BIBLA apo SHKRIMI SHENJT
Hyrje
Qe prej shume kohesh miliona njerez e kane konsideruar Biblen si librin me te madh te botuar ndonjehere. Deri tani Bibla eshte "best seller-i" NUMER NJE ne tere rrjedhen e historise.
Me nocionin e pergjithshem “Bibel” nenkuptojme librin e frymezuar per hebrenjt dhe per te krishteret; muslimanet e nderojne poashtu dhe disa pjese te saj i gjejme edhe ne Kuran. Fjala Bibel rrjedh nga fjala greke biblia qe do te thote “librat” (e shenjte), qe rrjedh nga fjala biblos (papirus – liber) sipas qytetit Biblos qe mbikqyrte shitjen e tij.
E zene fill nga gojedhena e hartuar dhe e shkruar gradualisht Bibla eshte nje teresi jashtzakonisht e perbere qe perfshin libra me stile dhe lloje shume te ndryshme nga te cilet disa jane te nenshkruar ndersa te tjere jane nga autore anonim, ndersa koha e hartimit te saj shtrihet ne dhjete shekuj.
Per hebrenjte ajo perbehet nga tre pjese: Torah (apo Ligji qe quhet edhe Peselibersh apo Pentateuku, sepse eshte i perbere nga pese librat e pare te Bibles); Neviim – “profetet”, por ky emer perfshin edhe librat e tjere qe te krishteret i quajne Librat historik; dhe Ketuvim – “shkrimet”.
Beselidhja e Vjeter ne fillim eshte shkruar hebraisht, permban edhe disa pjese ne gjuhen aramaike. Disa libra te cilat i pranon vetem judaizmi aleksandrin, jane mbartur vetem ne greqisht. Katoliket dhe ortodokset i konsiderojne deuterokanonik, ndersa hebrenjte dhe protestantet apokrif.
Natyrisht doreshkrimet origjinale nuk ekzistojne, por vetem kopjet e tyre. Doreshkrimet me te hershme te Beselidhjes se Vjeter jane gjetur ne vitin 1948 ne Kumran, ne bregdetin e Detit te Vdekur (nje rrotull pothuajse i plote e librit te Isaise dhe shume fragmente te te tjereve). Keto deshmojne per punen jashtezakonisht te mire te kopjuesve sepse dallimet ne mes dorshkrimeve – me gjithe dallimin kohor te disa shekujve – jane ne te vertete shume te vogla.
Padyshim se Bibla eshte libri me i perhapur ne bote, e perkthyer pjeserisht apo teresisht, ne rreth 1.800 gjuhe dhe dialekte.
Sipas Kanonit Biblik te Kishes katolike Beselidhja e Vjeter perbehet prej 46 librash. Ndersa 27 librat qe perbejne Beselidhjen e Re qe kane qene te shkruar ne greqisht.
39 prej tyre jane ne origjinal: ne gjuhen hebraike dhe pjeserisht ne gjuhen aramaike, si psh. Ezdra (nga 4,8 – 6,18; 7,12-26) dhe Danieli (2,4-7,28 ).
Ndersa 7 librat e tjere (Tobia, Judita, Libri i pare dhe i dyte i Makabenjve, Libri i Urtise, Baruku, Estera dhe Danieli – keto dy te fundit pjeserisht) i kemi ne gjuhen greke te te ashtuquajturve te Shtatedhjeteve (ose Septuagintes – LXX). Septuaginta ka qene kushtuar hebrenjve qe jetonin ne diaspore. Ndersa Bibla Protestante pranojne Beselidhjen e Vjeter sipas Bibles Hebraike, per kete arsye zakonisht nuk i perbejne pjeset qe vijojne: Tobia, Juditam 1 dhe 2 Makabenjve, Baruku, Libri i Urtise, Siracidi, Estera (nga 10,4-16,24), Danieli (nga 3,24-90; kapitujt 13 dhe 14).
Termi Beselidhje ose Dhiate apo Testament (rrjedhe nga hebraishtja berit, greqisht diateke, latinisht testamentum), qe do te thote marrveshje qe lidhe dy a me shume pale ne nje bashkesi dhe nenkupton te drejta dhe detyrime; qe zakonisht shenohet me nje gjest zyrtar ose me dokumente te nenshkruara nga dy palet. Prishja e nje marreveshje te tille konsiderohet si krim. Ne qofte se njera nga palet gezon pozite te privilegjuar shoqerore, ajo me e dobeta, nese i qendron besnike beselidhjes, fiton prej saj mbrojtjen dhe sigurine.
BESELIDHJA E VJETER
Keto jane beselidhjet qe Hyji ka lidhur me popullin e Izraelit dhe qe percaktojne pergjithmone fene dhe popullin e tij si dhe ndajne ate nga te gjithe popujt tjere:
• Beselidhja me Noen (pas permbytjes me uje);
• Beselidhja me Abrahamin;
• Beselidhja me Moisiun dhe popullin e zgjedhur, e vertetuar ne Sinai (apo malin Horeb);
• Beselidhja me Davidin;
• Beselidhja sipas profeteve: per shkak te mekatit populli i Izraelit e ka shkelur beselidhjen e lidhur me Hyjin ne Sinai. Megjithate Hyji nuk do te asgjesoj Izraelin, por me pjesen qe ka mbetur besnik deshiron e kryej Beselidhje te Re, qe do te jete e amshuar dhe ta perhap nder pagane.
BESELIDHJA E RE
Per te krishteret kjo beselidhje e re ndermjet Hyjit dhe njerezimit realizohet plotesisht me Jezusin. Ajo vertetohet me gjakun e tij. Neper te plotesohet beselidhja e Sinait. Gjate Darkes se Fundit, pasi mori kelkun e veres, Jezusi tha: “Merrni e pini te gjithe prej tij, sepse ky eshte gjaku im – gjaku i Beslidhjes” (krah Mt 26, 27-28 ). Prandaj nese ne Beselidhjen e Vjeter Hyji ka vendosur nje pakt, marreveshje me popullin e zgjedhur (pra popullin e Izraelit), ndersa ne Beselidhjen e Re nepermjet Jezu Krishtit ka vendosur nje marreveshje me mbare njerezimin, pra me te gjithe popujt.
Hyrje
Qe prej shume kohesh miliona njerez e kane konsideruar Biblen si librin me te madh te botuar ndonjehere. Deri tani Bibla eshte "best seller-i" NUMER NJE ne tere rrjedhen e historise.
Me nocionin e pergjithshem “Bibel” nenkuptojme librin e frymezuar per hebrenjt dhe per te krishteret; muslimanet e nderojne poashtu dhe disa pjese te saj i gjejme edhe ne Kuran. Fjala Bibel rrjedh nga fjala greke biblia qe do te thote “librat” (e shenjte), qe rrjedh nga fjala biblos (papirus – liber) sipas qytetit Biblos qe mbikqyrte shitjen e tij.
E zene fill nga gojedhena e hartuar dhe e shkruar gradualisht Bibla eshte nje teresi jashtzakonisht e perbere qe perfshin libra me stile dhe lloje shume te ndryshme nga te cilet disa jane te nenshkruar ndersa te tjere jane nga autore anonim, ndersa koha e hartimit te saj shtrihet ne dhjete shekuj.
Per hebrenjte ajo perbehet nga tre pjese: Torah (apo Ligji qe quhet edhe Peselibersh apo Pentateuku, sepse eshte i perbere nga pese librat e pare te Bibles); Neviim – “profetet”, por ky emer perfshin edhe librat e tjere qe te krishteret i quajne Librat historik; dhe Ketuvim – “shkrimet”.
Beselidhja e Vjeter ne fillim eshte shkruar hebraisht, permban edhe disa pjese ne gjuhen aramaike. Disa libra te cilat i pranon vetem judaizmi aleksandrin, jane mbartur vetem ne greqisht. Katoliket dhe ortodokset i konsiderojne deuterokanonik, ndersa hebrenjte dhe protestantet apokrif.
Natyrisht doreshkrimet origjinale nuk ekzistojne, por vetem kopjet e tyre. Doreshkrimet me te hershme te Beselidhjes se Vjeter jane gjetur ne vitin 1948 ne Kumran, ne bregdetin e Detit te Vdekur (nje rrotull pothuajse i plote e librit te Isaise dhe shume fragmente te te tjereve). Keto deshmojne per punen jashtezakonisht te mire te kopjuesve sepse dallimet ne mes dorshkrimeve – me gjithe dallimin kohor te disa shekujve – jane ne te vertete shume te vogla.
Padyshim se Bibla eshte libri me i perhapur ne bote, e perkthyer pjeserisht apo teresisht, ne rreth 1.800 gjuhe dhe dialekte.
Sipas Kanonit Biblik te Kishes katolike Beselidhja e Vjeter perbehet prej 46 librash. Ndersa 27 librat qe perbejne Beselidhjen e Re qe kane qene te shkruar ne greqisht.
39 prej tyre jane ne origjinal: ne gjuhen hebraike dhe pjeserisht ne gjuhen aramaike, si psh. Ezdra (nga 4,8 – 6,18; 7,12-26) dhe Danieli (2,4-7,28 ).
Ndersa 7 librat e tjere (Tobia, Judita, Libri i pare dhe i dyte i Makabenjve, Libri i Urtise, Baruku, Estera dhe Danieli – keto dy te fundit pjeserisht) i kemi ne gjuhen greke te te ashtuquajturve te Shtatedhjeteve (ose Septuagintes – LXX). Septuaginta ka qene kushtuar hebrenjve qe jetonin ne diaspore. Ndersa Bibla Protestante pranojne Beselidhjen e Vjeter sipas Bibles Hebraike, per kete arsye zakonisht nuk i perbejne pjeset qe vijojne: Tobia, Juditam 1 dhe 2 Makabenjve, Baruku, Libri i Urtise, Siracidi, Estera (nga 10,4-16,24), Danieli (nga 3,24-90; kapitujt 13 dhe 14).
Termi Beselidhje ose Dhiate apo Testament (rrjedhe nga hebraishtja berit, greqisht diateke, latinisht testamentum), qe do te thote marrveshje qe lidhe dy a me shume pale ne nje bashkesi dhe nenkupton te drejta dhe detyrime; qe zakonisht shenohet me nje gjest zyrtar ose me dokumente te nenshkruara nga dy palet. Prishja e nje marreveshje te tille konsiderohet si krim. Ne qofte se njera nga palet gezon pozite te privilegjuar shoqerore, ajo me e dobeta, nese i qendron besnike beselidhjes, fiton prej saj mbrojtjen dhe sigurine.
BESELIDHJA E VJETER
Keto jane beselidhjet qe Hyji ka lidhur me popullin e Izraelit dhe qe percaktojne pergjithmone fene dhe popullin e tij si dhe ndajne ate nga te gjithe popujt tjere:
• Beselidhja me Noen (pas permbytjes me uje);
• Beselidhja me Abrahamin;
• Beselidhja me Moisiun dhe popullin e zgjedhur, e vertetuar ne Sinai (apo malin Horeb);
• Beselidhja me Davidin;
• Beselidhja sipas profeteve: per shkak te mekatit populli i Izraelit e ka shkelur beselidhjen e lidhur me Hyjin ne Sinai. Megjithate Hyji nuk do te asgjesoj Izraelin, por me pjesen qe ka mbetur besnik deshiron e kryej Beselidhje te Re, qe do te jete e amshuar dhe ta perhap nder pagane.
BESELIDHJA E RE
Per te krishteret kjo beselidhje e re ndermjet Hyjit dhe njerezimit realizohet plotesisht me Jezusin. Ajo vertetohet me gjakun e tij. Neper te plotesohet beselidhja e Sinait. Gjate Darkes se Fundit, pasi mori kelkun e veres, Jezusi tha: “Merrni e pini te gjithe prej tij, sepse ky eshte gjaku im – gjaku i Beslidhjes” (krah Mt 26, 27-28 ). Prandaj nese ne Beselidhjen e Vjeter Hyji ka vendosur nje pakt, marreveshje me popullin e zgjedhur (pra popullin e Izraelit), ndersa ne Beselidhjen e Re nepermjet Jezu Krishtit ka vendosur nje marreveshje me mbare njerezimin, pra me te gjithe popujt.