Paul Lynch, irlandez, 46 vjeç, tashmë i krahasuar me McCarthy, Faulkner, Dostoevsky dhe Beckett për prozën e tij epike dhe poetike, fitues i çmimit Booker 2023 me romanin prekës "Kënga e Profetit".
Kur vendosët të bëheshit shkrimtar?
“Në Siçili. Vjeshtë 2007”.
Ah, na tregoni pak.
“Gazetar, me pushime në Lipari, me taksi për në hotel. Shikoj Detin Tirren. Papritur, një epifani, shumë e fortë. E kuptoj që jeta ime deri atëherë ka qenë një gënjeshtër. Pastaj bind veten: do të jem shkrimtar. Në një çast, të gjitha frikërat e mia zhduken.”
Dhe filluat të punoni menjëherë?
“Sigurisht, një histori. E kisha në kokë për muaj të tërë, por nuk pata kurrë guximin për ta hedhur poshtë. Të shkruarit është dështim, gjithmonë: duhet t’i jepni vetes kurajë dhe leje për të bërë gabime.”
Çfarë historie është ajo?
“Ajo mbeti në sirtar. Tani nuk është koha për ta publikuar”.
Por ju sapo keni fituar çmimin më prestigjioz në botë në gjuhën angleze.
“Të shohim. Ishte thjesht një provë, një draft…”.
A ta ndryshon jetën Çmimi Booker? Më shumë presion? Pritshmëri më të mëdha dhe shtypëse?
“Ato janë të pashmangshme, por nuk është problem. Unë jam një person shumë autentik: kjo është mënyra e vetme për të gjetur zërin më të thellë brenda nesh. Ashtu si në Ungjillin apokrif të Thomait: “Nëse bën të ndodhë ajo që është brenda teje, ajo do të të shpëtojë. Nëse nuk bëni që të ndodhë ajo që keni brenda jush, ajo do t’ju vrasë.” Më duhet vetëm të jem vetëm me fjalitë e mia dhe jam i gatshëm të eci. Problemi është tjetërkund.”
Ku?
“Vitin tjetër do të më duhet të udhëtoj shumë për “Këngën e Profetit”, por unë jam një person shumë i rezervuar, metodik. Çdo ditë shkruaj nga ora 10:00 deri në orën 14:00, në dy seanca 90-minutëshe, të cilat më lodhin. Pas kësaj, më e shumta që mund të bëj është të lexoj, të marr dy fëmijët e mi nga shkolla dhe të bëj pazar”.
Çfarë është letërsia për ju? Ndoshta mjeti i vetëm për të arritur të vërtetën, në një botë të përshkuar gjithnjë e më shumë nga ekstremizmi dhe dezinformimi, siç thuhet tek “Kënga e Profetit”?
“Një romancier kërkon gjithmonë të vërtetat e përjetshme. Mban një pasqyrë magjike në botë. Në atë moment ndodhin mrekulli të vogla: ne identifikojmë imazhe, simbole, metafora që na tregojnë se kush jemi. Është një proces mistik, pothuajse fetar. Dhe është thelbësore në epokën tonë të zhurmës së vazhdueshme. Por ne të gjithë ruajmë një zë të heshtur brenda nesh, një ndërgjegje më të lartë, autenticitetin që na shpëton nga humbja. Yeats na paralajmëronte: “Kur skifteri nuk mund ta dëgjojë skifterin, gjërat shkatërrohen”.
Tek “Kënga e Profetit”, gjërat vërtet shpërbëhen: Irlanda juaj është e tmerrshme dhe klaustrofobike, e pushtuar nga e djathta ekstreme, në greminën e totalitarizmit, ndërsa demokracia dhe liria po shuhen.
“Është e vështirë të mos jesh pesimist sot. Jemi në një epokë të re, me implikime të panjohura, duke u zbërthyer, veçanërisht në Evropë. Kohët e fundit, kam rilexuar “Ujkun e Stepës” të Hermann Hesse. Më tronditi”.
Pse?
“E zbulova në vitin 1998. Më pas mendova, i lehtësuar: për fat, gjithçka i përket të shkuarës. Pak kohë më parë e mora përsëri: Gjermania paranaziste, ksenofobia, antisemitizmi… papritur, gjithçka rreth atij libri ishte bërë kaq aktuale. U drodha.”
Vetëm javën e kaluar në Irlandë pamë të djathtën ekstreme dhe racistët që rrethuan Dublinin dhe nisën gjuetinë ndaj emigrantit.
“Ishte një thirrje zgjimi për të gjithë, jo vetëm në vendin tim. Në të njëjtën kohë, kriza ekonomike dhe sociale nxjerr zbuluar instinktet më të këqija: kredia ime është rritur me 75%. Jetojmë në një epokë në të cilën edhe shtresa e mesme vuan çdo ditë”.
Tokë pjellore për ekstremizmat e rinj, shkatërrues.
“Qytetërimi është një ideal. Por tribalizmi është një instinkt. Dhe instinktet janë më të fuqishme. Fryma e kohës po ndryshon. Mjafton vetëm një vend që të bjerë nga shkëmbi dhe gjithçka mund të ndodhë. Si në Gjermani në vitet 1930”.
Tek “Kënga e Profetit”, ju forconi konceptin e “ndjeshmërisë radikale”.
“Do të thotë të identifikohesh me tjetrin, të kuptosh pse, për shembull, mijëra njerëz rrezikojnë jetën e tyre në një varkë. Një dilemë e ngjashme ndodh me protagonisten e romanit tim, Ellish Stack, e cila e gjen veten vetëm me katër fëmijë pasi shteti ia rrëmben burrin. Bashkë me letërsinë, vetëm empatia mund të na shpëtojë”.
Lufta për mbijetesë është gjithashtu kyçe në katër romanet e tij të tjerë të jashtëzakonshëm “Përtej detit”, debutuesi “Qielli i kuq në mëngjes”, “Borë e zezë” dhe “Hir”.
“E saktë. Është tema ime kryesore: shpirtrat që ndjekin dinjitetin, fundin e vuajtjes. Është kuptimi i jetës: t’i japim kuptim ekzistencës sonë në një botë që duket se nuk ka më kohë për ne. Sot shpirti ynë bën pyetje të cilave fetë nuk janë më në gjendje t’u përgjigjen, aq më pak shoqëria aktuale. Vetëm letërsia mundet”.
Vitin e fundit edhe ju keni pasur shumë vështirësi: Covid-i i gjatë, një divorc, kanceri në veshka, që për fat e kaluat mirë.
“Ne shkrimtarët jemi njerëz të ndjeshëm. Dhimbja na bën të shprehemi më mirë. Por gjëja më e rëndësishme është se… po, unë jam ende këtu”. / la repubblica – bota.al