe nje pike tjeter te gjithesise se krijuar e cila eshte nje nga aspektet origjinale te filozofise se El-Kindit: Koha nuk mund te jete praktikisht e pafundme as ne te shkuaren, as ne te ardhmen. Eshte e domosdoshme qe pjeset e kohes te zgjatur pas, te nderpriten ne nje pike e te marrin fund. Po qe se koha do te vazhdonte pa nderprerje pas - nga qe do te ishte e pafundme - do te duhej qe te mos ekzistonte praktikisht koha e kufizuar dhe e percaktuar ne te cilen ndodhemi "kete cast". Sepse eshte e pamundur qe ta perpjestojme kohen e pafundme e te arrijme ne nje pjese te kufizuar te saj. Mirepo, "casti" ne te cilin ndodhemi, ekziston praktikisht. Atehere koha nuk mundet te vazhdoje pas ne menyre te pafundme.

Edhe e ardhmja e kohes nuk do te jete e pafundme. Sepse pjeset e kohes ndjekin njera-tjetren. Madhesia e re e kohes qe rezulton pas cdo shtese qe i behet madhesise paraardhese te kohes e cila eshte e fundme, do te jete e fundme.

"اasti" ne te cilin ndodhemi, eshte pika e perbashket e segmenteve kohorë te shkuar e te ardhshem. Me qe keta dy segmente paraqiten te kufizuar e te percaktuar ne kete pike (perbejne madhesi racionale), jane te kufizuar edhe ne skajet e tjere te tyre.

Me qe koha nuk eshte e pafundme, as trupi, ekzistenca e te cilit nuk mund te mendohet para kohes, per rrjedhoje, para levizjes, nuk mund te jete i pafundmë. Ne keto kushte, trupi eshte i krijuar dhe Zoti eshte Ai qe e ka krijuar ate nga mosqenia (latinisht: ex nihilo).

Vazhdon...!

Titulli: Ekzistenca e Zotit

Argumenti Shkak-Pasojë



A mund te jete gjëja, sendi shkaku i ekzistences se vetvetes? Nga forma e debatimit te kesaj ceshtjeje prej El-Kindit, mund te nxirret nje argument i vertetimit te domosdoshmerise ose i ekzistences se Zotit. Filozofi, pasi pranon dy koncepte te emertuara "gjë" (send) dhe "vetja" (individualiteti) e saj me qellim qe te mund te zhvilloje nje debat mbi "shkakun" krijues dhe "pasojen" qe do te nxjerre ne shesh ai, parashtron alternativa:

- gjëja (sendi) ekziston, vetvetja (individualiteti) e saj nuk ekziston.

- gjëja (sendi) nuk ekziston, vetvetja (individualiteti) e saj ekziston.

- gjëja (sendi) nuk ekziston, vetvetja (individualiteti) e saj nuk ekziston.

- gjëja (sendi) ekziston, vetvetja (individualiteti) e saj ekziston


Le t'i trajtojme, tani, keto alternativa nje e nga nje. Ne fillim alternativen e trete, po qe se nuk ekziston as gjëja, as vetvetja e saj, do te thote se nuk ka as shkak, as pasojë. Keshtu qe kjo alternative eleminohet plotesisht.

Mundesia e dyte ishte: gjëja nuk ekziston, kurse vetvetja e saj ekziston. Me qe gjëja nuk ekziston, do te thote se nuk ekziston shkaku, pa te cilin nuk mund te behet fjale per pasojen. Gjithashtu do te thote se vetvetja e gjësë nuk ka patur shkak. Ne kete alternative, ne menyre te vecantë, perfytyrimi i ndarjes midis gjësë (sendit) dhe vetvetes (individualitetit) te saj perben nje kontradiktë.

Duke kaluar te alternativa e pare, "gjëja ekziston, vetvetja e saj nuk ekziston", le te themi menjehere se edhe ketu bie ne sy nje ndarje midis gjësë dhe vetvetes se saj, sepse njeres i eshte dhënë gjendja "ekzistencë", tjetres gjendja "mosekzistencë". Mirepo kjo nuk eshte e mundur.

Alternativa e fundit: ekzistenca edhe e gjësë, edhe e vetvetes se saj si dhe, njekohesisht, ekzistenca e nje shkaku te vetvetes. Po qe se gjëja përbën per vetveten e saj nje shkak krijues, vetvetja behet pasoja e saj. Mirepo, ne te vërtetë, shkaku dhe pasoja jane gjëra krejt te ndryshme nga njera-tjetra, gjë qe perben nje pamundesi.

Perfundimi i arritur nga debati qe zhvilluam, eshte ky: gjëja nuk mund te jetë shkaku krijues i vetvetes. Mirepo, praktikisht (ne fakt) gjëja ekziston. Ne keto kushte, gjëja që eshte identiteti i vetvetes (ndarja mes te cilave u hodh poshtë me siper) e ka nje shkak krijues sepse, sic u konkludua ne fund te ceshtjes, trupi eshte i krijuar dhe shkaku krijues, krijuesi, eshte Zoti.

Vazhdon...!!!

Titulli: Ekzistenca e Zotit

Sasia-Njesia Ose Argumenti I Shkakut Te Parë



El-Kindi, duke debatuar sasine dhe njesine si dy gjendje te materies, verteton ekzistencen e nje "shkaku te pare" jashte materies.

Natyra e materies qe e perceptojne shqisat e qe mundet ta konceptoje mendja, nuk mund te dalë jashte ketyre alternativave:


- natyra e materies paraqet njesi (unitet)

- paraqet sasi

- paraqet bashkerisht edhe njesi edhe sasi

- nje pjese e materies paraqet vetem njesi (unitet) dhe nje pjese tjeter paraqet vetem sasi.


Le te trajtojme mundesine qe e gjithe materia paraqet vetem natyre sasie. Eshte e qarte qe, ne kete rast, nuk behet fjale per njesi (unitet). Prandaj, midis materies nuk do te ndodhet as edhe nje pike e perbashket ne nje gjendje unike cfaredo ose ne nje kuptim unik, sepse ka vetem sasi, nuk ka njesi (unitet). Mirepo, ne realitet, midis materies ekziston pika e perbashket ne gjendje unike ose ne nje kuptim unik. Ne keto kushte, eshte e pamundur qe materia te paraqesë vetem natyre shumellojshmerie.


Pervec argumentit qe sollem ketu per perjashtimin e kesaj alternative, El-Kindi perdor edhe 8-9 argumente te tjera. Gjithashtu edhe te gjitha keto argumente duke u nisur nga realiteti, provojne se alternativa mbi te cilen u perqendruam, perben nje pamundesi.

Duke kaluar tani te alternativa qe jo e gjithe materia, por nje pjese e saj paraqet vetem natyre sasie, edhe kjo eshte e pamundur, sepse cdo qenie e perceptuar dhe e njohur me ane te shqisave ose e konceptuar me mendje, ose eshte "gjë", ose s'eshte. Po qe se eshte "gjë", do te thote se eshte "një". Dhe njesia ekziston bashke me sasine. Po qe se s'eshte "gjë", prej saj nuk mund te formohet sasi. Ne keto kushte, nje pjese e materies nuk mund te barte natyre vetem sasie.

Nga parashtrimi i bere gjer ketu, u kuptua se as e tërë materia, as edhe nje pjese e saj nuk mund te paraqesë natyre vetem sasie (sasi pa unitet).

Dhe tani le t'i shohim alternativat e tjera. Njera, e tërë materia ose nje pjese e saj paraqet vetem natyre njesie (me mungese te sasise). Edhe kjo eshte e pamundur. Po qe se pranojme ekzistencen ne materie vetem te njesise, mes materies kurre nuk do te ketë kontradiktë, perjashtim/eksluzivitet, antagonizëm, unanimitet, divergjencë, levizje. Sepse secila nga keto dukuri, kerkon te pakten dy anë. Kurse dyshi eshte sasi. Mirepo ne realitet te gjitha keto ekzistojne. Ne keto kushte, qofte materia, qofte nje pjese e saj nuk mund te ekzistoje vetem ne gjendje njesie (uniteti). Keshtu, ka mbetur vetem alternativa e fundit, sipas se ciles materia paraqet edhe natyre njesie (uniteti), edhe natyre sasie. Te gjitha kerkimet te cojne ne kete perfundim te pashmangshëm.

E tani le te vazhdojme te mendojme mbi karakterin "njësi dhe sasi" qe provuam (argumentuam) se ekziston te materia. Ne mes te kesaj njesie dhe sasie a ka antagonizëm apo perputhje? Po qe se do te pranonim se midis tyre ka angagonizëm, atehere do te na shfaqeshin natyrat vetem njesi dhe vetem sasi dhe do te behej fjale per kontradiktat e shpjeguara me siper per secilen prej tyre.

Atehere, midis natyrave njesi dhe sasi qe ekzistojne tek materia, nuk ka antagonizem, por perputhshmeri. E shprehur ndryshe, ne sasine e materies se perceptuar me anë te shqisave ose te njohur me anë te mendjes, eshte e pranishme njesia si dhe ne njesine e saj eshte e pranishme sasia.

Le ta thellojme kerkimin edhe ca më tej. Mos vallë perputhshmeria midis sasisë dhe njesisë per te cilen po behet fjale, eshte shfaqur pa shkak dhe ne menyre te rastesishme apo eshte trajtesuar nën ndikimin e nje shkaku te caktuar?

Po qe se këtë perputhshmëri reciproke do ta kushtezonim ndaj nje rastesie, do te na duhej te pranonim se njesia dhe sasia më parë kanë qenë te ndarë nga njera-tjetra dhe ne antagonizëm me njera-tjetren dhe pastaj janë perputhur reciprokisht ne menyre te rastesishme. Mirepo vertetuam me siper se uniteti dhe sasia nuk mund te ndodhen te materia më vete e te ndara nga njera-tjetra.

Atehere, kjo perputhshmeri ka ndodhur që në krye të herës nën ndikimin e nje shkaku te caktuar. Ky shkak mbi te cilin po perqendrohemi, ashtu sic mund te mendohet se ka dalë nga vetvetja (individualiteti) e njesisë me sasinë, ashtu eshte e mundur që të jetë edhe nje shkak jashtë tyre.

Po qe se shkaku i perbashket i njesisë dhe i sasise qe ekzistojne te materia, do te jetë prej vetë atyre, atehere do te gjendet nje shkak tjeter para ketij qe ta kete krijuar kete: para atij shkakut tjeter nje shkak tjeter e, kështu, pa fund. Mirepo dihet se asgjë nuk mund te jetë e pafundme. Vecanerisht duhet te kujtojme se gjëja nuk mund te jetë shkaku i vetvetes (individualitetit) së saj, se e njejta gjë nuk mund te jetë edhe shkak edhe pasojë.

Si perfundim, bëhet e kuptueshme se shkaku per te cilin njesia dhe sasia ndodhen në perputhshmëri reciproke, eshte tjeter, jashtë tyre.

Ky shkak eshte para tyre, me i lartë dhe më i nderuar se ato. Sepse shkaku ndodhet individualisht para pasojës. Gjithashtu ky shkak i lartë, ashtu sic nuk ekziston në trajtën e perputhshmerisë se karaktereve njësi dhe sasi, ashtu edhe nuk u përngjet atyre. Ky eshte shkaku i ekzistences se materies dhe i nderprerjes se vazhdueshmerisë së saj.

Ky shkak i parë mund të jetë edhe një, edhe më shumë se një. Po qe se do të supozonim se eshte më shumë se një, kjo do te thoshte se brenda tij ka njësi. Sepse sasia s'eshte gjë tjeter vecse shuma e njesive të vecanta. Sipas kësaj, shkaku është, në të njëjtën kohë, edhe sasi, edhe njësi. Sic mund të kujtojmë, ky eshte karakteri që vertetuam se ndodhet te materia. Po qe se do të pranonim këtë sistem te arsyetuari, shkaku i njësisë dhe i sasisë te materia do te ishte përsëri njesia me sasinë. Domethënë se gjëja do të ishte shkaku i vetvetes (individualitetit) së saj. Mirepo, kjo përbën një pamundësi. Në këto kushte, shkaku i parë është një i vetëm që s'bart sasi në asnjë trajë. Dhe ky është Zoti i Lartmadhëruar.

Vazhdon...!!!