Shfletimi si vizitorë është i kufizuar

Arti shkëmbor në Shqipëri

sweetzzinna
Gjatë dyzetë viteve (1966-2006) të kërkimeve në tërë territorin e Shqipërisë, kam mundur të zbuloj dhe të grumbulloj të dhëna e dokumentacion grafik e fotografik të bollshëm për pikturën e Lepenicës (Vlorë), të Rubikut, të Reçit (Dibër), të Xibrit (Mat), të Bovillës (Tiranë) dhe Trenit (Korçë). Gjithashtu kam grumbulluar të dhëna edhe për pikturën e Vlashnjës që ndodhet në afërsi të Prizrenit (Kosovë), të cilat së toku më japin mundësinë të bëj disa vlerësime e përgjithësime. Pikturat dhe gdhendjet shkëmbore ruajnë kujtimet e shoqërive prehistorike, ashtu si katedralet dhe muzetë arkeologjikë ruajnë dëshmitë për shoqëritë urbane. Arti prehistorik na ndihmon të kuptojmë evolucionin e shoqërisë njerëzore, na dëshmon për mitet e lashta, për besimet, për veprimtaritë parësore në jetën e banorëve të lashtë, për veçoritë individuale të kuptimit e perceptimit të botës reale e imagjinare, të mendjes dhe të ndjenjave të krijuesve të këtyre veprave.
Piktura e Lepenicës
Piktura e Lepenicës gjendet në një strehë shkëmbi në malin e fshatit Lepenicë (Vlorë) me një lartësi prej 800 m mbi nivelin e detit. Ajo përbëhet nga 19 figura antropomorfe dhe 8 figura gjeometrike të çrregullta, të pikturuara me vija të gjera, me bojë minerale në ngjyrë kafe.
Piktura e Vlashnjës
Në perëndim të qytetit të Prizrenit, 4 km larg fshatit Vlashnjë, aty ku Drini i Bardhë bashkohet me lumin e Prizrenit, lartësohet një masiv shkëmbor, në faqen e të cilit është bërë piktura e Vlashnjës. Piktura përbëhet nga 11 rrathë në formë spirale dhe një dre, të pikturuar me bojë të kuqe.
Piktura e Rubikut
Piktura e Rubikut gjendet 3.5 km në veri-perëndim të qytetit të Rubikut, në periferi të fshatit Bulqizë e Epërme. Piktura është realizuar në strehën e një shkëmbi që ka pozicion dominues mbi të gjithë luginën. Me bojë të bardhë janë pikturuar disa rrathë me shumë rreze të kombinuara me figura antropomorfe.
Vizatimi i Reçit
Vizatimi shkëmbor i Reçit gjendet në afërsi të luginës së Drinit të Zi, në masivin shkëmbor të Gjur-Reçit. Vizatimi është bërë në faqen vertikale të shkëmbit me teknikën e inçizimit. Motivi kryesor është ai rrathëve me shumë rreze, me madhësi të ndryshme. Ka edhe figura antropomorfe e motive të tjera më të thjeshta.
Vizatimi i Xibrit
Vizatimi shkëmbor i Xibrit gjendet pranë fshatit homonim të rrethit të Matit, i njohur nga vendasit “Shpella e Shkruar”. Ai është realizuar në faqen vertikale të shkëmbit, në një sipërfaqe të madhe (40m x 1.80m). Edhe në Xibër motivi kryesor është ai i rrathëve me shumë rreze, me madhësi të ndryshme. Rrathët janë bërë me vija të thelluara në shkëmb dhe janë vendosur në 3-4 grupe bashkë.
Piktura e Bovillës
Piktura e Bovillës gjendet 15 km në veri të Tiranës, në afërsi të fshatit Babru, në kanionin e bukur që formon lumi i Bovillës. Në faqen vertikale të një masivi shkëmbor, që zotëron gjithë kanionin, në një sipërfaqe prej 11 m gjatësi e 5.30 m lartësi janë vizatuar me bojë të bardhë 14 figura, të përbëra nga rrathë me shumë rreze dhe kryqe të thjeshtë.
Piktura e Trenit
Piktura e Trenit gjendet buzë liqenit të Prespës së Vogël, e bërë në faqen e shkëmbit të Spilesë (që njihet nga vendasit me emrin “Shpella e shkruar”. Ajo paraqet një skenë gjuetie ku katër kalorës me qentë e tyre ndjekin një dre. Figurat janë paraqitur në siluetë, të bëra me bojë të bardhë.
Pa u ndalur në përshkrimin e hollësishëm të pikturës të Lepenicës, të Rubikut, të Vlashnjes, i vizatimit të Reçit, të Xibrit, si dhe i pikturës së Bovillës e pikturës së Trenit, mund të nxjerrim disa përfundimeve për të gjitha veprat e artit shkëmbor të zbuluara në Shqipëri e më gjerë.
Vendi ku janë bërë këto vepra ka një pozicion dominues mbi gjithë territorin dhe në shumicën e rasteve në lartësi të konsiderueshme nga niveli i detit. Tipik është pozicioni i strehës së Lepenicës, i shkëmbit të Xibrit, të Trenit, të Bovillës etj. Midis masiveve shkëmbore ka një zgjedhje që ka ardhur si rezultat i njohjes shumë të mirë të formacioneve shkëmbore. Pikturat janë bërë në shkëmbinj që i takojnë formacioneve të tercialit që kanë një fortësi të qëndrueshme nga agjentët atmosferikë dhe formojnë faqe të lëmuara, siç është shkëmbi i Spilesë (Tren), shkëmbi i Xibrit, i Reçit, i Bovillës etj.

Shkëmbinjtë e zgjedhur për realizimin e pikturave shkëmbore gjenden në afërsi të vendbanimeve, në një distancë, që mund të shkohet në rastet ceremoniale, p.sh: Shkëmbi i Spilesë është gjysmë km larg vendbanimit të Trenit, piktura e Vlashnjes gjendet 1,5 km larg vendbanimit, piktura e Lepenicës është disa kilometra nga shpella e Velçës. Të para në shpërndarjen gjeografike, çdonjëri nga realizimet e artit shkëmbor i takonte një zone të caktuar. Piktura e Lepenicës gjendet në Shqipërinë Jugperëndimore, piktura e Trenit në Shqipërinë Juglindore, piktura e Bovillës në Shqipërinë e Mesme, piktura e Rubikut në Shqipërinë e brendshme Veriperëndimore, incizimi i Xibrit në Shqipërinë e brendshme Qendrore, incizimi i Reçit në Shqipërinë Verilindore dhe piktura e Vlashnjes pak kilometra jashtë kufirit verilindor të Shqipërisë.

Për të kuptuar e interpretuar më mirë dhe për të datuar artin shkëmbor të vendit tonë, na vijnë në ndihmë elementet e përbashkëta që vihen re, janë të pranishme edhe në artin shkëmbor të vendeve të tjera. Gjeografikisht më afër është piktura e Lipcit, (në Mal të Zi) po jo vetëm kaq. Afërsitë konsistojnë në zgjedhjen e vendit (shkëmbit) për pikturim, në paraqitjen e figurave në siluetë (dreri), në praninë e figurave gjeometrike etj., dhe në realizimin me të njëjtën bojë të bardhë.
 
Më në veri të Bosnjës Perëndimore është piktura e Zlijebit, gjithashtu e konceptuar e realizuar me të njëjtët parametra. ثshtë bërë në faqen e një shkëmbi ku shkohet me vështirësi e që ka në përmbajtje figura të njëjta antropomorfe si Lepenica të kombinuara me ideograme dhe të bëra me bojë të bardhë. Në territorin tjetër të Ballkanit (për aq sa e njohim) figurat antropomorfe të Lepenicës e Rubikut kanë analogji vetëm me figurat antropomorfe të Tsoga-rit në Maqedoninë greke. Me vlerë të veçantë janë padyshim ngjashmëritë me artin shkëmbor të Valcamonica në Italinë e Veriut, ku gjatë epokës së neolitit, eneolitit, bronzit e hekurit, lindi u zhvillua e lulëzoi një art shkëmbor i përfaqësuar nga dhjetëra e mijëra motive e figura të thjeshta e të kompozuara, me skena nga më të ndryshmet. Dhe në këtë shumësi ideogramesh e piktogramesh të artit të Valcamonica, gjejnë simotrat e tyre motivet e figurat e artit tonë shkëmbor si figurat antropomorfe, figurat gjeometrike, përdorimi i simbolit të pikës, kryqi me krahë të barabartë, rrethi me shumë rreze, motivi i spirales dhe figura zoomorfe si dreri dhe kali. Tërësia e këtyre ngjashmërive është shprehje e koncepteve mistiko-religjipoze të përbashkëta, dëshmi e stadit të njëjtë të zhvillimit shoqëror.

Piktura e Lepenicës, e Rubikut, e Bovillës, e Trenit, e Vlashnjes, incizimi i Reçit e i Xibrit si edhe piktura e Lipcit dhe ajo e Zhlijebit karakterizohen nga një tog elementesh të përbashkëta, janë vepra të artit shkëmbor të bëra në kufirin kohor nga mijëvjeçari i katërt në mijëvjeçarin e parë p.e.re. Në vështrimin gjeografik të kohës antike, ato i takojnë territorit të Ilirisë së Jugut .

Piktura e Trenit është vepër e banorëve të vendbanimit të Trenit, i cili gjatë mijëvjeçarit të dytë e mijëvjeçarit të parë p.e.re. ka pasur një jetë intensive. Piktura e Trenit ashtu si edhe veprat e tjera të artit shkëmbor janë krijime të popullsive me jetëgjatësi banimi d.m.th. të popullsive autoktone(në kuptimin relativ). Rrjedhimisht piktura e Rubikut, e Bovillës, e Vlashnjës, si edhe incizimi i Reçit e i Xibrit, që u krijuan në territorin e Ballkanit Perëndimor, janë vepra të popullsisë paleoilire, protoilire a të një substrati etnokulturor më të hershëm, të po atij territori ku në epokën historike jetonin ilirët e jugut.
Arti shkëmbor transmeton mesazhet e brezave të krijuar si grumbullim e përgjithësim i gjërave, i fenomeneve, i veprimtarive që janë përsëritur me mijëra herë e nga shumë breza. Artisti anonim i ka shprehur ato në mënyra artistike në piktura a forma më të thjeshta si piktograme, ideograme etj. Kështu në një formë apo në një tjetër me figurat antropomorfe, me rrathët me shumë rreze, me spiralet, me figurat e çrregullta gjeometrike, me pikat e thjeshta, me vijat etj., njeriu prehistorik ka përgjithësuar një aspekt të veprimtarisë jetësore, mistiko-religjioze, rrjedhimisht atë që nuk ka mundur, ditur ta “shkruaj” e ka shprehur me figura, me rrathë, me vija, pra me simbole, të bëra me bojë apo të incizuara.

Arti shkëmbor i epokës neolitike e pas neolitike ndryshon tërësisht nga arti i epokës paleolitike. Në epokën gjeologjike të holocenit (10.000 vjet më parë) vendin e figurave reale e pikturave “gjeniale” të Laskout (Francë) e zunë vizatimet abstrakte e skematike. Këto ndryshime filluan të duken qysh në periudhën e kulturës azilien, ku vendin e pikturave e zunë vizatime të thjeshta skematike, të cilat shumë studiues tentuan t’i interpretonin si shenja të shkrimit. Dhe sa më afër kohës së re aq më qartë duket perëndimi i artit të mrekullueshëm realist i paleolitit. Në shumë vende filluan të shihen shenjat e artit të ri të epokës së neolitit. Arti i ri shkëmbor zhvillimin e tij e njohu gjatë epokës së neolitit të vonë, epokës së bronzit dhe asaj të hekurit të hershëm. Ai ishte një art i ri që kishte “gjuhën” e vet artistike të piktogrameve, ideogrameve, gjuhën e figurave gjeometrike, të simboleve universale siç ishte p.sh. rrethi , kryqi e spiralia për diellin, apo figura skematike antropomorfe e figurat e çrregullta me shumë ndarje e pika në mes.

Midis studiuesve të artit shkëmbor ka pikëpamje e mendime nga më të ndryshmet në leximin dhe zbërthimin e mesazheve që ato transmentojnë nga thellësia e mijëvjeçarëve. Studiuesit kanë diskutuar shumë edhe për shkaqet e ndryshimit të madh d.m.th., kalimit nga “arti plastik i njerëzve të epokës së akullnajave (paleolitit), në artin ideoplastik të epokës së holocenit (neolitit e vazhdim)”.

Shkaku i vërtetë e themelor duhet kërkuar në rrënjët e ndryshimit të botëkuptimit e njerëzve, gjë që ishte e lidhur me kalimin nga ekonomia e gjuetisë e mbledhjes së produkteve të gatshme, në lindjen e bujqësisë e të blegtorisë. Vërtetësinë e këtij shkaku e provon fakti që ata popuj që mbetën në stadin e paleolitit d.m.th. të ekonomisë së gjuetisë e mbledhjes së produkteve, vazhduan të njëjtin art. Në përfundim të “udhëtimit tonë” nga Lepenica në Vlashnjë, në Rubik, në Reç, në Xibër, në Bovillë e në Tren, ju kemi njohur me një nga veprimtaritë më të spikatura të qytetërimit prehistorik, me veprat monumentale a përmendoret e pre e protohistorisë që gjenden në territorin e Shqipërisë. Ato, me gjuhën e njësuar të piktogrameve e ideogrameve, bartin një mesazh të madh që na çon në përfundimin se: Sa shumë gjëra të përbashkëta kishte midis njerëzve; Sa shumë gjëra të përbashkëta do të ketë në të ardhmen njerëzimi. TO
 
Titulli: Arti shkëmbor në Shqipëri

Piktura e Trenit

image1.jpg
 
Redaktimi i fundit:
Duhet të kyçeni ose të regjistroheni për t'u përgjigjur.

Konkursi Letërsisë

  • Aeroporti i Zaventemit

    Votat: 6 54.5%

  • Të harrova, sepse të dua

    Votat: 5 45.5%

  • Vetëm …

    Votat: 4 36.4%
See comments…

Theme Editor

Settings Colors

  • Mobile users cannot use these functions.

    Select View Mode

    Switch between full screen and narrow screen modes.

    Grid View

    Easily review content and get an organized view with grid mode.

    Image Grid Mode

    Display your content in an organized and visually rich way with background images.

    Sidebar Close

    Create a larger workspace by hiding the sidebar.

    Fixed Sidebar

    Ensure constant access and easily manage your content by pinning the sidebar.

    Box view

    You can add a box-style frame to the sides of your theme or remove the existing frame. Valid for resolutions over 1300px.

    Radius Control

    Customize the look however you like by turning the radius effect on or off.

  • Choose your color

    Choose the color that reflects your style and ensure aesthetic harmony.
Back