Vvetoni
Antarë i Respektuar
E drejta ndërkombëtare publike
Burimet e se drejtës
Klasifikimi:
Burimet themelore (traktatet-konventat, zakonet ndërkombëtare
dhe parimet e përgjithshme juridike)
Burimet ndihmese (Jurisprudenca – praktika gjyqësore, dhe doktrina) dhe
Rezolutat ndërkombëtare
Traktatet ndërkombëtare
Jane marreveshjet e lidhura mes dy ose me shume subjekteve te se drejtes nder. Element
qenesor per ekzistimin e traktatit eshte pajtimi i vullnetit te subjekteve i cili shprehet perms
organeve kompetente. TN mund te klasifikohen ne baze te disa kritereve:
-sipas lendes (politike, ekonomike)
-sipas objektivave (paqes, mrojtjes)
-formes (me shkrim, me goje)
-menyres se lidhjes (solemne, te thjeshta)
-kohes sa do jene ne fuqi
-hapesires gjeografike net e cilen shtrihen etj.
Sipas veprimit te normave juridike TN ndahen ne:
Traktate ligje-normavenese, jane burim i drejtperdrejte i se drn.
Traktatet kontrata, marreveshje mes dy ose disa shteteve qe kane per object rregullimin e nje
ceshtje te caktuar mes atyre shteteve.
Zakonet ndërkombëtare
Dikur EDN ka qene perbere kryesisht nga rregulla zakonore. Qe nga mesi i shekullit XIX
zakonet kane filluar te humbin rendesine, si pasoje e nxjerrjes te nje numri te madh te
traktateve ligje.
Mirepo ZN kane ngele si burim me rendesi, sidomos per pjeset ku nuk eshte kryer kodifikimi.
Sipas gjykates ndrk te drejtesise, gjykata duhet ti zbatoje zakonet ndrk si nje deshmi e nje
praktike te pergjithshme e cila eshte pranuar si e drejte.
Element qenesor per ekzistimin e zakonit jane: 1. Praktika e pergjithshme e shteteve
2. Vetedija e subjekteve qe duke vepruar ne nje menyre te caktuar, veprojne ne pajtim me
rregullat zakonore.
Parimet e pergjithshme juridike te pranuara nga kombet e qyteteruara
Paraqesin rregullat qe jane zbatuar ne te drejten e brendshme te shtetit dhe jane parime
fundamentale te drejtesise, te pranuara nga vetedija juridike e pergjithshme.
Ketu hyjne:
Parimi mbi ceshtjen e gjykuar
Parimi se askush nuk mund te perfitoje nga faji i vet
Parimi i ndalimit te keqperdorimit te se drejtes
Parimi i pergjegjesise qe lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj qe eshte fituar nga
pasurimi i pabaze
Parimi se askush nuk mund te barte me shume te drejta se qe ka ne tjeterkend
Parimi Lex Speciales Derogat Generali (ligji i vecante derogon te pergjithshmin)
Parimi Lex Posterior Derogat Legi Priori (ligji i ri e derogon ligjin e vjeter) etj…
* Ne mungese te normave kontraktuese osae zakonore gjyqtaret mund t’i shfrytezojne parimet
e pergjithshme juridike si burim i pashterrshem.
2
Shteti
Autoret e se drejtes nderkombetare e perkufizojne shtetin si: “Institucion i krijuar nga nje
grup, per realizimin e disa qellimeve, nga te cilat me rte rendesishme jane: ruajtja e se drejtes
dhe rendit brenda kufijve dhe ruajtja e pavaresise se popullit ne marredhenie me popujt e
tjere” ose
“Si bashkesi qe ne nje hapesire te caktuar vepron si organizate me e larte e rendit juridik e qe
nuk eshte e nenshtruar nga asnje organizate tjeter”.
Konventa mbi te drejtat dhe detyrat e shteteve (Montevideo-1933) percakton se shteti si
subject i se drejtes nderkombetare duhet te kete:
1. popullsine e perhershme
2. territorin e caktuar
3. qeverine
4. aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera.
Lindja e shteteve
EDN nuk merret me ceshtjen e paraqitjes se shtetit para se ai te jete paraqitur faktikisht. Ky
moment merret si pikenisje e nje gjendjeje juridike. Nuk eshte me rendesi menyra e krijimit te
shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik nderkombetar apo te brendshem. E
rendesishme eshte qe shteti i krijuar me akt juridik te ekzistoje me te vertete.
Shteti mund te krijohet ne menyra te ndryshme. Ne literaturen e se drejtres nderkombetare
dallohet krijimi i shtetit ne menyre:
a. Origjinale- krijimi i shtetit ne territoret e pabanuara ose ku nuk ka patur shtet, ne te cilin
transferohet popullsia.
b. Derivative (te prejardhur)- shtetet mund te krijohen ne territorin e nje province ose regjioni
nga shteti te cilit i kane takuar me pare ose me ndarjen e nje shteti ne dy ose me shume
shtete te pavarura. Ndarja e tille behet me dhune (kryengritje) ose me marreveshje (ne
menyre paqesore).
*** Shtetet mund te krijohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shteteve.
**** Shtetet mund te krijohen edhe me nje akt juridik:
1. Me ligj te brendshem
2. Me traktat nderkombetar
3. me vendim te ndonje organizate nderkombetare.
***** Menyra me e shpeshte e krijimit te shteteve, sot lidhet edhe me luften per pavaresi te
popujve kolonialë.
Zhdukja e shteteve
Si lindja poashtu edhe zhdukja e shteteve eshte ceshtje faktike e jo juridike. Shteti zhduket me
humbjen e cilitdo element (popullsise, territorit apo sovranitetit).
Zhdukja e pushtetit shteteror ka qene me se shpeshti rezultat i pushtimit te territorit dhe i
nenshtrimit te plote te atij shteti. Shteti zhduket pqs aneksimi i tij eshte definitiv. Shteti
zhduket edhe me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. Nje shtet mund te zhduket edhe
me bashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve. Zhdukja e shtetit qofte rezultat i
aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne ndonje bashkesi shtetesh, eshte ceshtje
faktike, por ka rendesi te madhe dhe shkaktonpasoja te shumellojshme juridike.
Njohja e shteteve
E drejta nderkombetare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja eshte ceshtje faktike e jo
juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje behet subject i se drejtes nderkombetare.
Ekzistojne dy teori lidhur me njohjen e shteteve:
1. Teoria konstituive- niset nga qendrimi se shteti me faktin se eshte krijuar, ende nuk eshte
antar i bashkesise nderkombetare. Pra, BN eshte ajo qe vendos se a do ta pranoje shtetin e ri
ne rrethin e vet apo jo.
2. Teoria declarative- shteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojne subjekteve
3
nderkombetare dhe behet anetar i BN, pqs i ka plotesuar kushtet qe i parasheh e dr
nderkombetare…. Dmth shteti nuk krijohet me njohje, por eshte fakt ky qe konstaton se shteti
eshte krijuar.
Llojet e njohjes
Kemi njohje te shteteve, te qeverive, kryetarit dhe njohje te kryengritesve.
Ne te drejten nderkombetare permenden disa lloje te njohjes:
1. Njohja DE JURE dhe
2. Njohja DE FACTO.
1. Njohja de jure- është njohje e përhershme dhe e plote, e cila përfshinë te gjitha
marrëdhëniet me shtetin e ri.
2. Njohja de facto- kur një shtet, i shtyre nga arsyet politike ose për shkak te paqartësive
frikësohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se re dhe për ketë arsye e shtynë njohjen e plote.
Njohja mund te jepet:
1. Shprehimisht- me një akt te njëanshëm me telegram, me deklarate te shefit te shtetit, me
note diplomatike ose me një traktat ndërkombëtar.
2. Heshtazi- konsiderohet se njohja është bere:
- nqs nje shtet lidh marrëveshje me shtetin e ri
- nqs pranon dhe dërgon përfaqësues diplomatik
- nqs shtetet e treta pranojnë konsujt e shtetit te ri
Njohja e shteteve mund te behet:
1. Individualisht- buron nga qeverite ose organet e ngarkuara me pune te jashtme dhe jepet
me akt te njeanshem kurse
2. Kolektive- behet ne konferenca, kongrese ose ne organe nderkombetare me resolute, me te
cilen organet nderkombetare vendosin per krijimin e shtetit te ri ose me proceduren e
pranimit.
Njohja mund te behet edhe Me kushte dhe Pa kushte…
Parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se shteteve te reja eshte ceshtje rreth se ciles nuk
ekziston unitet i mendimeve. Shumica e autoreve sidomos perkrahesit e teorise declarative,
konsiderojne se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes eshte e palejueshme.
Suksedimi ne te drejtën ndërkombëtare
Shpeshe ndodhe qe nje shtet t’i leshoje territorin nje shteti tjeter, si rezultat i perdorimit te
forces, ne menyre paqesore ose me revolucion. Si pasoje e kesaj, shteti paraprak humb
pushtetin mbi ate territory dhe ne vend te tij vjen shteti tjeter.
Suksedimi- paraqitet kur nje ose me shume persona nderkombetar e zevendesojne nje person
tjeter nderkombetar me c’rast behet bartja e te drejtave dhe detyrimeve nga nje shtet qe e ka
nderruar ose humbur identitetin e vet ne shtetin tjeter.
Suksedimi mund te jete:
a. I pergjithshem- shfaqet kur nje subject absorbohet ne teresi nga nje tjeter qofte edhe kur
behet me vullnetin e antareve.
b. I pjesshem- shfaqet kur nje pjese e territorit te nje personi nderkombetar ngritet ne
kryengritje, fiton pavaresine dhe behet person nderkombetar me vete.
* Shteti pasardhes i merr IPSO JURE te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te meparshem.
Suksedimi dhe traktatet
Nje nder ceshtjet me rendesi qe paraqiten me rastin e suksedimit eshte se a kalojne traktatet
e shtetit qe eshte krijuar ose eshte ndare ne shtetin pasardhes ose jane zhdukur me territorin
e humbur ose te dhene.
Lidhur me kete, ne teori jane shfaqur dy tendenca:
1. Shteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne tractate te cilat nuk jane lidhur nga ai.
4
2. Shteti i ri duhet t’i pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me heret.
Te gjitha zgjidhjet e adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe:
1. Traktatet qe nuk barten ne pasardhes- Traktatet politike.
2. Traktatet qe vazhdojne te mbesin ne fuqi- Traktatet normavenese.
3. Traktatet qe mbesin ne fuqi- Traktatet qe kane te bejne me territorin.
Suksedimi dhe borxhet publike
*Ne doktrinen e shek. XIX: ka mbizoteruar qendrimi se borxhet duhet bartuar mbi pasardhes.
*Ne fillim te shek. XX: mjafte autore kane mohuar detyrimet e shtetit suksesor qe te marre
pjese ne pagimin e borxhit te shtetit qe shkaterrohet.
p.s. ne praktike kjo ceshtje eshte zgjidhur perms marreveshjeve speciale, psh. Italia, perkitazi
me provincat Tripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje borxhin public te Turqise.
*Ne prag te LIIB:
Ne mungese te traktateve prape kane marre hov tendencat per refuzimin e marrjes se
detyrimeve nga borxhet.
Ceshtja e borxheve publike ne cdo rast duhet zgjidhur me ane te marreveshjeve.
Suksedimi dhe shtetësia
Personat qe jetojne ose e kane vendbanimin ne territorin, i cili eshte subject i nderrimit, prima
facie, e marrin shtetesine e suksesorit.
Probleme lindin vetem per personat te cilet kane qelluar jashte atij territory, ne momentin e
nderrimit. Nderrimi i shtetesise paraqet nje ceshtje te rende kur cedimi behet kunder vullnetit
te popullsise. E drejta nderkombetare ka provuar t’i zvogeloje pasojat e padeshirueshme te
cilat dalin nga keto situate perms Plebishitit dhe Optimit.
Permbajtja dhe klasifikimi it e drejtave themelore
Ceshtja e precizimit te plote e te drejtave themelore ka mbetur e hapur deri ne ditet e sotme.
Kete e kane kushtezuar: a. Ndryshimet qe jane pasoje e nje evolucioni normal dhe
b. opozita ne te cilen ka hasur rregullimi i ceshtjes nderkombetare ne shtetet e medha.
Perpjekjet e para i ka bere Abati Gregoar, 1792, projekti i te cilit nuk u realizua, por ngeli si
begatim i se drejtes nderkombetare te asaj kohe.
Te ketilla jane parimet:
a. Popujt jane te pavarur dhe sovran,
b. Te gjithe popujt kane te drejte te organizojne dhe nderrojne formen e tyre te qeverisjes,
c. Cdo popull eshte zot ne territorin e vet etj…
Shumica e autoreve përmendin pese te drejta themelore te shtetit te cilave u përgjigjen
detyrimet e shteteve tjera:
- e drejta e sovranitetit dhe pavaresise
- e drejta per ekzistence (mbrojtje)
- e drejta e barazise
- e drejta per t’u rrespektuar
- e drejta per komunikim me shtetet e tjera.
Llojet e shteteve
Bashkesine nderkombetare per shume kohee kane perbere shtetet sovrane si dhe shtetet nen
sundimin colonial. Bashkesine nderkombetare sot e perbejne me se 190 shtete sovrane te cilat
përkundër kësaj mund te jene pak a shume te varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht
etj.
Mes shteteve ekzistojnë dallime te konsiderueshme ne pikëpamje te:
- madhësisë se tyre- territorit: shtete te vogla
shtete te mëdha
- nr te banoreve
5
- shkalles se zhvillimit
- rendit te brendshëm ekonomik
- potencialit ushtarak- superfuqi
fuqi te mëdha
- rendit te brendshëm- kapitaliste
socialiste
Për te drejtën, rendësi ka klasifikimi qe ka për baze pozitën juridike te shteteve.
1. Shtetet unitare -> thjeshta
2. Shtete te përbëra:
a. Bashkimi personal
b. Bashkimi real
c. Konfederata dhe
d. Federata.
2. Shtetet e përbëra
A.Bashkimi personal
Bashkesi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe vetem person ii sundimtarit. Bashkimi
personal krijohet kur perputhen sendet e trashegimise, kur nje mbret i nje shteti zgjidhet per
mbret edhe ne shtetin tjeter.
Antaret e Bashkimit Personal e ruajne pavaresine e tyre te plote:
1. ne planin e brendshem ruajne:
a. organin ligjdhenes
b. organet gjyqesore
c. organet administrative
2. ne planin e jashtem:
a. vazhdojne te mbesin subjekte te pavarura dhe te vecanta
b. mbajne pavaresisht marredhenie diplomatike me shtetet e tjera.
B. Bashkimi real
Bashkesi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jane nen nje monark dhe bejne nje
subject nderkombetar.
Shtetet antare te BR e ruajne:
1. ne planin e brendshem
a. autonomine e tyre te brendshme dhe i kane te pavarura organet ligjdhenese, admin dhe
gjyqesore.
2. ne planin e jashtem ne competence te BR, si teresi lihet:
a. Politika e jashtme
b. Ushtria dhe
c. Finansat
Lufta kunder nje shteti antar te BR eshte lufte kunder te gjitheve. (Sot nuk ka shtete te tilla.)
C. Konfederata
Lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura.
Krijohet me marreveshje nderkombetare dhe ka per qellim: mbrojtjen e pavaresise se jashtme
ose te brendshme te antareve te saj. Ka raste kur krijohen per te evituar dominimin e nje
shteti me te forte. Ka organet e veta qe kane fuqi te caktuar mbi shtetet antare. – Organ
kryesor, e shpeshe i vetem, eshte DIETA, (pastaj Kuvendi i pergjithshem, Kongresi i
delegateve)… Detyrat e ketij organi jane:
1. Te zgjidhe mosmarreveshjet mes antareve
2. Ndalon luften mes antareve, ne marredheniet nderkombetare
3. permbushe vendimet e Dietes.
Shtetet antare te confederates e ruajne pavaresine e tyre te plote, si brenda ashtu edhe
jashte.
6
D. Federata
Bashkesi e me shume njesive, e cila krijohet me akt juridik => Kushtetute.
Politika e jashtme:
- dergimi dhe pranimi i perfaqesuesve diplomatike
- shpallja e luftes dhe lidhja e paqes
- mbrojtja e sigurise se shtetit dhe
- finansat
(jane ne competence te federates si teresi)
= QEVERIA =
Person ose trup i perbere nga me shume individe te cilet ne baze te kushtetutes e
perfaqesojne shtetet ne marredheniet me shtetet e tjera.
Nese nje shtet i jashtem refuzon te njohe kryetarin e nje shteti ose nderrimin e formes se
qeverisjes se nje shteti, ky i fundit nuk e humb njohjen e tij si shtet, mirepo derisa te pranohet
njohja e tij shprehimisht ose heshtazi, nuk jane te mundshme marredheniet zyrtare mes tyre.
A K T J U R I D I K
Konfirmohet se nje person ose trup i perbere nga me shume persona eshte ne te vertete
qeveri e nje shteti.
A K T P O L I T I K
I njohjes, eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne marredhenie me ate qeveri.
Njohja behet: - shprehimisht
- heshtazi
Mund te jete: - De jure
- De facto
Commonwealth
Eshte bashkesi= Sui generic
Bashkesi vullnetare e shteteve te pavarura dhe sovrane, secila pergjegjese per politiken e vet
qe konsultohen edhe bashkepunojne ne interes te pergjithshem te popujve te tyre ne
perparimin e mirekuptimit nderkombetar dhe paqes ne bote.
Veprimtaria e Komonvelthit mbeshtetet ne:
- konsultimet
- diskutimet dhe
- bashkepunimin.
Format e varesise
Varesia nenkupton doemos marredheniet mes shtetit superior dhe atij inferior.
1. Vazaliteti
2. Protektorati
3. Mandatet (gati jane zhdukur) etj.
Shtetet neutrale
Jane ato shtete te cilat marrin per detyre me marreveshje te posacme te mbeten neutrale ne
cfaredo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes shteteve te tjera.
Shteti neutral:
- Nuk guxon te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij.
- Shteti ka te drejte te ndermarre te gjitha masat per mbrojtjen e tij nga sulmet e jashtme.
- Pervec se nuk mund te hyje ne marredhenie me karakter ushtarak, nuk ekziston asnje
kufizim tjeter.
Selia e Shenjte
(shteti i qytetit te Vatikanit)
Me marreveshje Italia pranon sovranitetin e Selise se Shenjte, pronesine e plote, autoritetin
ekskluziv, absolute dhe juridiksionin e Selise se Shenjte mbi Vatikan dhe krijohet Shteti i
Qytetit te Vatikanit nen pushtetin e Selise se Shenjte. Me marreveshje parashikohet
7
paprekshmeria e Papes, e drejta e legacionit, Selia e Shenjte heq dore nga e drejta e azilit dhe
merr persiper t’i dorezoje kriminelet qe jane strehuar aty.
V a t i k a n i mbetet shtet neutral dhe i paprekshem.
Qyteti i Vatikanit ka gjithsej 44 hektare, 500-1000 banore. Sherbimet publike ushtrohen nga
shteti Italian. Vatikani mban marredhenie me afro 70 shtete.
Pergjegjesia nderkombetare e shteteve
Shteti duke qene nje institucion juridik-politik, qe kryen shume funksione brenda dhe jashte
kufijve, eshte i detyruar te rrespektoje rendin juridik nderkombetar. Pergjegjesia
nderkombetare eshte nje institucion juridik kun e baze te tij, secili shtet te cilit mund t’i
mvishet nje akt te cilin e drejta nderkombetare e konsideron si te paligjshem, duhet t’ia jape
demshperblimin shtetit te cilit i ka bere dem me ate akt. Pergjegjesia e shteteve eshte
institucion zakonor i se drejtes nderkombetare.
Elementet e pergjegjesise se shteteve
Pergjegjesia nderkombetare eshte cdohere raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka pesuar
dem kerkon satisfaksion (kenaqje).
Per ekzistimin e pergjegjesise ndekombetare duhet te plotesohen keto kushte:
- te ekzistoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet cfaredo detyre e percaktuar me
normat e se drejtes ndekombetare.
- veprimi i paligjshem duhet tem und t’i mvishet shtetit si person juridik ose si subject
nderkombetar.
- per ekzistimin e pergjegjesise duhet te jete shkaktuar demi.
- duhet te jene shfrytezuar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te brendshem per
te fituar kenaqje (satisfaksion).
Pergjegjesia e drejteperdrejte ekziston ne ato raste kur e kane shkele te drejten
nderkombetare organet shteterore per te cilat shteti mban pergjegjesi, ose perfaqesuesit
shteteror.
Pergjegjesia e terthorte, kur nje shtet merr pergjegjesine per cenimin apo shkeljen e se drejtes
nderkombetare nga shtetet tjera.
Pergjegjesia e shtetit per organet ligjdhenese
Ekziston nese nje shtet:
1. nxjerre ndonje ligj i cili eshte ne kundershtim me detyrimet e tij nderkombetare.
2. leshon te nxjerre ligjin, i cili eshte i nevojshem per t’i plotesuar detyrimet nderkombetare
ose nuk derogon nje ligj qe eshte ne kundershtim me detyrimet ndekombetare.
Pergjegjesia e shtetit per aktet e organeve admin.
Shteti ka pergjegjesi per punen e organeve admin te cilat sipas rendit te brendshem juridik
kane cilesine e organit shteteror qe ushtrojne funksione publike dhe veprojne per llogari te
shtetit, pavaresisht a jane keto locale, provinciale, regjionale, federale etj.
Pergjegjesia e shtetit per punen e organeve gjyqesore
Pergjegjesia e tille ekziston pqs gjyqet e nje vendi e kane cenuar te drejten nderkombetare ne
zbatimin ose interpretimin e normave te se drejtes se brendshme.
Bazat e pergjegjesise nderkombetare
Per te ekzistuar pergjegjesia nderkombetare, pervec kushteve tjera ekzistuese eshte edhe nje
kusht plotesues-vepra te jete kryer me paramendim, me qellim te keq ose me pakujdesi.
1. Teoria subjective – e fajit (Groci)
2. Teoria objective – e rrezikut (Anciloti)
8
Pasojat e pergjegjesise
Si rezultat i veprimit te paligjshem (i shkeljes se detyrimit0, lind nje raport mes shtetit qe
eshte fajtor per ate akt dhe shtetit ndaj te cilit s’eshte plotesuar detyrimi, nga e cila gje del se
pala fajtore duhet te jap shperblimin.
Territori shtetëror
Pjeset (elementet) e territorit shteteror
Territori shteteror eshte hapesira qe gjendet nen sovranitetin e nje shteti. Eshte element
qenesor per ekzistimin e shtetit. Territorin shteteror e perbejne siperfaqja tokesore dhe ujore
brenda kufijve, toka dhe ujerat nen kete siperfaqe dhe ajri mbi te.
Territorin shteteror e perbejne siperfaqja tokesore brenda kufijve shteteror, toka nen te dhe
toka nen ujera te brendshme dhe territoriale.
Territori ujor perbehet nga ujerat qe ndodhen brenda territorit shteteror (ujerat kombetare)
dhe ujerat e nje brezi detar (ujerat territoriale) per ato shtete qe kane dalje ne det. Ne ujerat
kombetare hyjne: ujerat e lumenjeve kombetar, liqenet, kanalet, portet detare, gjiret e detit,
gjiret historike dhe detet e brendshme. Toka, uji dhe ajri perbejne pjeset e verteta (reale) te
nje shteti.
Nocioni dhe natyra juridike e territorit shteteror
Me territory shteteror nenkuptohet hapesira mbi te cilen nje shtet e ushtron sovranitetin
territorial. Territori shteteror eshte nje element qenesor pa te cilin shteti s’mund te ekzistoje
dhe eshte i percaktuar sakte me kufijte shteteror. Ushtrimi i pushtetit mbi nje territor njihet si
supremacion territorial.
Kufijtë shtetëror
Ndarja e territorit kalon neper tri faza:
1. Përgatitja
2. Ndarja
3. Shënimi i kufijve
Mundësitë e përcaktimit te kufijve ne lumeje janë:
1. Bregu i majte
2. Bregu i djathte
3. Mesi i lumit
4. Thalveg, ose vija e thellësisë me te madhe.
Kufijtë ndahen ne:
- natyrore… shkojnë përgjatë ujerave, bjeshkëve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te
preferuar)
- artificiale… s’kanë mbështetje ne relief (shënohen me shtylla, gure, mure etj) dhe
- astronomik… shkojnë paraleleve ose meridianëve.
Ndryshimet territoriale
Ndalimi i marrjes se territorit shteteror
Ndryshimet e territoreve me se shpeshti jane sendertuar me perdorimin e forces (me pushtim
ose nenshtrim). Qe nga fillimi i shekullit XX, e drejta mbeshtetet ne parimin e rrespektimit te
integritetit territorial te shtetit dhe ndalon te merret ndonje territor me perdorimin e forces.
Mënyrat e lejuara te marrjes se territorit shtetëror
Lidhur me llojet e fitimit te territorit, autoret e se drejtës ndërkombëtare i kane ndare ne fitime
origjinare (burimore) dhe derivative (te prejardhura).
9
Cedimi (Cessio)
Eshte menyre e zgjerimit te territorit, qe realizohet mes dy shteteve. Cedimi eshte transaksioni
mes dy shtetesh: ceduesit dhe fituesit. Ai ka per object bartjen e sovranitetit mbi territorin i cili
i ka takuar shtetit tjeter.
Okupimi paqesor
Eshte vendosja e sovranitetit te nje shteti mbi ndonje territor qe me pare nuk ka qene nen
sovranitetin e asnje shteti tjeter. Okupimi paqesor behet ne baze te aktit te njeanshem.
Shtimi (Zgjerimi)
Derisa cedimi arrihet me marreveshje nderkombetare, shtimi (acesio) eshte rezultat i
ndryshimeve qe shkaktohen nga forcat natyrore ose si rezultat i punes njerezore.
Parashkrimi
Ne te drejten nderkombetare mund te perkufizohet si zgjerim i sovranitetit mbi nje territor
perms ushtrimit te vazhdueshem dhe te papenguar te sovranitetit ne nje periudhe te caktuar
te domosdoshme per te krijuar bindje te pergjithshme se gjendja ekzistuese eshte ne pajtim
me rendin juridik.
Per te qene i vlefshem parashkrimi eshte e domosdoshme qe asnje shtet (shtet ne sovranitetin
e te cilit ka qene ai territor) mos te protestoje.
Hapësira detare
Hapesirat ujore te deterave dhe oqeaneve mbulojne mbi 70 % te siperfaqes se rruzullit
tokesor.
Ujerat detare ndahen ne:
1. Ujera bregdetare (te brendshme dhe territoriale) dhe
2. Ujera te lira.
E drejta e detit eshte zhvilluar me shekuj si e drejte zakonore. Kodifikimi i se drejtes se detit
eshte bere pas luftes se II boterore.
--- 1.a Ujerat e brendshme detare… Perfshijne ujerat e limaneve detare, ngushticat, ujerat
brenda arkipelageve, detet e brendshme, hapesirat ujore mes vijes se batices me te larte dhe
zbatices me te ulet si dhe deltat e lumenjeve. Gjiri detar e ka statusin e ujerave te brendshme
vetem nqs brigjet e gjirit i takojne nje shteti dhe hyrja ne gjirin detar nuk ka gjeresi me te
madhe se dyfishi i gjeresise se ujerave territoriale.
--- 1.b Ujerat territoriale… Perfaqesojne nje pjese te detit qe shtrihet paralelisht me vijen e
bregut ne nje largesi te caktuar dhe jane burim i rendesishem i pasurise detare, rruge e
lundrimit dhe zone mbrojtese nga ana e detit. Sipas Konventes se Gjeneves, zona e jashtme
nuk mund te shtrihet me tej se 12 milje nga vija fillestare e ujerave territoriale.
Brezi i jashtëm
Paraqet pjesen e detit te lire dhe perfshine hapesiren detare qe shtrihet jashte ujerave
territoriale ne drejtim te hapet deri ne largesi te caktuar. Brezi i jashtem fizikisht dhe
juridikisht eshte pjese e detit te hapet dhe mbi te shtetet kane vetem disa te drejta te
kufizuara te cilat na jep e drejta nderkombetare. Keto te drejta kane te bejne me mbrojtjen e
interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit, rezervimit te se drejtes se peshkimit.
Zona ekskluzive ekonomike
Eshte institute i ri juridik dhe nenkupton te drejten qe i eshte dhene shteteve bregdetare qe te
zgjerojne te drejten sovrane ekonomike dhe kompetencat juridiksionale ne nje hapesire detare
dhe nen det, pertej vijes se jashtme te ujerave territoriale, deri ne largesi prej 200 milja.
10
Shtrati kontinental
Përfaqëson fundin e detit dhe nëntokën e detit te hapet e cila vazhdohet jashtë detit territorial
deri ne thellësi te caktuar.
Deti i hapet
Hapesirat e gjera detare, te cilat shtrihen jashte ujerave bregdetare, perfaqesojne detin e
hapur ose detin e lire. Ne kohen e mesme ka pasur tendenca qe te shtrihet sovraniteti edhe ne
detin e hapur (Anglia- detin e veriut, Portugalia- oqeanin paqesor).
Koncepti dhe perkufizimi i detit te hapur
Deti i hapur mund te perkufizohet si pjese e oqeanit jashte nje vije qe shkon paralelisht me
bregun ne nje largesi nga ai. Konventa mbi detin e hapur parasheh qe deti eshte i hapet per te
gjithe popujt dhe asnje shtet nuk mund te pretendoje qe te veje cfaredo pjese te tij nen
sovranitetin e vet. Mbi kete pjese vlen parimi i “lirise se detit te hapur”.
Burimet e se drejtës
Klasifikimi:
Burimet themelore (traktatet-konventat, zakonet ndërkombëtare
dhe parimet e përgjithshme juridike)
Burimet ndihmese (Jurisprudenca – praktika gjyqësore, dhe doktrina) dhe
Rezolutat ndërkombëtare
Traktatet ndërkombëtare
Jane marreveshjet e lidhura mes dy ose me shume subjekteve te se drejtes nder. Element
qenesor per ekzistimin e traktatit eshte pajtimi i vullnetit te subjekteve i cili shprehet perms
organeve kompetente. TN mund te klasifikohen ne baze te disa kritereve:
-sipas lendes (politike, ekonomike)
-sipas objektivave (paqes, mrojtjes)
-formes (me shkrim, me goje)
-menyres se lidhjes (solemne, te thjeshta)
-kohes sa do jene ne fuqi
-hapesires gjeografike net e cilen shtrihen etj.
Sipas veprimit te normave juridike TN ndahen ne:
Traktate ligje-normavenese, jane burim i drejtperdrejte i se drn.
Traktatet kontrata, marreveshje mes dy ose disa shteteve qe kane per object rregullimin e nje
ceshtje te caktuar mes atyre shteteve.
Zakonet ndërkombëtare
Dikur EDN ka qene perbere kryesisht nga rregulla zakonore. Qe nga mesi i shekullit XIX
zakonet kane filluar te humbin rendesine, si pasoje e nxjerrjes te nje numri te madh te
traktateve ligje.
Mirepo ZN kane ngele si burim me rendesi, sidomos per pjeset ku nuk eshte kryer kodifikimi.
Sipas gjykates ndrk te drejtesise, gjykata duhet ti zbatoje zakonet ndrk si nje deshmi e nje
praktike te pergjithshme e cila eshte pranuar si e drejte.
Element qenesor per ekzistimin e zakonit jane: 1. Praktika e pergjithshme e shteteve
2. Vetedija e subjekteve qe duke vepruar ne nje menyre te caktuar, veprojne ne pajtim me
rregullat zakonore.
Parimet e pergjithshme juridike te pranuara nga kombet e qyteteruara
Paraqesin rregullat qe jane zbatuar ne te drejten e brendshme te shtetit dhe jane parime
fundamentale te drejtesise, te pranuara nga vetedija juridike e pergjithshme.
Ketu hyjne:
Parimi mbi ceshtjen e gjykuar
Parimi se askush nuk mund te perfitoje nga faji i vet
Parimi i ndalimit te keqperdorimit te se drejtes
Parimi i pergjegjesise qe lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj qe eshte fituar nga
pasurimi i pabaze
Parimi se askush nuk mund te barte me shume te drejta se qe ka ne tjeterkend
Parimi Lex Speciales Derogat Generali (ligji i vecante derogon te pergjithshmin)
Parimi Lex Posterior Derogat Legi Priori (ligji i ri e derogon ligjin e vjeter) etj…
* Ne mungese te normave kontraktuese osae zakonore gjyqtaret mund t’i shfrytezojne parimet
e pergjithshme juridike si burim i pashterrshem.
2
Shteti
Autoret e se drejtes nderkombetare e perkufizojne shtetin si: “Institucion i krijuar nga nje
grup, per realizimin e disa qellimeve, nga te cilat me rte rendesishme jane: ruajtja e se drejtes
dhe rendit brenda kufijve dhe ruajtja e pavaresise se popullit ne marredhenie me popujt e
tjere” ose
“Si bashkesi qe ne nje hapesire te caktuar vepron si organizate me e larte e rendit juridik e qe
nuk eshte e nenshtruar nga asnje organizate tjeter”.
Konventa mbi te drejtat dhe detyrat e shteteve (Montevideo-1933) percakton se shteti si
subject i se drejtes nderkombetare duhet te kete:
1. popullsine e perhershme
2. territorin e caktuar
3. qeverine
4. aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera.
Lindja e shteteve
EDN nuk merret me ceshtjen e paraqitjes se shtetit para se ai te jete paraqitur faktikisht. Ky
moment merret si pikenisje e nje gjendjeje juridike. Nuk eshte me rendesi menyra e krijimit te
shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik nderkombetar apo te brendshem. E
rendesishme eshte qe shteti i krijuar me akt juridik te ekzistoje me te vertete.
Shteti mund te krijohet ne menyra te ndryshme. Ne literaturen e se drejtres nderkombetare
dallohet krijimi i shtetit ne menyre:
a. Origjinale- krijimi i shtetit ne territoret e pabanuara ose ku nuk ka patur shtet, ne te cilin
transferohet popullsia.
b. Derivative (te prejardhur)- shtetet mund te krijohen ne territorin e nje province ose regjioni
nga shteti te cilit i kane takuar me pare ose me ndarjen e nje shteti ne dy ose me shume
shtete te pavarura. Ndarja e tille behet me dhune (kryengritje) ose me marreveshje (ne
menyre paqesore).
*** Shtetet mund te krijohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shteteve.
**** Shtetet mund te krijohen edhe me nje akt juridik:
1. Me ligj te brendshem
2. Me traktat nderkombetar
3. me vendim te ndonje organizate nderkombetare.
***** Menyra me e shpeshte e krijimit te shteteve, sot lidhet edhe me luften per pavaresi te
popujve kolonialë.
Zhdukja e shteteve
Si lindja poashtu edhe zhdukja e shteteve eshte ceshtje faktike e jo juridike. Shteti zhduket me
humbjen e cilitdo element (popullsise, territorit apo sovranitetit).
Zhdukja e pushtetit shteteror ka qene me se shpeshti rezultat i pushtimit te territorit dhe i
nenshtrimit te plote te atij shteti. Shteti zhduket pqs aneksimi i tij eshte definitiv. Shteti
zhduket edhe me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. Nje shtet mund te zhduket edhe
me bashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve. Zhdukja e shtetit qofte rezultat i
aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne ndonje bashkesi shtetesh, eshte ceshtje
faktike, por ka rendesi te madhe dhe shkaktonpasoja te shumellojshme juridike.
Njohja e shteteve
E drejta nderkombetare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja eshte ceshtje faktike e jo
juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje behet subject i se drejtes nderkombetare.
Ekzistojne dy teori lidhur me njohjen e shteteve:
1. Teoria konstituive- niset nga qendrimi se shteti me faktin se eshte krijuar, ende nuk eshte
antar i bashkesise nderkombetare. Pra, BN eshte ajo qe vendos se a do ta pranoje shtetin e ri
ne rrethin e vet apo jo.
2. Teoria declarative- shteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojne subjekteve
3
nderkombetare dhe behet anetar i BN, pqs i ka plotesuar kushtet qe i parasheh e dr
nderkombetare…. Dmth shteti nuk krijohet me njohje, por eshte fakt ky qe konstaton se shteti
eshte krijuar.
Llojet e njohjes
Kemi njohje te shteteve, te qeverive, kryetarit dhe njohje te kryengritesve.
Ne te drejten nderkombetare permenden disa lloje te njohjes:
1. Njohja DE JURE dhe
2. Njohja DE FACTO.
1. Njohja de jure- është njohje e përhershme dhe e plote, e cila përfshinë te gjitha
marrëdhëniet me shtetin e ri.
2. Njohja de facto- kur një shtet, i shtyre nga arsyet politike ose për shkak te paqartësive
frikësohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se re dhe për ketë arsye e shtynë njohjen e plote.
Njohja mund te jepet:
1. Shprehimisht- me një akt te njëanshëm me telegram, me deklarate te shefit te shtetit, me
note diplomatike ose me një traktat ndërkombëtar.
2. Heshtazi- konsiderohet se njohja është bere:
- nqs nje shtet lidh marrëveshje me shtetin e ri
- nqs pranon dhe dërgon përfaqësues diplomatik
- nqs shtetet e treta pranojnë konsujt e shtetit te ri
Njohja e shteteve mund te behet:
1. Individualisht- buron nga qeverite ose organet e ngarkuara me pune te jashtme dhe jepet
me akt te njeanshem kurse
2. Kolektive- behet ne konferenca, kongrese ose ne organe nderkombetare me resolute, me te
cilen organet nderkombetare vendosin per krijimin e shtetit te ri ose me proceduren e
pranimit.
Njohja mund te behet edhe Me kushte dhe Pa kushte…
Parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se shteteve te reja eshte ceshtje rreth se ciles nuk
ekziston unitet i mendimeve. Shumica e autoreve sidomos perkrahesit e teorise declarative,
konsiderojne se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes eshte e palejueshme.
Suksedimi ne te drejtën ndërkombëtare
Shpeshe ndodhe qe nje shtet t’i leshoje territorin nje shteti tjeter, si rezultat i perdorimit te
forces, ne menyre paqesore ose me revolucion. Si pasoje e kesaj, shteti paraprak humb
pushtetin mbi ate territory dhe ne vend te tij vjen shteti tjeter.
Suksedimi- paraqitet kur nje ose me shume persona nderkombetar e zevendesojne nje person
tjeter nderkombetar me c’rast behet bartja e te drejtave dhe detyrimeve nga nje shtet qe e ka
nderruar ose humbur identitetin e vet ne shtetin tjeter.
Suksedimi mund te jete:
a. I pergjithshem- shfaqet kur nje subject absorbohet ne teresi nga nje tjeter qofte edhe kur
behet me vullnetin e antareve.
b. I pjesshem- shfaqet kur nje pjese e territorit te nje personi nderkombetar ngritet ne
kryengritje, fiton pavaresine dhe behet person nderkombetar me vete.
* Shteti pasardhes i merr IPSO JURE te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te meparshem.
Suksedimi dhe traktatet
Nje nder ceshtjet me rendesi qe paraqiten me rastin e suksedimit eshte se a kalojne traktatet
e shtetit qe eshte krijuar ose eshte ndare ne shtetin pasardhes ose jane zhdukur me territorin
e humbur ose te dhene.
Lidhur me kete, ne teori jane shfaqur dy tendenca:
1. Shteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne tractate te cilat nuk jane lidhur nga ai.
4
2. Shteti i ri duhet t’i pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me heret.
Te gjitha zgjidhjet e adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe:
1. Traktatet qe nuk barten ne pasardhes- Traktatet politike.
2. Traktatet qe vazhdojne te mbesin ne fuqi- Traktatet normavenese.
3. Traktatet qe mbesin ne fuqi- Traktatet qe kane te bejne me territorin.
Suksedimi dhe borxhet publike
*Ne doktrinen e shek. XIX: ka mbizoteruar qendrimi se borxhet duhet bartuar mbi pasardhes.
*Ne fillim te shek. XX: mjafte autore kane mohuar detyrimet e shtetit suksesor qe te marre
pjese ne pagimin e borxhit te shtetit qe shkaterrohet.
p.s. ne praktike kjo ceshtje eshte zgjidhur perms marreveshjeve speciale, psh. Italia, perkitazi
me provincat Tripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje borxhin public te Turqise.
*Ne prag te LIIB:
Ne mungese te traktateve prape kane marre hov tendencat per refuzimin e marrjes se
detyrimeve nga borxhet.
Ceshtja e borxheve publike ne cdo rast duhet zgjidhur me ane te marreveshjeve.
Suksedimi dhe shtetësia
Personat qe jetojne ose e kane vendbanimin ne territorin, i cili eshte subject i nderrimit, prima
facie, e marrin shtetesine e suksesorit.
Probleme lindin vetem per personat te cilet kane qelluar jashte atij territory, ne momentin e
nderrimit. Nderrimi i shtetesise paraqet nje ceshtje te rende kur cedimi behet kunder vullnetit
te popullsise. E drejta nderkombetare ka provuar t’i zvogeloje pasojat e padeshirueshme te
cilat dalin nga keto situate perms Plebishitit dhe Optimit.
Permbajtja dhe klasifikimi it e drejtave themelore
Ceshtja e precizimit te plote e te drejtave themelore ka mbetur e hapur deri ne ditet e sotme.
Kete e kane kushtezuar: a. Ndryshimet qe jane pasoje e nje evolucioni normal dhe
b. opozita ne te cilen ka hasur rregullimi i ceshtjes nderkombetare ne shtetet e medha.
Perpjekjet e para i ka bere Abati Gregoar, 1792, projekti i te cilit nuk u realizua, por ngeli si
begatim i se drejtes nderkombetare te asaj kohe.
Te ketilla jane parimet:
a. Popujt jane te pavarur dhe sovran,
b. Te gjithe popujt kane te drejte te organizojne dhe nderrojne formen e tyre te qeverisjes,
c. Cdo popull eshte zot ne territorin e vet etj…
Shumica e autoreve përmendin pese te drejta themelore te shtetit te cilave u përgjigjen
detyrimet e shteteve tjera:
- e drejta e sovranitetit dhe pavaresise
- e drejta per ekzistence (mbrojtje)
- e drejta e barazise
- e drejta per t’u rrespektuar
- e drejta per komunikim me shtetet e tjera.
Llojet e shteteve
Bashkesine nderkombetare per shume kohee kane perbere shtetet sovrane si dhe shtetet nen
sundimin colonial. Bashkesine nderkombetare sot e perbejne me se 190 shtete sovrane te cilat
përkundër kësaj mund te jene pak a shume te varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht
etj.
Mes shteteve ekzistojnë dallime te konsiderueshme ne pikëpamje te:
- madhësisë se tyre- territorit: shtete te vogla
shtete te mëdha
- nr te banoreve
5
- shkalles se zhvillimit
- rendit te brendshëm ekonomik
- potencialit ushtarak- superfuqi
fuqi te mëdha
- rendit te brendshëm- kapitaliste
socialiste
Për te drejtën, rendësi ka klasifikimi qe ka për baze pozitën juridike te shteteve.
1. Shtetet unitare -> thjeshta
2. Shtete te përbëra:
a. Bashkimi personal
b. Bashkimi real
c. Konfederata dhe
d. Federata.
2. Shtetet e përbëra
A.Bashkimi personal
Bashkesi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe vetem person ii sundimtarit. Bashkimi
personal krijohet kur perputhen sendet e trashegimise, kur nje mbret i nje shteti zgjidhet per
mbret edhe ne shtetin tjeter.
Antaret e Bashkimit Personal e ruajne pavaresine e tyre te plote:
1. ne planin e brendshem ruajne:
a. organin ligjdhenes
b. organet gjyqesore
c. organet administrative
2. ne planin e jashtem:
a. vazhdojne te mbesin subjekte te pavarura dhe te vecanta
b. mbajne pavaresisht marredhenie diplomatike me shtetet e tjera.
B. Bashkimi real
Bashkesi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jane nen nje monark dhe bejne nje
subject nderkombetar.
Shtetet antare te BR e ruajne:
1. ne planin e brendshem
a. autonomine e tyre te brendshme dhe i kane te pavarura organet ligjdhenese, admin dhe
gjyqesore.
2. ne planin e jashtem ne competence te BR, si teresi lihet:
a. Politika e jashtme
b. Ushtria dhe
c. Finansat
Lufta kunder nje shteti antar te BR eshte lufte kunder te gjitheve. (Sot nuk ka shtete te tilla.)
C. Konfederata
Lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura.
Krijohet me marreveshje nderkombetare dhe ka per qellim: mbrojtjen e pavaresise se jashtme
ose te brendshme te antareve te saj. Ka raste kur krijohen per te evituar dominimin e nje
shteti me te forte. Ka organet e veta qe kane fuqi te caktuar mbi shtetet antare. – Organ
kryesor, e shpeshe i vetem, eshte DIETA, (pastaj Kuvendi i pergjithshem, Kongresi i
delegateve)… Detyrat e ketij organi jane:
1. Te zgjidhe mosmarreveshjet mes antareve
2. Ndalon luften mes antareve, ne marredheniet nderkombetare
3. permbushe vendimet e Dietes.
Shtetet antare te confederates e ruajne pavaresine e tyre te plote, si brenda ashtu edhe
jashte.
6
D. Federata
Bashkesi e me shume njesive, e cila krijohet me akt juridik => Kushtetute.
Politika e jashtme:
- dergimi dhe pranimi i perfaqesuesve diplomatike
- shpallja e luftes dhe lidhja e paqes
- mbrojtja e sigurise se shtetit dhe
- finansat
(jane ne competence te federates si teresi)
= QEVERIA =
Person ose trup i perbere nga me shume individe te cilet ne baze te kushtetutes e
perfaqesojne shtetet ne marredheniet me shtetet e tjera.
Nese nje shtet i jashtem refuzon te njohe kryetarin e nje shteti ose nderrimin e formes se
qeverisjes se nje shteti, ky i fundit nuk e humb njohjen e tij si shtet, mirepo derisa te pranohet
njohja e tij shprehimisht ose heshtazi, nuk jane te mundshme marredheniet zyrtare mes tyre.
A K T J U R I D I K
Konfirmohet se nje person ose trup i perbere nga me shume persona eshte ne te vertete
qeveri e nje shteti.
A K T P O L I T I K
I njohjes, eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne marredhenie me ate qeveri.
Njohja behet: - shprehimisht
- heshtazi
Mund te jete: - De jure
- De facto
Commonwealth
Eshte bashkesi= Sui generic
Bashkesi vullnetare e shteteve te pavarura dhe sovrane, secila pergjegjese per politiken e vet
qe konsultohen edhe bashkepunojne ne interes te pergjithshem te popujve te tyre ne
perparimin e mirekuptimit nderkombetar dhe paqes ne bote.
Veprimtaria e Komonvelthit mbeshtetet ne:
- konsultimet
- diskutimet dhe
- bashkepunimin.
Format e varesise
Varesia nenkupton doemos marredheniet mes shtetit superior dhe atij inferior.
1. Vazaliteti
2. Protektorati
3. Mandatet (gati jane zhdukur) etj.
Shtetet neutrale
Jane ato shtete te cilat marrin per detyre me marreveshje te posacme te mbeten neutrale ne
cfaredo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes shteteve te tjera.
Shteti neutral:
- Nuk guxon te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij.
- Shteti ka te drejte te ndermarre te gjitha masat per mbrojtjen e tij nga sulmet e jashtme.
- Pervec se nuk mund te hyje ne marredhenie me karakter ushtarak, nuk ekziston asnje
kufizim tjeter.
Selia e Shenjte
(shteti i qytetit te Vatikanit)
Me marreveshje Italia pranon sovranitetin e Selise se Shenjte, pronesine e plote, autoritetin
ekskluziv, absolute dhe juridiksionin e Selise se Shenjte mbi Vatikan dhe krijohet Shteti i
Qytetit te Vatikanit nen pushtetin e Selise se Shenjte. Me marreveshje parashikohet
7
paprekshmeria e Papes, e drejta e legacionit, Selia e Shenjte heq dore nga e drejta e azilit dhe
merr persiper t’i dorezoje kriminelet qe jane strehuar aty.
V a t i k a n i mbetet shtet neutral dhe i paprekshem.
Qyteti i Vatikanit ka gjithsej 44 hektare, 500-1000 banore. Sherbimet publike ushtrohen nga
shteti Italian. Vatikani mban marredhenie me afro 70 shtete.
Pergjegjesia nderkombetare e shteteve
Shteti duke qene nje institucion juridik-politik, qe kryen shume funksione brenda dhe jashte
kufijve, eshte i detyruar te rrespektoje rendin juridik nderkombetar. Pergjegjesia
nderkombetare eshte nje institucion juridik kun e baze te tij, secili shtet te cilit mund t’i
mvishet nje akt te cilin e drejta nderkombetare e konsideron si te paligjshem, duhet t’ia jape
demshperblimin shtetit te cilit i ka bere dem me ate akt. Pergjegjesia e shteteve eshte
institucion zakonor i se drejtes nderkombetare.
Elementet e pergjegjesise se shteteve
Pergjegjesia nderkombetare eshte cdohere raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka pesuar
dem kerkon satisfaksion (kenaqje).
Per ekzistimin e pergjegjesise ndekombetare duhet te plotesohen keto kushte:
- te ekzistoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet cfaredo detyre e percaktuar me
normat e se drejtes ndekombetare.
- veprimi i paligjshem duhet tem und t’i mvishet shtetit si person juridik ose si subject
nderkombetar.
- per ekzistimin e pergjegjesise duhet te jete shkaktuar demi.
- duhet te jene shfrytezuar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te brendshem per
te fituar kenaqje (satisfaksion).
Pergjegjesia e drejteperdrejte ekziston ne ato raste kur e kane shkele te drejten
nderkombetare organet shteterore per te cilat shteti mban pergjegjesi, ose perfaqesuesit
shteteror.
Pergjegjesia e terthorte, kur nje shtet merr pergjegjesine per cenimin apo shkeljen e se drejtes
nderkombetare nga shtetet tjera.
Pergjegjesia e shtetit per organet ligjdhenese
Ekziston nese nje shtet:
1. nxjerre ndonje ligj i cili eshte ne kundershtim me detyrimet e tij nderkombetare.
2. leshon te nxjerre ligjin, i cili eshte i nevojshem per t’i plotesuar detyrimet nderkombetare
ose nuk derogon nje ligj qe eshte ne kundershtim me detyrimet ndekombetare.
Pergjegjesia e shtetit per aktet e organeve admin.
Shteti ka pergjegjesi per punen e organeve admin te cilat sipas rendit te brendshem juridik
kane cilesine e organit shteteror qe ushtrojne funksione publike dhe veprojne per llogari te
shtetit, pavaresisht a jane keto locale, provinciale, regjionale, federale etj.
Pergjegjesia e shtetit per punen e organeve gjyqesore
Pergjegjesia e tille ekziston pqs gjyqet e nje vendi e kane cenuar te drejten nderkombetare ne
zbatimin ose interpretimin e normave te se drejtes se brendshme.
Bazat e pergjegjesise nderkombetare
Per te ekzistuar pergjegjesia nderkombetare, pervec kushteve tjera ekzistuese eshte edhe nje
kusht plotesues-vepra te jete kryer me paramendim, me qellim te keq ose me pakujdesi.
1. Teoria subjective – e fajit (Groci)
2. Teoria objective – e rrezikut (Anciloti)
8
Pasojat e pergjegjesise
Si rezultat i veprimit te paligjshem (i shkeljes se detyrimit0, lind nje raport mes shtetit qe
eshte fajtor per ate akt dhe shtetit ndaj te cilit s’eshte plotesuar detyrimi, nga e cila gje del se
pala fajtore duhet te jap shperblimin.
Territori shtetëror
Pjeset (elementet) e territorit shteteror
Territori shteteror eshte hapesira qe gjendet nen sovranitetin e nje shteti. Eshte element
qenesor per ekzistimin e shtetit. Territorin shteteror e perbejne siperfaqja tokesore dhe ujore
brenda kufijve, toka dhe ujerat nen kete siperfaqe dhe ajri mbi te.
Territorin shteteror e perbejne siperfaqja tokesore brenda kufijve shteteror, toka nen te dhe
toka nen ujera te brendshme dhe territoriale.
Territori ujor perbehet nga ujerat qe ndodhen brenda territorit shteteror (ujerat kombetare)
dhe ujerat e nje brezi detar (ujerat territoriale) per ato shtete qe kane dalje ne det. Ne ujerat
kombetare hyjne: ujerat e lumenjeve kombetar, liqenet, kanalet, portet detare, gjiret e detit,
gjiret historike dhe detet e brendshme. Toka, uji dhe ajri perbejne pjeset e verteta (reale) te
nje shteti.
Nocioni dhe natyra juridike e territorit shteteror
Me territory shteteror nenkuptohet hapesira mbi te cilen nje shtet e ushtron sovranitetin
territorial. Territori shteteror eshte nje element qenesor pa te cilin shteti s’mund te ekzistoje
dhe eshte i percaktuar sakte me kufijte shteteror. Ushtrimi i pushtetit mbi nje territor njihet si
supremacion territorial.
Kufijtë shtetëror
Ndarja e territorit kalon neper tri faza:
1. Përgatitja
2. Ndarja
3. Shënimi i kufijve
Mundësitë e përcaktimit te kufijve ne lumeje janë:
1. Bregu i majte
2. Bregu i djathte
3. Mesi i lumit
4. Thalveg, ose vija e thellësisë me te madhe.
Kufijtë ndahen ne:
- natyrore… shkojnë përgjatë ujerave, bjeshkëve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te
preferuar)
- artificiale… s’kanë mbështetje ne relief (shënohen me shtylla, gure, mure etj) dhe
- astronomik… shkojnë paraleleve ose meridianëve.
Ndryshimet territoriale
Ndalimi i marrjes se territorit shteteror
Ndryshimet e territoreve me se shpeshti jane sendertuar me perdorimin e forces (me pushtim
ose nenshtrim). Qe nga fillimi i shekullit XX, e drejta mbeshtetet ne parimin e rrespektimit te
integritetit territorial te shtetit dhe ndalon te merret ndonje territor me perdorimin e forces.
Mënyrat e lejuara te marrjes se territorit shtetëror
Lidhur me llojet e fitimit te territorit, autoret e se drejtës ndërkombëtare i kane ndare ne fitime
origjinare (burimore) dhe derivative (te prejardhura).
9
Cedimi (Cessio)
Eshte menyre e zgjerimit te territorit, qe realizohet mes dy shteteve. Cedimi eshte transaksioni
mes dy shtetesh: ceduesit dhe fituesit. Ai ka per object bartjen e sovranitetit mbi territorin i cili
i ka takuar shtetit tjeter.
Okupimi paqesor
Eshte vendosja e sovranitetit te nje shteti mbi ndonje territor qe me pare nuk ka qene nen
sovranitetin e asnje shteti tjeter. Okupimi paqesor behet ne baze te aktit te njeanshem.
Shtimi (Zgjerimi)
Derisa cedimi arrihet me marreveshje nderkombetare, shtimi (acesio) eshte rezultat i
ndryshimeve qe shkaktohen nga forcat natyrore ose si rezultat i punes njerezore.
Parashkrimi
Ne te drejten nderkombetare mund te perkufizohet si zgjerim i sovranitetit mbi nje territor
perms ushtrimit te vazhdueshem dhe te papenguar te sovranitetit ne nje periudhe te caktuar
te domosdoshme per te krijuar bindje te pergjithshme se gjendja ekzistuese eshte ne pajtim
me rendin juridik.
Per te qene i vlefshem parashkrimi eshte e domosdoshme qe asnje shtet (shtet ne sovranitetin
e te cilit ka qene ai territor) mos te protestoje.
Hapësira detare
Hapesirat ujore te deterave dhe oqeaneve mbulojne mbi 70 % te siperfaqes se rruzullit
tokesor.
Ujerat detare ndahen ne:
1. Ujera bregdetare (te brendshme dhe territoriale) dhe
2. Ujera te lira.
E drejta e detit eshte zhvilluar me shekuj si e drejte zakonore. Kodifikimi i se drejtes se detit
eshte bere pas luftes se II boterore.
--- 1.a Ujerat e brendshme detare… Perfshijne ujerat e limaneve detare, ngushticat, ujerat
brenda arkipelageve, detet e brendshme, hapesirat ujore mes vijes se batices me te larte dhe
zbatices me te ulet si dhe deltat e lumenjeve. Gjiri detar e ka statusin e ujerave te brendshme
vetem nqs brigjet e gjirit i takojne nje shteti dhe hyrja ne gjirin detar nuk ka gjeresi me te
madhe se dyfishi i gjeresise se ujerave territoriale.
--- 1.b Ujerat territoriale… Perfaqesojne nje pjese te detit qe shtrihet paralelisht me vijen e
bregut ne nje largesi te caktuar dhe jane burim i rendesishem i pasurise detare, rruge e
lundrimit dhe zone mbrojtese nga ana e detit. Sipas Konventes se Gjeneves, zona e jashtme
nuk mund te shtrihet me tej se 12 milje nga vija fillestare e ujerave territoriale.
Brezi i jashtëm
Paraqet pjesen e detit te lire dhe perfshine hapesiren detare qe shtrihet jashte ujerave
territoriale ne drejtim te hapet deri ne largesi te caktuar. Brezi i jashtem fizikisht dhe
juridikisht eshte pjese e detit te hapet dhe mbi te shtetet kane vetem disa te drejta te
kufizuara te cilat na jep e drejta nderkombetare. Keto te drejta kane te bejne me mbrojtjen e
interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit, rezervimit te se drejtes se peshkimit.
Zona ekskluzive ekonomike
Eshte institute i ri juridik dhe nenkupton te drejten qe i eshte dhene shteteve bregdetare qe te
zgjerojne te drejten sovrane ekonomike dhe kompetencat juridiksionale ne nje hapesire detare
dhe nen det, pertej vijes se jashtme te ujerave territoriale, deri ne largesi prej 200 milja.
10
Shtrati kontinental
Përfaqëson fundin e detit dhe nëntokën e detit te hapet e cila vazhdohet jashtë detit territorial
deri ne thellësi te caktuar.
Deti i hapet
Hapesirat e gjera detare, te cilat shtrihen jashte ujerave bregdetare, perfaqesojne detin e
hapur ose detin e lire. Ne kohen e mesme ka pasur tendenca qe te shtrihet sovraniteti edhe ne
detin e hapur (Anglia- detin e veriut, Portugalia- oqeanin paqesor).
Koncepti dhe perkufizimi i detit te hapur
Deti i hapur mund te perkufizohet si pjese e oqeanit jashte nje vije qe shkon paralelisht me
bregun ne nje largesi nga ai. Konventa mbi detin e hapur parasheh qe deti eshte i hapet per te
gjithe popujt dhe asnje shtet nuk mund te pretendoje qe te veje cfaredo pjese te tij nen
sovranitetin e vet. Mbi kete pjese vlen parimi i “lirise se detit te hapur”.
