CrazyDiamond
''pirg hologramesh''
Esht nje artikull i botuar ne gazeten Albania , nje shkrim i Indro Montanelli gazetar dhe shkrimtar italian i cili ka vizituar Shqiperine ne vitet 30'-40', mu duk shum interesant si artikull e thashe ta ndaj me ju ketu 
Lukë Prela më çoi fjalë se, meqë për atë burrë unë isha burrë i veçantë, mik i zemrës dhe jo i barkut, të shkoja ta takoja në shtëpinë e tij. Dhe unë i çova fjalë se, duke qenë fjalë se duke qenë për të burrë i veçantë, mik i zemrës dhe jo i barkut, do të shkoja ta takoja të nesërmen. Lukë Prela më përgatiti një drekë të mirë.
Por para drekës shtruan mezen, si të thuash antipastën; e qe një e papritur e madhe për mua që nuk dija asgjë për këtë institucion: na patën vënë përpara një pulë të pjekur dhe unë, që e pata marrë për drekën e vërtetë, hëngra aq shumë saqë, kur shtruan drekën e vërtetë, nuk dija më si t’i pajtoja detyrat e mikut me të drejtat e stomakut. Isha dhe pak i trullosur nga rakia, aperitivi lubrifikant, shoqëruesi i ngrënieve shqiptare, që nuk e di se si e bëjnë atë shqiptarët, por tashmë dija se çfarë bën ajo në trurin tim; një liker me ngjyrë të papërcaktuar e me dukje të pafajshme, i shërbyer në një gotë të vogël, një gotë e ashpër që të ftuarit e kalojnë dorë më dorë me një përkulje të ëmbël, por që qarkullon vrullshëm, e mbushur herë pas here nga shërbëtori, kështu që në çdo fund minuti të vjen përpara e pakundërshtueshme si një urdhër kategorik që, ngat teje, të qëndron si një shok në pritje. E gjitha kjo zgjat më tepër se gjysmë ore, e matur me akrepat e kësaj gote që vjen, shkon e kthehet, gjithnjë po ajo, gjithmonë plot, gjithnjë zhuritëse. Pula e pjekur është atje mbi një pjatë druri ngjyrë kafe, e tymtë dhe e lyrosur, në mes të hasrës që zëvendëson tavolinën. Nuk ka mjete për ta copëtuar, as thika, as gërshërë. Secili e kap me një dorë duke e gozhduar në pjatë dhe me tjetrën e tërheq, i shklyen krahun ose kofshën, por ngadalë, me një delikatesë prej të dituri, duke i zhbërë tejzat me gjallëri bindëse, duke i thyer eshtrat me një lëvizje të prerë e të saktë: më shumë se ta përshkulësh, duket se të ndjell. Pastaj i vënë në gojë majat e dhjetë gishtërinjve të ngjyer në lyrë dhe një nga një, në mënyrë të ndërgjegjshme, i lëpijnë. E gjitha kjo bëhet me elegancë të përkorë, me hir një disi solemn. I vetmi ngathalaq dhe i pagdhendur në atë mes isha unë, por Lukë Prela dhe miqtë e tij nuk më vinin re dhe bënë ç’është e mundur të më largonin çdo siklet. Ndërkaq, bisedohej ulur këmbëkryq. Më dhimbnin kyçet e këmbëve dhe peshën e trupit e lëshoja në mënyrë alternative, duke u tundur, herë mbi njërën e herë mbi tjetrën, si një buf në degë të pemës: kush rrinte përballë meje, duhej të ndihej si ta zinte deti.
Pas mezes, filloi dreka e vërtetë, një drekë e thjeshtë dhe e fortë për njerëz të thjeshtë dhe të fortë, që fillonte me djathë e mbaronte me djathë, por midis këtyre dy djathrave shtronin gjithçka tjetër: çorba tradicionale, ragu me erëza, lakrori. Shërbëtori i kishte sjellë të gjitha bashkë, në tabaka të mëdha prej druri dhe i kishte vënë në mes të hasrës, dhe secili merrte në mënyrë evangjelike herë pas here me duar. Buka ishte e çastit: e pjekur enkas për miqtë: një galetë e rrumbullakët dhe e sheshtë, që i zoti i shtëpisë e thyente me dorën e tij dhe pastaj t’i vinte copat përpara. Ehe ky gjest ishte i përkorë e i bukur; kur merrja copën që ma kishin vënë përpara, ndihesha gati i druajtur, si të bëhej fjalë për një naforë të shuguruar. “Me nderim të madh”, thoshte Lukë Prela. “Me nderim të madh”, përsërisja unë. Dhe që të dy përnderoheshim.
Lukë Prela ishte një poet i këtij vendi. Kjo nuk do të thotë asgjë; të qenët poet nuk është një titull, sepse në Shqipëri poetë janë të gjithë nga pak. Dua të them se Lukë Prela është një profesionist i poezisë, një industrialist i vargut, një krijues vargu tetërrokësh: njëri prej më të famshmëve; dhe në fakt, fama e tij është e madhe nga Alpet gjer në Adriatik, dhe vepra e tij është e kërkuar në çdo rast: në ceremoni vdekjesh e martesash nga njerëz që duan të nderojnë emrin dhe namin e shtëpisë, nder ose nam që vuloset me këngë vaji ose këngë dasme të Lukës.
Dhe është e nevojshme që ta rezervosh me kohë, gjithashtu të mos jesh kurnac për çmimin, nëse do me të vërtetë të sigurosh vargjet e tij. Por duhet dhe t’ia vlejë barra qiranë, sepse Luka, nëse për të vdekurin apo dhëndrin s’ka ndonjë gjë për të thënë, nuk thotë asgjë. Ai e di se himnet e tij fluturojnë në gjithë vendin nga fisi në fis, nga Shkodra në Korçë e Gjirokastër, dhe menjëherë shndërrohen në këngë popullore që të gjithë e mësojnë përmendsh dhe e përsërisin: e tij është firma që garanton kambialin e pavdekësisë dhe konsakron pasaportën për historinë. Kjo pasuri duhet administruar me nikoqirllëk dhe duhet ruajtur mirë nga inflacioni.
“Lukë Prela”, i thashë në një çast të caktuar, “më kishin thënë për ty se ishe qorr dhe po e shoh se paska qenë gënjeshtër. Por më kishin thënë edhe se je poet. Edhe kjo është një gënjeshtër?”
Lukë Prela më vështroi ashtu si shikohet një fëmijë i pafajshëm dhe m’u përgjigj:
“Asgjë s’është e gënjeshtërt për sa të kanë thënë. Qorr nuk jam dhe miqtë e mi e dinë, madje e dinë edhe armiqtë e mi. Por në vendin tonë poetët thirren qorra, sepse i pari dhe më i madhi i tyre, Homeri, ka qenë qorr. E dije ti këtë?”
U përgjigja i turpëruar se nuk e dija.
“Përsa i përket tjetrës, është e sigurt që unë jam poet. E mësova artin në dyqanin e poezisë së qorrave të Kolgecajve, e që kur munda të blej një lahutë, gjithnjë kam kompozuar këngë në nder të heronjve.”
“Vetëm në nder të heronjve?”, pyeta i zhgënjyer. “Asnjëherë në nder të gruas dhe të dashurisë?”
Më vështroi rreptë e m’u gjegj:
“Këto nuk janë këngë, janë Kânge të leuta.” (Korsivet jnaë shqip në origjinal – shën. i përkth.)
Isha gati ta pyesja se ç’mund të jenë Kânge të leuta, por u përmbajta: përreth kishte rënë një heshtje e madhe, duhet të kisha ofenduar njeri.
Djali që i vinte hasrës qark, dhe që para drekës na kishte sjellë ibrikun e ujit për të larë duart, tani shërbente kafen dhe vetëm mua më vuri përpara një nga dy gotat prej druri, tjetra shërbente për të gjithë. Edhe sheqeri ishte vetëm për mua, të tjerët e pinin sade. Dreka kishte zgjatur plot katër orë dhe jashtë shihej se po binte nata.
“Meqënëse ma ke kërkuar dhe një miku asgjë nuk mund t’i mohohet për çfarë”, tha Luka, “do të të tregoj historinë e kalasë së Shkodrës.”
Tashmë miqtë kishin shkuar. Luka dhe unë kishim ngelur vetëm, jashtë kishte zbritur nata e thellë e malësisë së madhe ghega-e. Nga dy oxhaqe të ndezura arrinte fërfëllima e kërcurit që digjej dhe një erë e këndshme rrëshire; dhoma ndriçohej nën flakën e lartë të zjarrit. Ishte e vetmja dhomë përdhese e kula-ës, por që e ndarë nga një mur i hollë, formonte në fund një vend misterioz, prej ku arrinin zhurma të mbytura, si të njerëzve që flisnin me zë të ulët e të druajtur: ishte gruaja e Lukës dhe shërbëtorët e saj, që nuk i kisha parë. Luka mori lahuta-ën dhe, duke shoqëruar vetveten me kordën e vetme të saj, tha me një recitim pa emfazë: “Kjo është historia e kalasë së Shkodrës. Një nënë e ve kishte tre djem jetimë. I rriti derisa u bënë njëzet vjeç dhe i martoi me tri gra të bukura. Ata filluan të ndërtojnë një kala, duke vënë në punë tridhjetë mjeshtra. Por, me dëshirë të Zotit, kalaja nuk mund të përfundohej: çdo ditë mjeshtrat punonin dhe çdo natë muret shembeshin. Atëherë vëllezërit shkuan te një i ditur dhe i thanë: ‘Kemi filluar të ndërtojmë një kala. Gjithë ditën punojmë, por natën ajo shembet.’ I dituri u tha: ‘Sakrifikoni një krijesë njerëzore në kala dhe atëherë ajo do të forcohet.’ Tre vëllezërit zbritën në pyll dhe lidhën këtë besa-ë: ‘Atë që nesër do të na sjellë mëngjesin, atë do ta murosim në kala.’ Dy vëllezërit e mëdhenj e thyen besa-ën duke ua treguar sekretin grave të tyre. Vetëm i vogli e mbajti besa-ën. Kur Zoti zbardhi ditën, tre vëllezërit shkuan të punojnë në kala. Kur erdhi vakti i ngrënies së mëngjesit, vjehrra u tha nuseve: ‘Ku je, nusja ime e parë, që t’u çosh bukën mjeshtrave?’ ‘Jam e sëmurë dhe më dhembin gjinjtë.’ ‘Ku je, nusja ime e dytë, që t’u çosh bukën mjeshtrave?’ ‘Jam sëmurë dhe më dhemb koka.’ ‘Ku je, nusja ime e vogël, që t’u çosh bukën mjeshtrave?’ ‘Jam duke larë e lidhur foshnjën.’ ‘Laje, lidhe dhe vëre në djep, se do ta përkundë gjyshja e vet. Të jesh e lumtur, nusja ime e vogël, sepse sot trupi yt do të shërbejë për të ndërtuar kalanë e Shkodrës.’ Nusja u nis për t’u çuar bukën punëtorëve. Duke u ngjitur drejt kalasë, lotët i mbulonin faqet: ‘Lamtumirë shoqe dhe komshinj. Lamtumirë shtëpia e burrit tim dhe e babës tim. Lamtumirë, o njerëzit e mi, lamtumirë, biri im. Kurrë nëna s’do të të mbajë më në prehër.’ Por me të mbërritur midis punëtorëve, tha: ‘Puna e mbarë ju, mjeshtra.’ ‘Fat të mirë ty, o vajzë e bardhë.’ ‘اfarë ka imzot që duket i nervozuar?’ ‘ثshtë zemëruar se ka humbur unazën.’ ‘Por me unaza është plot pazari.’ ‘Ditë e zezë është kjo, se ty i duhet të të flijojë në mur.’ ‘Për mua mos u shqetësoni aspak. Vetëm më bëni një kamare prej guri, kur unë të jem në themelet e murit. Sisën e djathtë ma lini jashtë dhe ditën e tretë silleni këtu tim bir që të thithë në këtë gji. Që trupi im të shndërrohet në gur dhe kalaja të bëhet e fortë. Im bir të jetë krenar, të bëhet mbret dhe ta mbrojë kalanë. Por ditën kur ai do ta braktisë dhe do të vijë turku që ta pushtojë, ferrat e drizat le të mbijnë në të, rrufeja le ta godasë dhe ta shkatërrojë.’ Kjo është historia e kalasë së Shkodrës.”
“Një histori e bukur”, thashë. “ E ke shkruar ti, Lukë?”
Luka qeshi:
“Jo. Ajo është më e vjetër se unë dhe se babai im dhe gjyshi im. Por, me thënë të vërtetën, dyshoj që të ketë qenë vetë Homeri që e ka shpikur. E dije ti që Homeri ka qenë në Shkodër?”
“Jo”, u përgjigja, “nuk e dija.”
“E mirë, ta them unë. Homeri ka qenë në Shkodër. Madje, besoj se ka lindur këtu.”
“Mundet”, thashë, ”mundet të jetë ashtu siç thua ti. Por çfarë ndodhi pastaj me nusen e re dhe me birin e saj?”
“Ndodhi që e murosën në kala dhe ajo u shndërrua në gur si muret, me përjashtim të gjirit të djathtë që vazhdoi t’i japë qumësht dhe forcë të birit. Por ditën që i biri qe mundur, dhe erdhën turqit për të marrë kalanë, ferrat mbinë dhe e mbuluan, rrufeja e goditi dhe e shkatërroi. Tani, siç e ke parë, kanë mbetur rrënojat e mbi ato rrënoja është një lug pa ujë, që është gjiri i nuses më të re i shndërruar edhe ai në gur.”
”Një histori rrëqethëse”, thashë, “por sigurisht këtë nuk e ka shpikur Homeri.”
“Jo”, tha, “këtë e ka shpikur djalli, sepse është një histori e vërtetë.”
Tashmë ishte bërë vonë, shumë vonë dhe shërbëtori erdhi që të sillte për mikun rrogozin, me jastëkët e mbulesat prej leshi, një lesh i butë, shumë i bardhë, i thurur nga gratë e shtëpisë. Ndihesha në siklet të madh që të flija në rrogoz pranë Lukë Prelës, cili vetë do të flinte përtokë dhe kisha frikë mos e shqetësoja me gërhitjet e mia.
“Lukë Prela”, i thashë, “pse nuk i mbledh këngët e tua më të bukura dhe nuk i shkruan? Do të më pëlqente t’i përktheja në gjuhën time dhe ti të bëheshe i famshëm edhe në Italinë e madhe.”
“Po unë”, tha, “nuk di të shkruaj. As dhe mjeshtrat e mi, qorrat e Kolgecajve, nuk dinin të shkruanin. Dhe as Homeri s’ka ditur.”
Ndihesha i turpëruar që unë dija të shkruaja. Heshtëm gjatë. Ai vazhdonte të qëndronte i ulur përgjysmë përballë oxhakut që, me flakën e tij përshkëndritëse, i nxirrte në pah fytyrën e tretur dhe unë mendoja se ndoshta flinte kështu, pothuaj më këmbë, e se ndoshta edhe Homeri po kështu flinte. (Scutari, 1939)
Lukë Prela më çoi fjalë se, meqë për atë burrë unë isha burrë i veçantë, mik i zemrës dhe jo i barkut, të shkoja ta takoja në shtëpinë e tij. Dhe unë i çova fjalë se, duke qenë fjalë se duke qenë për të burrë i veçantë, mik i zemrës dhe jo i barkut, do të shkoja ta takoja të nesërmen. Lukë Prela më përgatiti një drekë të mirë.
Por para drekës shtruan mezen, si të thuash antipastën; e qe një e papritur e madhe për mua që nuk dija asgjë për këtë institucion: na patën vënë përpara një pulë të pjekur dhe unë, që e pata marrë për drekën e vërtetë, hëngra aq shumë saqë, kur shtruan drekën e vërtetë, nuk dija më si t’i pajtoja detyrat e mikut me të drejtat e stomakut. Isha dhe pak i trullosur nga rakia, aperitivi lubrifikant, shoqëruesi i ngrënieve shqiptare, që nuk e di se si e bëjnë atë shqiptarët, por tashmë dija se çfarë bën ajo në trurin tim; një liker me ngjyrë të papërcaktuar e me dukje të pafajshme, i shërbyer në një gotë të vogël, një gotë e ashpër që të ftuarit e kalojnë dorë më dorë me një përkulje të ëmbël, por që qarkullon vrullshëm, e mbushur herë pas here nga shërbëtori, kështu që në çdo fund minuti të vjen përpara e pakundërshtueshme si një urdhër kategorik që, ngat teje, të qëndron si një shok në pritje. E gjitha kjo zgjat më tepër se gjysmë ore, e matur me akrepat e kësaj gote që vjen, shkon e kthehet, gjithnjë po ajo, gjithmonë plot, gjithnjë zhuritëse. Pula e pjekur është atje mbi një pjatë druri ngjyrë kafe, e tymtë dhe e lyrosur, në mes të hasrës që zëvendëson tavolinën. Nuk ka mjete për ta copëtuar, as thika, as gërshërë. Secili e kap me një dorë duke e gozhduar në pjatë dhe me tjetrën e tërheq, i shklyen krahun ose kofshën, por ngadalë, me një delikatesë prej të dituri, duke i zhbërë tejzat me gjallëri bindëse, duke i thyer eshtrat me një lëvizje të prerë e të saktë: më shumë se ta përshkulësh, duket se të ndjell. Pastaj i vënë në gojë majat e dhjetë gishtërinjve të ngjyer në lyrë dhe një nga një, në mënyrë të ndërgjegjshme, i lëpijnë. E gjitha kjo bëhet me elegancë të përkorë, me hir një disi solemn. I vetmi ngathalaq dhe i pagdhendur në atë mes isha unë, por Lukë Prela dhe miqtë e tij nuk më vinin re dhe bënë ç’është e mundur të më largonin çdo siklet. Ndërkaq, bisedohej ulur këmbëkryq. Më dhimbnin kyçet e këmbëve dhe peshën e trupit e lëshoja në mënyrë alternative, duke u tundur, herë mbi njërën e herë mbi tjetrën, si një buf në degë të pemës: kush rrinte përballë meje, duhej të ndihej si ta zinte deti.
Pas mezes, filloi dreka e vërtetë, një drekë e thjeshtë dhe e fortë për njerëz të thjeshtë dhe të fortë, që fillonte me djathë e mbaronte me djathë, por midis këtyre dy djathrave shtronin gjithçka tjetër: çorba tradicionale, ragu me erëza, lakrori. Shërbëtori i kishte sjellë të gjitha bashkë, në tabaka të mëdha prej druri dhe i kishte vënë në mes të hasrës, dhe secili merrte në mënyrë evangjelike herë pas here me duar. Buka ishte e çastit: e pjekur enkas për miqtë: një galetë e rrumbullakët dhe e sheshtë, që i zoti i shtëpisë e thyente me dorën e tij dhe pastaj t’i vinte copat përpara. Ehe ky gjest ishte i përkorë e i bukur; kur merrja copën që ma kishin vënë përpara, ndihesha gati i druajtur, si të bëhej fjalë për një naforë të shuguruar. “Me nderim të madh”, thoshte Lukë Prela. “Me nderim të madh”, përsërisja unë. Dhe që të dy përnderoheshim.
Lukë Prela ishte një poet i këtij vendi. Kjo nuk do të thotë asgjë; të qenët poet nuk është një titull, sepse në Shqipëri poetë janë të gjithë nga pak. Dua të them se Lukë Prela është një profesionist i poezisë, një industrialist i vargut, një krijues vargu tetërrokësh: njëri prej më të famshmëve; dhe në fakt, fama e tij është e madhe nga Alpet gjer në Adriatik, dhe vepra e tij është e kërkuar në çdo rast: në ceremoni vdekjesh e martesash nga njerëz që duan të nderojnë emrin dhe namin e shtëpisë, nder ose nam që vuloset me këngë vaji ose këngë dasme të Lukës.
Dhe është e nevojshme që ta rezervosh me kohë, gjithashtu të mos jesh kurnac për çmimin, nëse do me të vërtetë të sigurosh vargjet e tij. Por duhet dhe t’ia vlejë barra qiranë, sepse Luka, nëse për të vdekurin apo dhëndrin s’ka ndonjë gjë për të thënë, nuk thotë asgjë. Ai e di se himnet e tij fluturojnë në gjithë vendin nga fisi në fis, nga Shkodra në Korçë e Gjirokastër, dhe menjëherë shndërrohen në këngë popullore që të gjithë e mësojnë përmendsh dhe e përsërisin: e tij është firma që garanton kambialin e pavdekësisë dhe konsakron pasaportën për historinë. Kjo pasuri duhet administruar me nikoqirllëk dhe duhet ruajtur mirë nga inflacioni.
“Lukë Prela”, i thashë në një çast të caktuar, “më kishin thënë për ty se ishe qorr dhe po e shoh se paska qenë gënjeshtër. Por më kishin thënë edhe se je poet. Edhe kjo është një gënjeshtër?”
Lukë Prela më vështroi ashtu si shikohet një fëmijë i pafajshëm dhe m’u përgjigj:
“Asgjë s’është e gënjeshtërt për sa të kanë thënë. Qorr nuk jam dhe miqtë e mi e dinë, madje e dinë edhe armiqtë e mi. Por në vendin tonë poetët thirren qorra, sepse i pari dhe më i madhi i tyre, Homeri, ka qenë qorr. E dije ti këtë?”
U përgjigja i turpëruar se nuk e dija.
“Përsa i përket tjetrës, është e sigurt që unë jam poet. E mësova artin në dyqanin e poezisë së qorrave të Kolgecajve, e që kur munda të blej një lahutë, gjithnjë kam kompozuar këngë në nder të heronjve.”
“Vetëm në nder të heronjve?”, pyeta i zhgënjyer. “Asnjëherë në nder të gruas dhe të dashurisë?”
Më vështroi rreptë e m’u gjegj:
“Këto nuk janë këngë, janë Kânge të leuta.” (Korsivet jnaë shqip në origjinal – shën. i përkth.)
Isha gati ta pyesja se ç’mund të jenë Kânge të leuta, por u përmbajta: përreth kishte rënë një heshtje e madhe, duhet të kisha ofenduar njeri.
Djali që i vinte hasrës qark, dhe që para drekës na kishte sjellë ibrikun e ujit për të larë duart, tani shërbente kafen dhe vetëm mua më vuri përpara një nga dy gotat prej druri, tjetra shërbente për të gjithë. Edhe sheqeri ishte vetëm për mua, të tjerët e pinin sade. Dreka kishte zgjatur plot katër orë dhe jashtë shihej se po binte nata.
“Meqënëse ma ke kërkuar dhe një miku asgjë nuk mund t’i mohohet për çfarë”, tha Luka, “do të të tregoj historinë e kalasë së Shkodrës.”
Tashmë miqtë kishin shkuar. Luka dhe unë kishim ngelur vetëm, jashtë kishte zbritur nata e thellë e malësisë së madhe ghega-e. Nga dy oxhaqe të ndezura arrinte fërfëllima e kërcurit që digjej dhe një erë e këndshme rrëshire; dhoma ndriçohej nën flakën e lartë të zjarrit. Ishte e vetmja dhomë përdhese e kula-ës, por që e ndarë nga një mur i hollë, formonte në fund një vend misterioz, prej ku arrinin zhurma të mbytura, si të njerëzve që flisnin me zë të ulët e të druajtur: ishte gruaja e Lukës dhe shërbëtorët e saj, që nuk i kisha parë. Luka mori lahuta-ën dhe, duke shoqëruar vetveten me kordën e vetme të saj, tha me një recitim pa emfazë: “Kjo është historia e kalasë së Shkodrës. Një nënë e ve kishte tre djem jetimë. I rriti derisa u bënë njëzet vjeç dhe i martoi me tri gra të bukura. Ata filluan të ndërtojnë një kala, duke vënë në punë tridhjetë mjeshtra. Por, me dëshirë të Zotit, kalaja nuk mund të përfundohej: çdo ditë mjeshtrat punonin dhe çdo natë muret shembeshin. Atëherë vëllezërit shkuan te një i ditur dhe i thanë: ‘Kemi filluar të ndërtojmë një kala. Gjithë ditën punojmë, por natën ajo shembet.’ I dituri u tha: ‘Sakrifikoni një krijesë njerëzore në kala dhe atëherë ajo do të forcohet.’ Tre vëllezërit zbritën në pyll dhe lidhën këtë besa-ë: ‘Atë që nesër do të na sjellë mëngjesin, atë do ta murosim në kala.’ Dy vëllezërit e mëdhenj e thyen besa-ën duke ua treguar sekretin grave të tyre. Vetëm i vogli e mbajti besa-ën. Kur Zoti zbardhi ditën, tre vëllezërit shkuan të punojnë në kala. Kur erdhi vakti i ngrënies së mëngjesit, vjehrra u tha nuseve: ‘Ku je, nusja ime e parë, që t’u çosh bukën mjeshtrave?’ ‘Jam e sëmurë dhe më dhembin gjinjtë.’ ‘Ku je, nusja ime e dytë, që t’u çosh bukën mjeshtrave?’ ‘Jam sëmurë dhe më dhemb koka.’ ‘Ku je, nusja ime e vogël, që t’u çosh bukën mjeshtrave?’ ‘Jam duke larë e lidhur foshnjën.’ ‘Laje, lidhe dhe vëre në djep, se do ta përkundë gjyshja e vet. Të jesh e lumtur, nusja ime e vogël, sepse sot trupi yt do të shërbejë për të ndërtuar kalanë e Shkodrës.’ Nusja u nis për t’u çuar bukën punëtorëve. Duke u ngjitur drejt kalasë, lotët i mbulonin faqet: ‘Lamtumirë shoqe dhe komshinj. Lamtumirë shtëpia e burrit tim dhe e babës tim. Lamtumirë, o njerëzit e mi, lamtumirë, biri im. Kurrë nëna s’do të të mbajë më në prehër.’ Por me të mbërritur midis punëtorëve, tha: ‘Puna e mbarë ju, mjeshtra.’ ‘Fat të mirë ty, o vajzë e bardhë.’ ‘اfarë ka imzot që duket i nervozuar?’ ‘ثshtë zemëruar se ka humbur unazën.’ ‘Por me unaza është plot pazari.’ ‘Ditë e zezë është kjo, se ty i duhet të të flijojë në mur.’ ‘Për mua mos u shqetësoni aspak. Vetëm më bëni një kamare prej guri, kur unë të jem në themelet e murit. Sisën e djathtë ma lini jashtë dhe ditën e tretë silleni këtu tim bir që të thithë në këtë gji. Që trupi im të shndërrohet në gur dhe kalaja të bëhet e fortë. Im bir të jetë krenar, të bëhet mbret dhe ta mbrojë kalanë. Por ditën kur ai do ta braktisë dhe do të vijë turku që ta pushtojë, ferrat e drizat le të mbijnë në të, rrufeja le ta godasë dhe ta shkatërrojë.’ Kjo është historia e kalasë së Shkodrës.”
“Një histori e bukur”, thashë. “ E ke shkruar ti, Lukë?”
Luka qeshi:
“Jo. Ajo është më e vjetër se unë dhe se babai im dhe gjyshi im. Por, me thënë të vërtetën, dyshoj që të ketë qenë vetë Homeri që e ka shpikur. E dije ti që Homeri ka qenë në Shkodër?”
“Jo”, u përgjigja, “nuk e dija.”
“E mirë, ta them unë. Homeri ka qenë në Shkodër. Madje, besoj se ka lindur këtu.”
“Mundet”, thashë, ”mundet të jetë ashtu siç thua ti. Por çfarë ndodhi pastaj me nusen e re dhe me birin e saj?”
“Ndodhi që e murosën në kala dhe ajo u shndërrua në gur si muret, me përjashtim të gjirit të djathtë që vazhdoi t’i japë qumësht dhe forcë të birit. Por ditën që i biri qe mundur, dhe erdhën turqit për të marrë kalanë, ferrat mbinë dhe e mbuluan, rrufeja e goditi dhe e shkatërroi. Tani, siç e ke parë, kanë mbetur rrënojat e mbi ato rrënoja është një lug pa ujë, që është gjiri i nuses më të re i shndërruar edhe ai në gur.”
”Një histori rrëqethëse”, thashë, “por sigurisht këtë nuk e ka shpikur Homeri.”
“Jo”, tha, “këtë e ka shpikur djalli, sepse është një histori e vërtetë.”
Tashmë ishte bërë vonë, shumë vonë dhe shërbëtori erdhi që të sillte për mikun rrogozin, me jastëkët e mbulesat prej leshi, një lesh i butë, shumë i bardhë, i thurur nga gratë e shtëpisë. Ndihesha në siklet të madh që të flija në rrogoz pranë Lukë Prelës, cili vetë do të flinte përtokë dhe kisha frikë mos e shqetësoja me gërhitjet e mia.
“Lukë Prela”, i thashë, “pse nuk i mbledh këngët e tua më të bukura dhe nuk i shkruan? Do të më pëlqente t’i përktheja në gjuhën time dhe ti të bëheshe i famshëm edhe në Italinë e madhe.”
“Po unë”, tha, “nuk di të shkruaj. As dhe mjeshtrat e mi, qorrat e Kolgecajve, nuk dinin të shkruanin. Dhe as Homeri s’ka ditur.”
Ndihesha i turpëruar që unë dija të shkruaja. Heshtëm gjatë. Ai vazhdonte të qëndronte i ulur përgjysmë përballë oxhakut që, me flakën e tij përshkëndritëse, i nxirrte në pah fytyrën e tretur dhe unë mendoja se ndoshta flinte kështu, pothuaj më këmbë, e se ndoshta edhe Homeri po kështu flinte. (Scutari, 1939)
Redaktimi i fundit:
