Nocioni i zbatimit të së drejtës

NOCIONI I INTERPRETIMIT Tث Sث DREJTثS

Me anë të interpretimit ne sqarojmë normën juridike, me sqarim arrihet të vërtetohet “ratio legis” kuptimi i drejtë i normës juridike. Norma juridike së pari duhet të interpretohet e pastaj të zbatohet.
Për tu ushtruar interpretimi nevoiten së paku dy palë. Njëra palë është hartuesi i normës (ligjvënësi) ndërsa pala tjetër këtë brendi me të shpallur e njeh dhe e interpreton.

Interpretuesit e së drejtës

Me interpretimin e normave juridike merren subjektet shtetërore, personat fizikë dhe shkenca juridike. Kemi interpretimin zyrtar, autentik, privat dhe shkencor.interpretimin mund ta ushtrojnë organet ligjvënëse dhe ato gjyqësore, mirëpo edhe organet e administratës merren me zgjedhjen e rasteve konkrete.

Interpretimi i organeve ligjvënëse

Fushëveprimi i organeve ligjvënëse është i caktuar për krijimin e normave juridike-akteve të përgjithshme juridike po jo edhe për të ushtruar intepretimin e tyre.
Interpretimi i ushtruar nga vetë ligjvënësi në të drejtën emërohet me interpretim autentik., pra që do të thotë krijuesi i normës së përgjithshme intepreton normën e vet.

Interpretimi që ushtrohet nga ana e organeve admisnitrative

Interpretimet që i bëjnë organet e administratës kanë forcë detyruese për palët, por vetëm për rastin konkret, ndërsa për rastet e tjera nuk vlejnë.

Interprtimi I organeve gjyqësore (intepretimi gjyqësor)

Intepretimi i cili ushtrohet nga ana e organeve gjyqësore është interpretim përfundimtar dhe me fuqi obliguese (detyruese) për të gjithë subjektet të cilave u dedikohet akti në fjalë.

Interpretimet e subjekteve joshtetërore

Te subjektet joshtetërore mund të hyjnë subjektet: personat fizikë (zytetarët) si dhe personat juridike (qeveritarë dhe joqeveritar). Këto subjekte mund të ushtrojnë intepretimin duke sqaruar normat dhe aktet juridike të cilat i krijojnë vetë.

INTERPRETIMI SHKENCOR

Interpretimi i ushtruar nga ana e shkencës juridike e ka peshën e vet, sepse me shkecë merret ajka e së drejtës.interpretimi shkencor nuk obligon , interpretimi i ushtruar nga shkenca juridike nuk ka fuqi detyruese për subjektet e ndryshme.
Shkenca juridike gjate interpretimit në të shumtën e rasteve nuk ndeshet me rastin konkret.dm.th mardhënjet juridike reale për të nuk ekzistojnë.

Procedura e interpretimit
Kushtet e domosdoshme per te filluar procesin e interpretimit jane:
teksti iisaktë I normës-(duhet vërtetuar teksti i saktë i n.j duke e saktësuar se ajo është pjesë përbërëse e sisitemit juridik).
caktimi i d.m.th së drejtë-(së pari duhet zbuluar dhe vërtetuar d.m.th e drejtë gjuhësore e n.j nëpërmjet kodit të d.m.th dhe pastaj kushti i fundit është të vërtetoj d.m.th e drejte të n.j)
ekzistimi i rastit konkret-(kerkon sqarim-interepretim pa ekzistimin e rastit klonkret interpetimi është i paobjekt nuk do të ketë fare interpretim).

Mjetet e intepretimit

Mjetet e interpretimit janë të shumta dhe varësisht prej mjetit edhe interpretimi merrr emrin përkatës. Si mjet i pazëvendësueshëm është gjuha, andaj edhe interpretimi emërohet si intepretim gjuhësor.
Mjetet e tjera, përvec gjuhës janë: logjika, sisitemi juridik, historia e normës, qëllimi i normës dhe natyrisht sipas tyre ekzistojnë edhe emërtimet e llojit të interpretimit të saj mjeteve.

Interpretimi gjuhësor

Intepretimi gjuhësor ka për qëllim të zbulojë dhe të vëretojë d.m.th e drejtë gjuhësore të normës juridike nëpërmjet kodit të d.m.th, por kjo në praktikë paraqet vështërsi sepse gjuha nuk është në gjendje t’i ndjekë të gjitha ecuritë shoqërore.
Paqartësit e normës juridike janë:
pakuptueshmëria e normës juridike-( kuptojmë atë që norma nuk tregon asgje. Apo edhe tregon se ka më tepër d.m.th pra nuk dihet cila është e saktë)
pacaktueshmëria e normës juridike-(kur n.j në aspektin gjuhësor ka më shumë d.m.th të mundshme gjuhësore, shfaqet si pasojë e papërsosshmërisë gjuhësore ose për shkak të nocioneve të pacaktuara).

Fjalët me shumë domethënje quhen homonimt juridike.
Fjalët që kanë të njëjtin kuptim apo të njejtën domethënje quhen sinonim juridike, p.sh obligimi-detyrimi pastaj bukë-somune etj.
Shprehja mund të ndryshoj d.m.th e vet me kalimin e kohës, në një të kaluar, shprehja ka treguar dicka të caktuar, sot ajo tregon dicka tjetër – ka d.m.th tjetër quhet arkaizma.

Interpretimi ekstensiv dhe interpretimi restriktiv

Interpretimi ekstensiv ka të bëjë me faktin se ligjvënësi i cili ka përdorur shprehjen në normën juridike duke menduar që të shprehë atë që edhe e ka dëshiruar, por në të vërtetë nuk ka arritur, sepse shprehja është e mangët. Pra ku zgjidhet papërputhshmëria ndërmjet shprehjes së pamjaftueshme dhe d.m.th logjike të gjerë të normës quhet interpretim ekstensiv (i gjerë).
Interpretimi restriktiv-ligjvënësi përdor shprehjen me të cilën ka dashur të tregoj dicka-është shumë e gjerë difuze, pra interpretuesi i kësaj norme juridike ka për detyrë që shpehjen e gjerë ta ngushtojë.

Intepretimi I lidhur dhe intepretimi i lirë

Interpretimi i lidhur është atëherë kur interpretuesi është i lidhur në fakt me d.m.th e mundshme, dm.th me njerën prej dy d.m.th të mundshme gjuhësore per t’ia caktuar d.m.th e drejtë normës juridike.
Interpretimi i lirë në caktimin e d.m.th së drejtë të normës juridike, është i lirë që d.m.th e drejtë të normës juridike ta caktojë pavarësisht prej d.m.th të mundshme gjuhësore.

Interpretimi subjektiv dhe objektiv

Intepretimi subjektiv insiston që interpretuesi të dëpërtojë në psikikën –vullnetin e krijuesit të normës, cfarë ka dëshiruar ai të shprehë me normë juridike
Interpretimi objektiv-si d.m.th të drejtë të normës juridike e konsideron atë d.m.th e cila në momentin e interpretimit norma juridike përmban- pra d.m.th të cilën e shpreh vetë norma pra fjalët-norma e shkruar.

Interpretimi statik dhe evolutiv

Interprtimi statik koniston në vërtetimin e asaj d.m.th të normës juridike të cilën norma e ka pasur që në momentin e krijimit.me anë të int. s’mund të ndryshohet norma juridike andaj int. static mendohet se garanton sigurinë juridike.
Interpretimi evolutiv-nënkupton int e atillë që për d.m.th të drejtë të normës juridike konideron atë d.m.th gjuhësore që norma e ka në momentin e interpretimit. Kjo dëshmon se me kalimin e kohës, prej momentit të krijimit gjer në momentin e inte ndryshin edhe d.m.th e normës juridike në rrafshin gjuhësor.

Intepretimi logjik

Me int logjik nënkuptojmë caktimin e d.m.th së drejtë të normës juridike me anë të logjikës në d.m.th e fituar kryesisht nga int gjuhësor, por edhe nga llojet e tjera të interpretimit.
Tek int logjik kemi dy rezultate:
1.rezultati i parë ka të bëjë me kontrollin e saktësisë se d.m.th duke shqyrtuar saktësinë logjike të saj.
2. rezultati i dytë ka të bëjë me gjetjen e d.m.th të reja të cilat s’mund të fitohen me anën e mjeteve të tjera të interpretimit.
Intepretimi logjik ushtrohet me ndihmen logjeve të logjikës:
ligjii i mosekzistimit të kundërthënieve
ligji i identitetit
përjashtimi i të tretit
nëpërmjet këtyre ligjeve logjike arrihet rregullsia gjuhësore dhe saktësia e mendimit tonë.
Gjatë ushtrimit të int logjik janë formuar parimet e logjikës sic jane:
përfundimi (konkludimi) nga kundërthënjet (argumentum a contrario)- (nga vleresimi i saktë dhe kategorik nxirret vlerësimi i kundërt)
përfundimi nga e vogla në të madhën (argumentum a minori ad maiori)- (ndalohet pengimi i shfrytezimit të pronës)
përfundimi nga e madhja në të voglën (argumentum a maiori ad minus)- (psh lejohet ndërtimi i nje godine të lartë nga përfundimi i këtillë del gjykimi se ne vendin përkatës mund të ndërtohet godina edhe me e thjeshtë (e vogel) ).

Analogjia

Analogjia paraqet mënyrën kryesore të interpretimit në kuptimin e gjerë, me anë të së cilës plotësohen zbrazëtirat juridike, pra interpretimi sipas ngjajshmërisë.
Për zbatimin e analogjis është e nevojshme:
1.të vërtohet në mënyrë të saktë ngjajshmëria e rasteve
2.të vërtetohet se a kemi interes për rastin përkatës, apo a ekziston interesi që rasti ne fjalë të zgjidhet dhe
3.të vërtetohet baza jurdike.
Nëpërmjet analogjisë nuk rregullohen rastet e plotësismit të zbrazëtirës juridike nëprmjet normës së përgjithshme juridike por nëpermjet normës së vecantë nga ana e interpretuesit.
Analogjia mund të jetë analogji ligjore dhe analogji juridike.

Interpretimi sistematik

Interpretimi sistematik vërteton d.m.th e drejtë të normës juridike duke e vënë në lidhmëri mer normat e tjera brenda sisitemit juridik. Kjo do të thotë se norma juridike s’mund të interpretohet si e vetme, e ndarë prej tërësisë së vet, prej normave të tjera juridike. Pjesa më e rëndësishme e cila e ka rolin e vet të themi qendror, paraqet përmbajtja e normës, andaj për int sistematik ka rëndësi int i brendshëm i normës në zbulimin e d.m.th sipas lidhmërisë përmbajtësore.

Interpretimi historik

Interpretimi historik kuan rol të rëndësishëm, sepse normat juridike kanë momentin e krijimit, zhvillimit në kushte të caktuara shoqërore historike dhe sit ë tilla eëdhe përmbarohen.اdo normë çdo akt juridik dhe çdo sisitem juridik kalon nëpër tri faza:
fazën ideore
punët përgaditore për nxjerrjen e normës
ndryshimet që i pëson norma juridike me kalomin e kohës.

Interpretimi qëllimor (teleologjik)

Ky lloj intepretimi ka për detyrë të vërtetoj qëllimin e normës dhe të caktojë d.m.th e cila më së miri i përgjigjet qëllimit të normës dhe së drejtës në përgjithësi. Andaj emërtimi i këtij int ka origjinë greke telos-qëllim.
Elementet e sisitemit të së drejtës

Elementet e sistemit të së drejtës janë:

institucionet juridike – (paraqet tërësinë harmonike të rregullave juridike me të cilat rregullohet një process dhe marrdhëniet e njëjta shoqërore, .psh në të drejtën familjare kemi institucionin e martesës, familjes, kujdestarisë, adoptimit).
degët juridike-(dega juridike paraqet tërësinë e normave juridike të cilat rregullojnë llojin e njëjtë të marrdhënjeve shoqërore sipas parimeve të njëjta/përbejn institucioniet e rponës, kontratës etj).
lëmenjtë juridik-(përbejn tërësinë e normave juridike të cilat rregullojnë fushat e tëra të mardhënieve të njëjta shoqërore në bazë të parimeve të njëta).

E drejta ndërkombëtare dhe e drejta e brendshme

E drejta ndërkombëtare paraqet tërësinë e normave juridike që rregullojnë marrdhënjet ndërmjet shteteve si subjekte të kësaj të drejtë. Këto marrdhënje mund të jenë të ndërtuara ndërmjet subjekteve shtetërore, marrdhëniet e individëve ndërmjet tyre, port ë shteteve të ndryshme.
Ndërsa e drejta e brendshme është tërësi e normave juridike të cilat rregullojnë marrdheniët brenda shtetit, kët e bën nëprmjet të degëve të së drejtës.

E drejta materiale dhe e drejta formale

Në lëmin e së drejtës materiale bëjnë pjesë të gjitha normat juridike të cilat rregullojnë të drejtat (autorizimet) dhe obligimet (detyrimet) e subjekteve të së drejtës.
Ndërsa pjesa tjetër e normave juridike të cilat mundësojnë zbatimin dhe realizimin e normave juridike që përcaktojnë të drejtat dhe obligimet e subjekteve të së drejtës, paraqesin të drejtën formale